سلامت نیوز: به یاد بیاورید آن زمان را كه سه نفری روی نیمكت‌های خشك مدارس می‌نشستیم. كلاس اول به زور به میز می‌رسیدیم و در دبیرستان به زور جایی برای پای خود بین میز و نیمكت پیدا می‌كردیم و امان از وقت امتحان، همیشه دعوا بود كه چه كسی باید زیر میز چمباتمه بزند و پس از آن از ضعف و پادرد، خوشی تقلب زیرمیز را از یاد ببرد! یا آن زمان كه ساعت‌ها سختی را متحمل می‌شدیم چون چشمه سرویس‌های بهداشتی مدرسه یا خراب بود یا بهداشت مناسبی نداشتند. عده‌ای حتی از خوردن آب هم دریغ می‌كردند، چون آبخوری‌ها در داخل محوطه سرویس‌های بهداشتی بود و آنها كه نبود معمولاً طوری ساخته شده بود كه قد بسیاری از جمله كلاس اولی‌ها و دومی‌ها به شیرهای آبخوری نمی‌رسید و كلاس بالاتری‌ها آنها را بغل می‌گرفتند تا آبی نوش‌جان كنند و دبیرستانی‌ها هم كه برای آب خوردن باید تا زانو خم می‌شدند. گویا آن دوران دیگر به سر آمده یا اینكه دیگر كمتر شاهدیم تا شپش در میان موهای دانش‌آموزان خانه كرده باشد.
می‌گویند وضع دانش‌آموزان بعضی مناطق روستایی و عشایری از این نظرها نیازمند توجه بیشتر است و اكنون بیشتر مدارس ما از وضع مناسبی برخوردارند. مثلاً از نظر ساختمان، بیشتر مدارس با نوسازی و بازسازی، مستحكم شده‌اند. همان نكته‌ای كه دكتر محمد اسماعیل مطلق، مدیر كل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت در گفت‌وگو با به آن اشاره می‌كند مبنی بر اینكه در زلزله اخیر آذربایجان شرقی به این نتیجه رسیدیم كه یگانه ساختمان‌های محكم و دارای استحكام ما همان مدارس بوده‌اند، حتی ساختمان‌های خانه‌های بهداشت هم تخریب شده بودند، اما با توجه ویژه‌ای كه در سال‌های اخیر صورت گرفته است، ساختمان‌های مدارس بسیار مستحكم شده است.

بحث اصلی اما این است كه اكنون مدارس یا در اصل دانش‌آموزان ما از نظر بهداشتی در چه شرایطی به سر می‌برند و مهمترین مشكلی كه از نظر بهداشت جسمی و محیطی پیش روی آنهاست، چیست؟ نكته‌ای كه دكتر مطلق به آن اشاره می‌كند این است كه با توسعه برنامه مروج سلامت در مدارس كه از 700 مدرسه در روستا و شهر شروع شده و امسال به 20 هزار مدرسه رسیده است با توجه به سلامت دانش‌آموزان و كاركنان، اولیای دانش‌آموزان و بهداشت محیط مدرسه روند توسعه‌ای را در پیش داشته‌ایم و بررسی‌های سال‌های 83، 86 و 89 ما درباره سلامت دانش‌آموزان حاكی از آن است كه اولیا و والدین با همكاری كارشناسان بهداشت مدارس نقش اساسی در ارتقای بهداشت جسمی، روحی و روانی دانش‌آموزان مقاطع مختلف داشته‌اند و متأسفانه در یگانه موضوعی كه پیشرفت خوبی نداشته‌ایم، مصرف دخانیات در میان جوانان بوده است كه به نظر می‌رسد در این زمینه نیازمند تقویت نقش معلمان، كارشناسان بهداشتی و بویژه پدران و مادران هستیم.
