آلزایمر یكی از این بیماریهاست كه تاكنون هیچ راه پیشگیری و درمانی برای آن كشف نشده است و هر روز شاهد این هستیم كه افراد بیشماری را مبتلا میكند و البته شگفتانگیز آن است كه بسیاری از پزشكان این حیطه هم به این بیماری تلخ مبتلا میشوند.
به همین دلیل و به مناسبت روز جهانی آلزایمر با دكتر سید سهراب هاشمیفشاركی متخصص مغز و اعصاب به گفتوگو نشستهایم تا از راز و رمز این بیماری، بیشتر بدانیم.
لطفاً آلزایمر را تشریح كنید.
واژه مهمی كه به آن اشاره میشود دمانس است. درست مثل اینكه بگوییم كسی تب دارد. این یك لفظ كلی است برای زمانی كه فرد اختلال شناختی، آن هم بهطور پیشرونده پیدا میكند. درست است كه علامت بارز آن فراموشی است اما اگر تنها فراموشی ایجاد شود نمیتوان از لفظ عام دمانس استفاده كرد بلكه لازمهاش این است كه چند مودالیتی دیگر مثل اختلال در فاكتورهای دیگری از قبیل شناخت افراد، شناخت محیط، تواناییهای چهار عمل اصلی، حساب و كتاب و شخصیت در آن دخیل شود.ممكن است علل بینهایتی داشته باشد كه متأسفانه تعداد كمی از آنها قابل علاج است در این میان كم كاری تیروئید و یا زمانی كه سیستم جذب مایع مغزی نخاعی از كار افتد یا همان عارضه هیدروسفالی پدیدار شود از دسته آن علائم است.
آلزایمر یكی از بیماریهایی است كه در دمانس گنجانیده میشود البته بیماریهای زیادی داریم كه دمانس را به وجود میآورند اما آلزایمر یك بیماری خاص است كه دمانس علامت آن بوده و از دسته بیماریهایی است كه علائم آن پیشرونده است و در هیچ جای دنیا درمانی برای آن نیست. یك سری از خصوصیات این بیماری میكروسكوپی است و برخی علائم دیگر هم این عارضه را از سایر بیماریها جدا میكند. روشهای درمانی كه در این خصوص در پیش گرفته میشود تنها كاراییشان كم كردن علامتها است اما با وجود این كار به جایی میرسد كه تحمل كسی كه برایش احترام زیادی قائل میشدند برای اطرافیان سخت میشود. دمانسها گاهی با علائم بیماریهای دیگری به غیر از آلزایمر همراه هستند مانند دمانسهایی كه با بیماری پاركینسون همراه است و اغلب خصوصیات تصویری متفاوتی دارند. بهطور كلی افرادی كه دچار دمانس و علامت پاركینسون هستند بالغ بر 50 درصد دمانسها را تشكیل میدهند.
جنبه ارثی تا چه حد در بروز بیماری آلزایمر تأثیرگذار است؟
در بیماری آلزایمر جنبه ارثی دخیل است اما بسیاری از سالمندان دچار اختلالات ناچیز شناختی میشوند و اینكه فراموش كنند یك شیء را كجا گذاشتهاند آنچنان غیر طبیعی نیست اما در صورتی كه فردی در اقوامش سابقه بیماری آلزایمر دارد و با فراموشی مواجه شود و این فراموشیها با علائم بیماری آلزایمر آغاز شود باید با مراجعه به پزشك متخصص روشهای درمان این بیماری را در پیش بگیرد.
تهدیدات این بیماری در كشور ما چگونه است؟
در كشور ما حدود 20 تا 30 سال قبل یك تغییر الگوی جمعیتی داشتیم كه بر اساس آن میزان زاد و ولد افزایش پیدا كرد و پس از مدتی روند نزولی به خود گرفت. به این ترتیب گروه جوانان به یكباره و با هم وارد دانشگاه و بازار كار شدند و به همین دلیل مشكلات خاص خودشان را داشتند و فاجعه اینجاست كه این گروه به یكباره پا به سنین سالمندی میگذارند از آن زمان چندان دور نیستیم و نزدیك به 20 سال دیگر فرا خواهد رسید و این مسئولان هستند كه باید تمهیدات لازم را به كار گیرند و تصمیم بگیرند تا عواقب ناراحتكننده آن گریبانگیر جامعه نشود.
آیا كشورهای دیگر چنین هرم سنی ندارند؟
در كشورهای خارجی معمولاً هرم جمعیتی استوانهای شكل است اما مكانهای مناسبی را برای نگهداری از آنها احداث میكنند. بر خلاف كشور ما كه خانههای سالمندان چندان مناسب نیستند و البته در فرهنگ ما اینطور جا افتاده است كه فرزندان پس از پیرتر شدن والدینشان آنها را نزد خود نگه میدارند و شاید هم این امنترین مكان برای پدر و مادرهای مسن است. معمولاً جای سالمندان كه تغییر میكند توانایی تشخیصشان را از دست میدهند و بدتر از همه این است كه شرایط امروز به گونهای است كه مشغلهها باعث میشود فرزندان نتوانند به خوبی در كنار والدین خود بمانند.
