سلامت نیوز :  یكی از اعمال جراحی‌ كه امروزه در زندگی مردم نمود بسیاری پیدا كرده و كاربرد فراوانی یافته، عمل جراحی اصلاح نمره عینك با لیزر است. در گذشته به این روش لیزیك می‌گفتیم، اما امروزه به علت تفاوت‌هایی كه در این روش درمانی ایجاد شده با عمل جراحی لازِك روبه‌رو شده‌ایم. افراد به علل گوناگون تمایل ندارند كه از عینك استفاده كنند، جنبه‌های زیبایی، سنگینی عینك، احساس محدودیت و غیره عواملی است كه بویژه در زنان موجب بیزاری از عینك و گرایش به لنزهای طبی یا زیبایی- طبی و در كنار آن انجام عمل‌های جراحی لیزیك یا لازك می‌شود.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایران ؛ دانشمندان از دهه 1950 در اسپانیا و دهه 1990 در امریكا و یونان ایده لیزیك یا تراشیدن لایه نازكی از روی قرنیه (همانند عینك) به وسیله انواعی از دستگاه لیزر را مطرح و اجرایی كردند. در این میان كشور ما هم به این تكنولوژی دسترسی پیدا كرد و به مرور شاهد انجام حجم زیادی از اعمال جراحی لیزیك یا لازك در كشور شدیم. اما این كه تفاوت میان اعمال لیزیك و لازك چیست و هر كدام چه معایب و مزیت‌هایی دارند و برای چه نمره چشم‌هایی انجام این اعمال مفید خواهد بود و سؤالات بسیار دیگر از جمله مواردی است كه پیش روی بسیاری از افرادی كه تمایل به انجام این اعمال دارند قرار دارد.

دكتر محمدرضا فرتوك‌زاده، فوق تخصص قرنیه و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران در این باره به می‌گوید: فرض كنید فردی عینك با شماره شیشه (لنز) منفی چهار دارد، بدین ترتیب جراح همان درجه عینك منفی چهار را به صورت مینیاتوری روی قرنیه به وسیله لیزر تراش می‌دهد. در روش لیزیك، جراح به وسیله تیغه مخصوصی قرنیه را دو لایه كرده و با پس‌زدن لایه رویی تلاش می‌كند تا ناحیه زیر آن را به وسیله لیزر تراش دهد. این روش به علت عوارضی چون ضعیف شدن قرنیه و كاهش استحكام آن، نپیوستن دائمی دو لایه به یكدیگر و احتمال ایجاد عارضه قوز قرنیه به گونه‌ای با كمبود استقبال مواجه و در نهایت منسوخ شد. البته در برخی موارد خاص بنا به تشخیص پزشك قابل انجام است، اما در مواردی كه احتمال ایجاد قوز قرنیه پیش‌بینی شود، جراح از این روش صرف نظر می‌كند.

وی می‌افزاید: بدین ترتیب همه توجهات به سوی روش لازك در رفع عیوب انكساری معطوف شد. باید دانست كه در هر صورت قرنیه فرد با دستگاهی موسوم به اكزایمر لیزر (Exaymer Lazer) تراش می‌خورد و این تكنیك است كه در مورد فرد تفاوت دارد، یعنی در تكنیك لازك سطح قرنیه را به وسیله لیزر مخصوص به نحوی مقتضی تراشیده و با قراردادن ماده‌ای به نام میتومایسین از بروز عوارض ناخواسته، كدورت و عدم شفافیت جلوگیری می‌كنند كه در نتیجه نمره چشم فرد را به هم نمی‌زند و در حد همان درجه مورد نیاز كه اصلاح می‌شود، تراش می‌خورد.

به گفته دكتر فرتوك‌زاده در روش لازك برخلاف لیزیك، دیگر عدم اتصال دو لایه سطح قرنیه یا آسیب به بافت سطحی آن در پی برخورد، ضربه یا تصادف وجود ندارد. در لیزیك حتی با برخورد ساده انگشت دست یا لباس این احتمال وجود دارد كه دو لایه سطحی قرنیه از هم جدا شده و فرد به اشكالات بعدی مبتلا و مستعد عفونت شود.
وی با اشاره به این كه در گذشته برای انجام اعمال جراحی رفع عیوب انكساری محدودیت‌هایی از جمله انجام این عمل فقط برای شماره‌های بالا به علت احتمال ایجاد كدورت در قرنیه وجود داشت، می‌گوید: توصیه به انجام این عمل در یك محدوده از بینایی دست‌كم 2 و دست بالا 7 درجه، همچنین احتمال سوزش چشم، آبریزش از چشم، كدورت در دید و تاری آن، حساس بودن به نور، كند بودن سرعت بهبود تا چند هفته از مهمترین عوارض لیزیك محسوب می‌شود.