وی درباره اجرای برنامه مروج سلامت به این موضوع اشاره می‌كند كه در سال89، 700مدرسه، سال 90، 12 هزار و 500مدرسه زیر پوشش این برنامه رفته و قرار است در سال 91، 20 هزار و500 مدرسه زیر پوشش این برنامه بروند. در این زمینه بررسی‌های سال 89 نشان می‌دهد كه در این سال 13درصد 700 مدرسه‌ای كه زیر پوشش برنامه رفته است‌، ‌5 ستاره واقعی شده است. یعنی این مدارس در آموزش سلامت، بهداشت محیط، فعالیت فیزیكی،‌خدمات مراقبتی دانش‌آموزان، سلامت روان و همكاری اولیا و مربیان بیشترین نمره مورد نظر را كسب كرده‌اند، البته در این میان بوده‌اند، مدارسی كه به علت نداشتن مثلاً بوفه یا ایجاد جایگاه مناسب برای آن، فقط یك ستاره گرفته‌اند، اما باید توجه كردكه هرچقدر برای تجهیز بوفه و سرویس‌های بهداشتی مدارس تلاش كنیم، مسئله اساسی‌تر نگهداری از آنها است.
دكتر مطلق به این مهم اشاره می‌كند كه در بسته‌های خدمات سلامتی كه برای نوجوانان و جوانان تدوین شده و بیشتر در دانش‌آموزان پیاده می‌شود، خدماتی چون بینایی‌سنجی، سلامت روان، پوست، مو، قد و وزن و ساختار قامتی ارائه و در كنار آن معاینات عمومی هم انجام می‌شود.البته قبل از اجرای برنامه پزشك خانواده ما امكانات محدودی داشته و مجبور بودیم تا فقط پایه اول هر مقطع را تحت پوشش ببریم، اما اكنون امیدواریم در قالب برنامه پزشك خانواده نوجوانان و جوانان در بیرون از مدارس هم تحت پوشش معاینات عمومی قرار گیرند.
وی با اشاره به آمارهای مقایسه‌ای سال83 و 89 توضیح می‌دهد: بررسی‌های ما در سال 83 نشان می‌دهد كه 65 درصد نوجوانان و جوانان 6 تا 18 سال ما در منازل چربی اشباع می‌خوردند، اما در سال 89 این رقم به 48 درصد رسید. از نظر اضافه‌كردن نمك به غذای سفره هم در سال 83، 19درصد نمك به سفره خود اضافه نمی‌كردند، اما در سال89 ، 23 درصد نمك به سفره خود اضافه نمی‌كردند.
به علاوه در سال 83، 43 درصد نوجوانان و جوانان دوبار در هفته میوه و سبزی می‌خوردند اما در سال 89 این رقم به 5/66درصد آن هم مصرف تا 6 بار در هفته افزایش یافت. به علاوه در سال 83، 56درصد نوجوانان و جوانان 6 بار در هفته شیرینی و شكلات مصرف می‌كردند اما در سال 89، 65درصد آنها دوبار در هفته شیرینی و شكلات مصرف می‌كردند.
از نظر مصرف غذاهای چرب و شور هم در سال 83، 65 درصد نوجوانان و جوانان 5بار در هفته این غذاها را مصرف می‌كردند اما در سال 89،70 درصد، فقط دو بار در هفته غذاهای چرب و شور می‌خوردند.
وی درباره مصرف سیگار و دخانیات در میان جوانان توضیح می‌دهد كه متأسفانه به علت ترس و وجود فاصله و پرهیز از برقراری ارتباط شفاف میان جوانان و والدین شاهدیم كه آنها معمولاً به چیزهایی پناه می‌برند كه همواره درست نیست. در سال 83، 3 درصد نوجوانان و جوانان دخانیات مصرف می‌كردند كه اخیراً آمار در سال 89 به حدود 10 درصد رسیده است. براین اساس به این نتیجه رسیدیم كه كاهش این آمار مستلزم آن است كه والدین علاوه بر نقش پدر و مادری خود، معلمان علاوه بر نقش معلمی و كارشناسان علاوه بر نقش كارشناسی خود باید رفیق نوجوانان و جوانان بوده و به درددل‌های آنها گوش دهند. مسئله‌ای كه در این میان برای ما اهمیت دارد این است كه نوجوانان در داخل و خارج از مدرسه راه‌حل مشكلات جسمی یا مسائل بلوغ خود را نه از دوستان بلكه از كسانی جویا شوند كه راه‌های صحیح و حساب شده و همسو با معیارهای سلامتی را در اختیار آنها قرار می‌دهند. لذا هم اكنون طرحی با عنوان خود مراقبتی را در دست اجرا داریم كه تا آذر امسال نهایی می‌شود و سپس اجرای آن را با همكاری آموزش و پرورش، اولیای مدرسه و صدا و سیما آغاز خواهیم كرد تا از این طریق هم خود دانش‌آموز از خود مراقبت جسمی – روحی و روانی داشته باشد، هم والدین، معلمان و خواهر و برادر آنها بتوانند در ارتقای خود مراقبتی به او كمك كنند. در حال حاضر 10 قطب دانشگاهی در حال برنامه‌ریزی برای اجرای این برنامه هستند.
