سلامت نیوز :سال 1390 سال پرمخاطره‌یی برای محیط‌زیست ایران بود. سالی که در آن برخی از دریاچه‌ها و تالاب‌‌های بین‌المللی کشورمان در نتیجه تداوم سوء‌مدیریت در بخش منابع آب خشک شد و بیش از 600 هزار هکتار از رویشگاه‌های جنگلی کشورمان در منطقه زاگرس اضمحلال تدریجی را آغاز کردند. سال 90 سال واگذاری بسیاری از مناطق حفاظت شده و موافقت با تغییر کاربری این اراضی ملی از پارک ملی بمو و کلاه قاضی گرفته تا خجیر و جاجرود و جزایر فارور و بنی فارور هم بود.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد سالی که در آن 40 هکتار از اراضی منطقه حفاظت شده دنا در استان کهگلیویه و بویراحمد با موافقت سازمان محیط‌زیست برای ساخت شهرک صنعتی اختصاص یافت و فریاد‌های گروه‌های زیست محیطی و متخصصان محیط‌زیست در اعتراض به این واگذاری نه تنها ره به جایی نبرد که زمینه را برای تغییر کاربری‌‌های بیشتر در این منطقه هم گشود! به نحوی که این بار هیات دولت، سازمان محیط‌زیست و وزارتخانه‌ها را موظف کرد تا به منظور ایجاد اشتغال‌زایی و ایجاد 25 هزار شغل در دنا مقدمات لازم را برای خروج اراضی حفاظتی از لیست مناطق حفاظت شده فراهم کند.

 این رخدادها درحالی به وقوع پیوست که هنوز دو تن از محیط‌بانان منطقه حفاظت شده دنا به دلیل درگیری با شکارچیان و به منظور حفظ منطقه دنا که منجر به مرگ شکارچیان شده، در بند زندان هستند و حتی برای یکی از این محیط‌بانان حکم قصاص هم صادر شده است. با این حال معلوم نیست سازمانی که از ابتدا قصد واگذاری و تخریب منطقه دنا را داشته چرا محیط‌بانانش را برای درگیری با شکارچیان مامور کرده و به ماموریت فرستاده است! تخریب زیست‌بوم‌‌های طبیعی، تشدید آلودگی هوا و ریزگردها در آسمان ایران و خالی شدن منابع آب زیرزمینی کشور و خشک شدن بسیاری از دریاچه‌ها و تالاب‌ها نهایتا کار را به جایی رساند که شاخص عملکرد زیست محیطی ایران با سقوط فاحشی نسبت به سال 2010 مواجه شد.

 این در حالی است که تنها چند هفته قبل‌تر از آن کشور ایران سقوط دیگری را در یکی از شاخص‌‌های زیست محیطی به نام خود ثبت کرده بود. به طوری‌که در شاخص «عملکرد مبارزه با تغییرات اقلیمی» در سال 2012 ایران در بین 61 کشور در جایگاه شصتم جهان قرار گرفت. این گزارش، نشانگر سقوط هشت پله‌یی ایران نسبت به سال قبل در کارآیی سیاست‌ها و راهکار‌های مواجهه با تغییرات اقلیمی در کشور بود. از سوی دیگر بر اساس این گزارش، ایران از رتبه دهم تولید دی‌اکسیدکربن جهان در سال گذشته به رتبه هفتم تولید دی‌اکسیدکربن در جهان تنزل یافت با این حال سیاست‌ها و راهکار‌های دولت برای مبارزه با تغییرات اقلیمی هر سال نسبت به سال گذشته ضعیف‌تر و ناکارآمد‌تر شده به نحوی‌که در سال 2011 هم نسبت به سال2010، با 17 پله سقوط از رتبه 35به رتبه 52 سقوط آزاد کرده است! گفتنی آنکه ایران در سال 2009، رتبه 39، در سال 2008 رتبه 34، در سال 2007 رتبه 49 و در سال 2006 در رتبه 47 قرار داشته است. اما این همه کارنامه زیست محیطی ایران در سال گذشته نبود و چندی بعد از انتشار این گزارش نوبت به شاخص عملکرد محیط‌زیستی در سال 2012 رسید. شاخصی که هر دو سال یکبار توسط دانشگاه ییل امریكا كه كار مانیتورینگ محیط‌زیست جهانی را انجام می‌دهد منتشر می‌شود و از معتبرترین شیوه‌های سنجش شاخص‌های زیست‌محیطی در دنیا است. بر اساس این گزارش که همزمان با برگزاری مجمع جهانی اقتصاد در داووس منتشر شد، ایران در میان 132کشور جهان با 36 پله سقوط نسبت به سال 2010میلادی در رتبه 114 جهان قرار گرفته است. در این فهرست کشور‌های سوییس، لاتویا و نروژ از نظر عملکرد محیط‌زیستی در رتبه‌‌های اول تا سوم و عراق، ترکمنستان و ازبکستان به ترتیب در پایین‌ترین رتبه‌‌های جهان قرار گرفته‌اند. بر اساس گزارش شاخص عملکرد محیط‌زیست(EPI) ایران با کسب نمره 73. 42در مقام114جهان قرار گرفته است، این در حالی است که پیش از این کشورمان در سال2010 با کسب نمره 60 در مقام78 جهان و در سال 2008 میلادی با نمره 76.9 در رتبه 67 جهان و در سال 2006 نیز در جایگاه 53 جهان قرار داشته است.