آیا ممكن است فردی در سنین جوانی به عارضه آلزایمر مبتلا شود؟
بسیار بعید است كه فردی قبل از سن 50 سالگی به بیماری آلزایمر مبتلا شود.
راهكارهایی وجود دارد كه از بروز این بیماری جلوگیری كند؟
یك فاكتورهایی به عنوان پیشنهاد و گمان هستند كه معمولاً پایه محكم و تأیید شده ندارند. مثل اینكه توصیه به حل كردن جدول میشود. واقعیت این است كه نمیتوان گفت این راهكار از ابتلا به بیماری آلزایمر جلوگیری میكند بلكه باعث میشود در صورت دچار شدن فرد به این عارضه، تظاهر علائم به تأخیر بیفتد. البته گروهی نیز معتقدند سموم بیحساب كشاورزی و یا مواد افزودنی از علل ابتلای افراد به بیماری آلزایمر هستند، این ادعاها نیز اثبات شده نیستند و پایه علمی ندارند.
مهمترین نكتهای كه باید در كشورمان و در خصوص این بیماری مد نظر داشته باشیم چیست؟
در سالهای قبل آمار ریزش جمعیتی به دلیل ابتلا به بیماریهای قلبی و یا مرگ و میر ناشی از ابتلا به بیماریهای عفونی بسیار بالا بوده است در صورتی كه اكنون این آمار در حد قابل توجهی كاهش پیدا كرده است با این حال شكل هرم سنی مان زنگ خطری است كه هشداردهنده فاجعهای در سالهای نه چندان دور است.
علامت اصلی بیماری آلزایمر و علامتهای پس از آن چیست؟
علامت اصلی بیماری آلزایمر فراموشی است اما تنها همین علامت برای تأیید این بیماری كافی نیست بلكه نیازمند یك یا دو مودالیتی دیگری است كه تشخیص بروز این بیماری قطعی شود. تغییر شخصیت، اختلال در محاسبات شناختی، زمانی ومكانی، اختلالات گفتاری و عواملی از این دست مواردی هستند كه در كنار فراموشی وجود بیماری آلزایمر را تأیید میكند البته مؤلفه بعدی هم پیشرونده بودن تمام موارد یاد شده است، چراكه بعضی از بیماریها مثل برخی از سكتهها نیز با این علائم بروز میكنند اما پس از مدتی از بین میروند و پیشرونده هم نیستند.
در صورت بروز این بیماری چه كسانی بیشتر از همه آسیب میبینند؟
بیماری آلزایمر یكی از معدود بیماریهایی است كه فرد مبتلا را چندان نمیآزارد بلكه این اطرافیانش هستند كه تمام دردسرها را متحمل میشوند و كارها و رفتارهایی را از او میبینند كه هیچ گاه انتظارش را نداشتند چرا كه مبتلایان به این بیماری قدرت درك كافی را ندارند، توانایی راه رفتن را از دست میدهند، كنترل اسپنكتر ندارند، و به عبارتی حلقههای زنجیر یكی پس از دیگری گم میشوند. این افراد درك آنچنانی برای ناراحت شدن ندارند و در صورت انجام یك كار نادرست اصرار دارند كه بگویند «من كار اشتباهی انجام ندادهام» و معمولاً اطرافیان را به انجام همان كار نادرست محكوم میكنند.
بنابراین نقش اطرافیان بسیار مهم است؟
این هنر اطرافیان است كه بتوانند با او به درستی برخورد كنند و این بیماری تلخ را بپذیرند.
آیا فرد پس از ابتلا به این بیماری از سوی پزشك متوجه مشكل خود خواهد شد؟
در ایران معمولاً پزشكان سعی میكنند از بازگو كردن واقعیت این بیماری به فرد سرباز زنند و اغلب واقعیت را تنها به خانواده او میگویند چراكه فرهنگمان این طور ایجاب میكند و سعی بر این است كه نگرانی ایجاد نشود چراكه اغلب از زمان ابتلا تا زمان تشخیص قطعی این بیماری چند سالی به طول میانجامد و البته بهترین راه برای تشخیص دقیق این بیماری انجام عكسبرداری و بررسیهای كلینیكی است.
آیا حافظه كوتاه مدت و بلند مدت در این بیماری درگیر خواهند شد؟
فراموشی دراین بیماری درابتدا با از دست دادن حافظه كوتاه مدت شروع میشود و به مرور زمان افراد مبتلا حافظه بلندمدتشان را نیز از دست میدهند.