در عمل جراحی لازك می‌توان افراد بالای 5/1 درجه عینك را بی‌نیاز از عینك كرد، افرادی كه مجبور می‌شوند به علت درجات پائین و تاری كم در بینایی عینك بزنند، مخاطبان خوبی هستند كه امروزه با فناوری‌های جدید دستگاه‌ها، پس از بررسی‌های اولیه و در برخی از بیماری‌ها از جمله قوز قرنیه در آنان، همچنین تصویر‌برداری از سطح قرنیه و برخی آزمایشات عمومی اولیه، فرد كاندیدای عمل جراحی لازك می‌شود. وی درباره مدت زمان و شرایط این عمل توضیح می‌دهد: این عمل، بسیار كوتاه و در حدود 10 ثانیه طول می‌كشد و بعد از یك روز بیمار می‌تواند به‌طور طبیعی به زندگی عادی برگشته و بینایی طبیعی خود را باز یابد، البته در این میان باید به پخش (توزیع) نور سایه‌دار، دیدن تصاویر یا نوشتن به مدت یك هفته و رانندگی شبانه به مدت سه هفته توجه و از آنها پرهیز كرد.

این فوق تخصص قرنیه با بیان این كه دستگاه مربوط به انجام این تكنیك گران قیمت بوده و از حدود پانصد میلیون تومان به بالا عرضه می‌شود، اظهار می‌كند: جدیدترین آن، دستگاهی هوشمند است كه با در اختیار قرار دادن تصویر یا نقشه قرنیه چشم فرد(توپوگرافی) یا در اصطلاح عنبیه شناسی بیمار، لیزر را برای درمان همان فرد و به میزان مورد نیاز محاسبه و دستور داده شده، می‌تاباند. از آنجا كه تك تك 6 میلیارد نفر انسان روی زمین، شكل عنبیه خاص خود را دارند و هر فرد با فرد دیگر متفاوت است، لذا دستگاه نیز اشعه خود را برای همان فرد بیمار كه دستور داده شده، قفل می‌كند و اگر فرد دیگری جایگزین شود، پالس‌های لیزری ارسال نمی‌شود. جالب این‌كه اگر فرد حین تابش لیزر چشم خود را حركت دهد، دستگاه از ادامه ارسال اشعه لیزر خودداری كرده و مكث می‌كند تا چشم فرد دوباره در محل مناسب خود قرار گیرد.

وی می‌افزاید: به همین علت هیچ خطایی در میزان تراش قرنیه ایجاد نمی‌شود و دستگاه هوشمندانه مأموریت خود را بدون آسیب به بافت‌های مجاور كه نیازی به اشعه لیزری ندارند، انجام می‌دهد. ویژگی دیگر روشها و دستگاه‌های هوشمند جدید این است كه توپوگرافی قرنیه را به جای نمره عینك مورد نظر، دریافت می‌كند. به وسیله توپوگرافی انحنای قرنیه را در محل‌های مختلف می‌سنجیم و با در اختیار قراردادن توپوگرافی براساس تفاوت انحنای قرنیه در نقاط مختلف، به دستگاه این امكان را می‌دهیم كه به صورت انتخابی و آن گونه كه به صلاحدید چشم است، نواحی موردنیاز را با لیزر تراش دهد و به دیگر نقاط آسیبی وارد نكند.

دكتر فرتوك‌زاده با اشاره به این كه در گذشته به دستگاه‌های لیزر شماره عینك فرد یا نمره بینایی وی داده می‌شد و دستگاه براساس آن، كل سطح قرنیه را با احتساب شماره چشم فرد می‌تراشید، می‌گوید: دستگاه‌های امروزی به اصطلاح كاستومایز شده و براساس نیاز بیمار تغییر یافته و برنامه‌ریزی می‌شود. به دستگاه فرمان می‌دهیم چشم این فرد با این ویژگی‌ها باید به شكلی كه به صلاح اوست، تراش داده شود. از سویی زمان عمل با دستگاه‌های جدید كاهش یافته است، به گونه‌ای كه در گذشته 15 تا 20 ثانیه تابش لیزر طول می‌كشید و این مسئله موجب می‌شد تا در حین كار هر گونه حركت فرد و طولانی‌شدن عمل جراحی آن، به ضرر بیمار باشد، اما امروزه در سریع‌ترین فرصت ممكن (5تا 10 ثانیه)، جراح وظیفه خود را انجام می‌دهد. وی با اشاره به این كه بهره‌گیری از لیزر در درمان عیوب انكساری حدود 20 سال است كه در ایران و جهان استفاده می‌شود و امروزه از لیزرهای مختلف در درمان پیرچشمی، قوز قرنیه، رتینوپاتی دیابتی (آسیب شبكیه در اثر دیابت) و حتی گلوكوم (آب سیاه) چشم استفاده می‌شود، اظهار داشت: باید دانست كه تقریباً همه علل بروز عیوب انكساری ارثی هستند و عوامل وراثت در آن نقش دارد.