در این گزارش22شاخص زیست‌محیطی مورد اندازه‌گیری قرار گرفته که ایران در بخش استفاده از آب، حفظ منابع آبی، انتشار گاز‌های گلخانه‌یی و انتشار ذرات معلق کمتر از2.5میکرون عملکرد ضعیفی را در میان سایر شاخص‌ها به خود اختصاص داده است. تحلیل‌‌های آماری این شاخص با توجه به دهه گذشته و نتایج روند عملکرد زیست‌محیطی کشور در جهت رسیدن به استانداردها و اهداف تعیین شده نشان می‌دهد که ایران در ارتباط با شیلات و ماهیگیری، کنترل آلودگی هوای محیط‌‌های بسته و کنترل بیماری‌‌های محیطی و مرگ‌ومیر کودکان با روند مثبت مواجه بوده و در زمینه اثر آب بر سلامت انسان و کشاورزی تغییرات ثابتی داشته است. اما ایران در زمینه سرانه انتشار گاز CO2 با روند50- شاخص عملکرد منفی و پس از آن استفاده از آب و حفاظت از منابع آبی روند نزولی به میزان 48.4- داشته است. از سوی دیگر در خصوص غلظت ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون نیز روند 26.6- داشته است. به عبارت دیگر ایران توانسته در گروه بهداشت محیط به 58.2 درصد اهداف خود نایل شود اما در گروه پویایی اکوسیستم تنها ب36.1 درصد اهدافش دست یافته که بسیار ضعیف است. به طور کلی می‌توان گفت که شاخص‌‌های بهداشت محیط با روند مثبت 7.8و پویایی اکوسیستم با روند 8.7- نقش اساسی در امتیاز ایران ایفا کرده‌اند. از سوی دیگر پیش از این نیز چهار ماه قبل سازمان بهداشت جهانی شهر اهواز را به عنوان آلوده‌ترین شهر جهان از نظر شاخص آلاینده ذرات معلق معرفی کرده بود و نکته تامل‌برانگیز اینکه در این گزارش سه شهر سنندج، یاسوج و کرمانشاه نیز در شمار 10 شهر نخست آلوده جهان از نظر هوا معرفی شده بودند اما در تمام این موارد واکنش مسوولان ایرانی چیزی جز انکار و تکذیب نبوده است! شاخص عملکرد محیط‌زیستی یا EPA که از معتبرترین شیوه‌های سنجش شاخص‌های زیست‌محیطی در دنیا است نشان می‌دهد که در یک کلام وضعیت محیط‌زیست ایران اصلا خوب نیست و براساس آمار و واقعیت‌‌های موجود در چهار گوشه ایران که خود حقیقت را فریاد می‌زنند در 7 سال گذشته وضعیت محیط‌زیست به دلیل اتخاذ سیاست‌‌های توسعه ناپایدار و تقابل توسعه با محیط‌زیست و رانده شدن محیط‌زیست به قعر اولویت‌‌های برنامه‌ریزی کشور هر سال بدتر از سال قبل شده است.