وی البته درباره ارائه آموزش‌های لازم به 300 هزار معلم در سال گذشته با همكاری آموزش و پرورش و بیماریابی شپش سر در میان دانش‌آموزان اشاره كرده و می‌گوید: هم‌اكنون غربالگری‌های این بیماری با توجه به اجرای برنامه پزشك خانواده بسیار بیشتر شده است و ما برای دانش‌آموزان مبتلا، شامپوی پرمترین را تجویز می‌كنیم و توصیه دائم ما به دانش‌آموزان این است كه فقط از وسایل شخصی خود استفاده كنند. دختران وقتی مقنعه خود را درمی‌آورند، حتماً آن را داخل كیسه پلاستیكی گذاشته و در جامیزی خود نگهداری كنند. پسران هم بویژه در فصل زمستان كلاه‌های خود را روی هم آویزان نكنند. البته باید گفت كه شپش فقط مخصوص كشور ما نیست، بلكه اكنون در امریكا هم سالانه 12 تا 16 میلیون نفر به شپش سر مبتلا می‌شوند و خدماتی كه در این كشور ارائه می‌شود، رایگان نیست.
به گفته رئیس دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت و درمان درباره اختلافات قامتی هم همواره توصیه و آموزش‌های ما بر این استوار بوده است تا دانش‌آموزان از حمل كوله‌پشتی‌های سنگین و یكطرفه پرهیز كنند. اختلال قامتی در میان دانش‌آموزان ما 5/0 تا یك درصد و آن هم به شكل انحراف ستون مهره‌ها به یك سمت است كه در نتیجه حمل نامناسب بار ایجاد می‌شود. به علاوه در زمینه اضافه وزن و چاقی هم سال 83، 11 درصد دانش‌آموزان اضافه وزن داشته و 3 درصد چاق بوده‌اند كه این آمار در سال 89 به 8 درصد اضافه وزن و 5 درصد چاقی رسیده است. البته از دیگر اختلالات شایع میان نوجوانان و جوانان اختلالات بیش فعالی، كم توجهی و كمبود تمركز است كه باید این موارد شناسایی شود. در این زمینه در طرح سنجش سلامت جسمانی این دانش‌آموزان را شناسایی می‌كنیم و به روانپزشك یا روانشناس ارجاع می‌دهیم و تشخیص بیماری این عده دیگر به سن بالای 7 سال نمی‌رسند.
دكتر مطلق می‌گوید: سابق بر این، این دسته از افراد شناسایی نشده و اولیا هم درباره نحوه برخورد با آنها آموزش نمی‌دیدند و ممكن بود با این عده به عنوان بچه‌های نافرمان برخورد شود. اما اكنون ما هم این اختلالات را شناسایی می‌كنیم و اگر كارشناسان مدارس حاضر باشند از آنها استفاده می‌كنیم و در غیر این صورت از پتانسیل معلمان برای ارائه آموزش‌ها و اجرای برنامه‌های خود بهره می‌بریم.
به هر حال ما نیازمند اعتبارات و نیروی كافی هستیم تا به انتظارات واقعی كه در زمینه تأمین سلامت جسمی، روحی، روانی و معنوی دانش‌آموزان مدنظرمان است، دست یابیم.
منبع: روزنامه ایران