 عواملی چون ضربه‌ها، زخم‌های قدیمی، ورم ملتحمه بهاره، آلرژی‌های چشمی، ناخنك، تحلیل و زخم قرنیه به عنوان عوامل غیروراثتی و در اصل اكتسابی، موجب بروز عیوب انكساری یا در اصطلاح نیاز به زدن عینك می‌شود. برخی باورهای نادرست از جمله «دیدن تلویزیون از نزدیك موجب عینكی شدن افراد می‌شود» یا مطالعه كردن روزنامه یا كتاب از نزدیك می‌تواند در نیاز فرد به عینك اثر بگذارد، بدون تردید از نظر علمی مردود است؛ چرا كه این افراد از ابتدا ضعف بینایی و نیاز به عینك داشته‌اند.

این عضو هیأت علمی دانشگاه با تأكید بر این كه افراد زیر 18 سال و بالای 50 سال مجاز به بهره‌گیری از اعمال جراحی رفع عیوب انكساری (لیزیك- لازك) نیستند، توضیح می‌دهد: در افراد زیر 18 سال احتمال تغییر شماره و در افراد بالای 50 سال نیز احتمال كاتاراكت یا آب مروارید وجود دارد كه درمان آب مروارید خود وسیله‌ای است برای رفع ضعف بینایی از طریق تجویز عدسی مناسب فرد. تغییر نكردن شماره چشم یا عینك در طول یك سال گذشته یكی دیگر از مجوزهای انجام عمل جراحی لازك یا لیزیك است. اگر شماره چشم فرد در حال افزایش است جراح باید مدتی صبر كند و دست‌كم یك سال اجازه دهد كه هر گونه تغییر رخ دهد. به گفته وی، نزدیك‌بین‌ها، دوربین‌ها و آستیگمات‌ها همه می‌توانند به هر نمره چشمی از این روش درمانی استفاده كنند، اما ترجیح این است كه افراد با درجه چشم زیر یك این اعمال را انجام ندهند. تجویز داروهای ضددرد، ضدالتهاب و آنتی‌بیوتیك تا مدت 3 هفته مهمترین اقدام پس از جراحی بوده و توصیه می‌كنیم از عینك‌های تیره رنگ برای جلوگیری از آبریزش چشم و حساسیت چشم‌ها، پس از عمل استفاده شود.

وی درباره كاربرد لیزر برای سایر بیماری‌های چشمی توضیح می‌دهد: در سال‌های اخیر با بهره‌گیری از نوعی لیزر پیشرفته، پالس لیزری به میزان 10، به قوه منفی 15 ثانیه، در اصطلاح فمتو (Femto) ثانیه می‌توان برخی مشكلات بینایی از جمله پیرچشمی را درمان كرد. در دهه چهارم و پنجم زندگی، چشم خاصیت و انعطاف خود را به مرور از دست می‌دهد؛ از این‌رو افراد مبتلا به پیرچشمی، نوشته‌ها را در دور دست به خوبی می‌بینند و ترجیح می‌دهند برای مطالعه روزنامه آن را دورتر از حد معمول نگه دارند. در این شرایط جراح چشم پزشك با بهره‌گیری از لیزر جدید، قادر است پیرچشمی را درمان كند. با استفاده از لیزر اكزایمر می‌توان در هر ثانیه یك چهارم میكرون از قرنیه فردی كه به عیوب انكساری مبتلاست را برداشت. این لیزر قادر خواهد بود فقط از سطح قرنیه برداشت كند، اما لیزر فمتو كه در پیرچشمی كاربرد دارد، قادر است از لایه‌های عمقی قرنیه تراش داده و تغییرات انعطافی چشم در اثر كهولت را برطرف سازد.

وی با اشاره به این كه نباید فراموش كرد، لیزر در پزشكی نقش چاقوی جراحی بسیار ظریف را ایفا می‌كند و می‌تواند بدون خونریزی وظیفه خود را به نحو مناسب انجام دهد، می‌گوید: رشد عروق خونی و پاره شدن آنها و متعاقب آن خونریزی چشم از پیامدهای بیماری دیابت است كه به رتینوپاتی دیابتی نیز شناخته می‌شود. در این شرایط لیزر مخصوص كه با گاز آرگون یا كریپتون كار می‌كند، قادر است نقاط خونریزی را مسدود كند. در مواردی از بیماری قوز قرنیه نیز از لیزرهایی استفاده می‌شود كه قادر باشد زیر سطح قرنیه را دستخوش تغییرات پزشكی تجویز شده كند. یعنی لایه‌ای از زیر سطح را تراش دهد تا موجب تغییر شكل قرنیه و حذف تحدب یا قوز شود. در هر صورت هر روز و هر سال شاهد تولد ابزارهای نوینی هستیم كه با كمترین عوارض و با بیشترین سرعت عمل در دستان جراحان و چشم پزشكان به رفع نیازها و درمان بیماران كمك می‌كند.