با این حال واکنش عالی‌ترین مقام اجرایی محیط‌زیست کشور به گزارش اخیر درخور توجه است. محمدجواد محمدی‌زاده، رییس سازمان محیط‌زیست که دوسال قبل کاهش رتبه ایران در محیط‌زیست را به گردن دیگر دستگاه‌ها انداخته بود اخیرا در واکنش به سقوط 36 پله‌یی محیط‌زیست ایران موضع تازه‌یی اتخاذ کرده و اساس این مطالعات را رد کرده است! او می‌افزاید: نمی‌دانم این آماری که بعضی‌ها مطرح می‌کنند را از کجا می‌آورند. محمدی‌زاده با بیان اینکه آن مستنداتی که بعضی‌ها مطرح کرده‌اند اصلا قابل اتکا نیست، می‌افزاید: «باید دبیرخانه کنوانسیون‌‌های سازمان ملل رتبه‌بندی‌هایی را اعلام کنند و در واقع وضعیت محیط‌زیست ایران اینگونه نیست که مطرح می‌شود. »

اما در نقطه مقابل مسوولان دانشگاه ییل از گزارش شاخص کارآیی محیط‌زیست 2012 دفاع کرده‌اند و گفته‌اند: «آمارها و داده‌‌های کشورها از طریق آژانس‌‌های جهانی جمع‌آوری می‌شود». خانم «آنجل هسو» (Angel Hsu) از دانشگاه ییل و مدیر پروژه «شاخص کارآیی محیط‌زیست 2012» در واکنش به اظهارات رییس سازمان محیط‌زیست ایران گفته: این درست نیست که گفته شود آمار‌های به کار رفته در مطالعه شاخص کارآیی محیط‌زیست، آمار‌های رسمی نیستند چراکه ما این اطلاعات را از آژانس‌‌های بین‌المللی جمع‌آوری کرده‌ایم که دولت ایران آمارها و اطلاعات را به طور مرتب به آنها گزارش می‌کند.

او اضافه کرد: این آژانس‌ها شامل بخش جمعیت سازمان ملل متحد، آژانس جهانی انرژی، سازمان بهداشت جهانی و. . . است. پس اگر مقامات ایران مشکلی با این اعداد دارند، بهتر است مستقیما با این آژانس‌ها صحبت کنند. هسو همچنین در گفت‌وگو با سبزپرس گفته: سایر اطلاعات نیز از موسسات تحقیقاتی مشهور و دانشگاه‌ها به دست آمده که این اطلاعات قابل اطمینان و غیرقابل دستکاری هستند؛ نظیر تصاویر و داده‌‌های ماهواره‌یی که برای تمام کشورها به یک شکل اندازه‌گیری می‌شود. مدیر پروژه «شاخص کارآیی محیط‌زیست 2012» همچنین تاکید می‌کند: ما از هیچ کشوری نمی‌خواهیم تا اطلاعات خود را ارائه کند، ما این کار را به دلیل عینیت و اعتبار داشتن اطلاعات انجام می‌دهیم. ما همچنین اطلاعات کشورهایی که سعی می‌کنند اطلاعاتشان را مستقیما برای ما ارائه کنند، برای امانت‌داری در پژوهش و اعتبار آکادمیک رد می‌کنیم.

سال 90 سالی خاکستری برای طرفداران محیط‌زیست ایران هم بود. سالی که در آن دو تن از فعالان محیط‌زیست ایران ناباورانه از بین ما پرکشیدند. اولی یاسر انصاری‌کجوری بنیانگذار سایت زیست‌محیطی سبزپرس و دبیرکل کانون‌عالی گسترش فضای سبز و حفظ محیط‌زیست ایران بود که شامگاه21 تیرماه به دلیل ایست قلبی در سن 32 سالگی درگذشت. انصاری با وجود سن کم ولی از فعال‌ترین چهره‌‌های زیست محیطی کشور بود که پرواز او شوک بزرگی را به خانواده محیط‌زیست کشور وارد کرد. پیکر یاسر انصاری روز 23 تیر ماه در میان انبوهی از طرفداران محیط‌زیست در قطعه نام‌آوران بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد. اما هنوز این توفان سهمگین در بین فعالان محیط‌زیست به پایان نرسیده بود که اینبار کامبیز بهرام‌سلطانی، یکی از برجسته‌ترین متخصصان اکولوژی و محیط‌زیست کشور به دلیل ابتلا به سرطان ریه دارفانی را وداع گفت. بهرام سلطانی از نخبه‌‌های علم محیط‌زیست و از چهره‌های منتقد سازمان محیط‌زیست در سه دهه گذشته بود که تا آخرین روز‌های عمرش نیز در برابر طرح‌‌های توسعه‌یی مخرب محیط‌زیست کرنش نکرد و محیط‌زیست را به پول و عنوان و سمت ترجیح داد.