آمارهای جهانی در خصوص این بیماری چگونه است؟
آمارها حاكی از آن است در سن 85 سالگی ریسك ابتلای مردان به بیماری آلزایمر 11 درصد بوده و در زنان این میزان به 14 درصد افزایش پیدا میكند. همچنین تجربهها نیز نشاندهنده زنان دمانسی بیشتری است، البته آمار مربوط به ابتلا به آلزایمر متوسط در سنین 65 سال به بالا و در كشور امریكا 6 تا 10 درصد و مجموع مبتلایان به آلزایمر خفیف و متوسط 12 تا 20 درصد است. آمارهای WHO نیز گویای این است كه دمانس آن هم به هر علتی در افراد بین 60 تا 69 سال كمتر از یك درصد است و در سنین 90 تا 95 سالگی همین آمار به حدود 39 درصد خواهد رسید. به این معنا كه هر 5 سال با پیرتر شدن افراد آمار دو برابر خواهد شد.
اصلیترین دغدغه و شكایت نزدیكان این افراد چیست؟
معمولاً شكایت اطرافیان بیمار مبنی بر این است كه بد و بیراه میگوید و از آنجا كه دایره لغاتشان بسیار محدود میشود مدام از كلمات «چیز» و «این» استفاده میكنند و یا ادعاهایی میكنند كه اطرافیان به صحت آنها تردید پیدا میكنند. برای نمونه یك فرد مبتلا به آلزایمر مدعی میشود كه پرستارش او را مورد ضرب وشتم قرار داده است و یا بارها اتفاق افتاده است كه پرستار او از این بیماریاش سوء استفاده كرده، به عقدش درآمده و بعد از مدتی برای چپاول اموال او مدعی خواهد شد. از این قبیل گرفتاریهای فرهنگی، حقوقی و اجتماعی موارد بیشماری است كه هر روزه با آنها روبهرو میشویم.
گاهی اوقات در سنین جوانی وقوع بعضی از خاطرات یا جز به جز آنها را فراموش میكنیم آیا این دلیلی بر امكان بروز آلزایمر است؟
اكثر ما دبستان و كلاس اول ابتدایی مان را به خوبی به خاطر داریم اما در این دنیای فعلی و پرمشغله بسیاری از اتفاقات و خاطرات را فراموش میكنیم اما این دلیلی بر بروز علائم بیماری آلزایمر نیست چرا كه اختلال توجه اصلیترین دلایل این گونه فراموشیهاست. از طرفی ما میتوانیم بسیاری از مواردی كه به آنها دقت كافی داریم را به درستی به خاطر بسپاریم و انتقالشان دهیم و البته مدیریت ذهن و راهكارهایی كه امروزه بیشتر در مورد آنها بحث میشود در این خصوص بسیار كمك كننده است. در صورتی كه یك فرد مبتلا به آلزایمر توانایی به خاطر سپردن را از دست میدهد و نمیتواند وقایع را در ذهنش ثبت كند. اگر از چنین فردی بخواهیم به وسیله خمیر بازی یك جسم كروی بسازد این توانایی را ندارد چراكه او در ذهنش دیگر چیزی به نام دایره را نمیشناسد و الگوی ساختن آن را از دست داده است. به همین دلیل است كه گفته میشود توانایی شناخت كلمه و انجام كارها در بیماران مبتلا به آلزایمر از دست میرود.
در صورت بروز این بیماری كدام یك از تواناییهای فرد از كار میافتد؟
توان حسی، حركتی و تعادلی این افراد دیرتر دچار اشكال میشود اما توان انجام كارها را از دست میدهند. در حقیقت بخشهای مجزا ساختن برای این افراد از هم گسسته میشود و كنار هم گذاشتن مراحل ساخت از او بر نمیآید. برای مثال اگر به بعضی از بیماران آلزایمری گفته شود كاغذ را از جیب سمت راست و قلم را از جیب سمت چپت بیرون بیاور و طرحی را بكش نمیتواند این مراحل را به درستی انجام دهد. این بیماران توانایی خرید كردن و انجام محاسبات را ندارند. آنها در صورت ناراحت شدن به راحتی از پاسخ دادن طفره میروند به همین دلیل پزشكان مربوطه برای معاینه این افراد باید تبحر كافی داشته باشند و راه وارد شدن به بحث را بدانند.
تجربیاتتان در طول سالهای طبابت چه رازهایی را در مورد این بیماری برای شما بازگو كرده است؟
تجربه به من ثابت كرده آنان توانایی تمیز كردن خود و آشپزی را ندارند (در حالی كه فرد مبتلا به افسردگی توانایی آشپزی كردن را از دست نخواهد داد) یكی دیگر از فعالیتهایی كه مبتلایان به آلزایمر از انجام آن عاجز هستند كشیدن ساعت است، نمیتوانند زمانی كه از آنها خواسته میشود را به درستی روی كاغذ نمایش دهند.
آیا داروهای مبتلایان به این بیماری طیف وسیعی دارد و برای هر فرد با توجه بشدت بیماریاش داروی متفاوتی تجویز میشود؟
معمولاً برای مبتلایان از دو گروه دارویی استفاده میشود. یك گروه از این داروها مهاركننده آنزیم استیل كنیل استراز مركزی هستند كه برای آلزایمرهای خفیف و متوسط است و گروه دیگر قدرت حافظه را بهتر میكنند و در صورت ابتلا به بیماری آلزایمر متوسط و شدید تأثیرگذار خواهند بود.
منبع : ایران
نظر شما