سلامت نیوز : «كارشناس درمان معتادان و پزشك ترك اعتیاد»، این عنوانی است كه دكتر محمدرضا قدیرزاده به خود می‌دهد و تاكید می‌كند از مسوولیت دولتی‌اش در این مصاحبه نام برده نشود و هر آنچه می‌گوید در مقام یك كارشناس و درمانگر ترك اعتیاد است. او سابقه فعالیت در بهزیستی را هم دارد. معاونت پیشگیری استان تهران و معاونت دانشجویی دانشگاه علوم بهزیستی نیز در سابقه كاری او به چشم می‌خورد. آنچه باعث شد به سراغ این درمانگر اعتیاد برویم، فراوانی فروش داروهای ترك اعتیاد در پیاده‌روها و هشدارهای سازمان بهزیستی درباره بازگشت برخی معتادان در حال درمان، به چرخه اعتیاد است، آن هم به خاطر داروهایی كه در بازار آزاد قاچاق فروخته می‌شود.

داروهایی كه به گفته دكتر قدیرزاده، دارای میزان اندكی متادون و دوز بالایی از داروی ترامادول است.قدیرزاده در گفت‌وگو با «اعتماد» تاكید می‌كند مشخص نیست این داروها از چه كانالی می‌گذرد و با بسته‌بندی و شكل و شمایل و مارك كارخانه‌های ایرانی و هندی دست به دست می‌چرخد، ولی او نتیجه می‌گیرد سوءمصرف این داروها، نتیجه مدیریت اشتباه وزارت بهداشت درباره داروهای ترك اعتیاد است. به گفته وی قطع عرضه قرص متادون، رقیق كردن شربت متادون و رها كردن بیماران به حال خود، موجب شده 25 تا 30 درصد بیمارانی كه در كلینیك‌های ترك اعتیاد، به درمان مشغول بودند، به چرخه سوء‌مصرف موادمخدر برگردند.

به نظر می‌رسد اخیرا بیمارانی كه در حال گذراندن دوره درمان اعتیاد خود هستند، چندان از ترك اعتیاد خود احساس رضایت ندارند، دلیل آن چیست؟

از حدود سه، چهار ماه پیش میزان سهمیه قرص متادون مراكز خصوصی ترك اعتیاد را كم كردند و به سمت شربت آمدند تا اینكه از مهرماه دانشگاه‌های علوم پزشكی به طور كلی سهمیه قرص كلینیك‌های درمان اعتیاد را قطع كردند و به جای آن شربت توزیع شد. كیفیت این شربت با شربت‌هایی كه در گذشته توزیع می‌شد، فرق دارد و بیماران می‌گویند غلظت و میزان دوز موثر آن خیلی كمتر از گذشته شده و در نتیجه خیلی از كلینیك‌ها مجبور شدند برای اینكه برای بیمار مشكلی پیش نیاید، دوز مصرف بیماران را افزایش دهند. به طور مثال قبلا اگر 10 سی‌سی برای بیمار تجویز می‌شد و او مشكلی نداشت، باید اكنون به دلیل كیفیت پایین این شربت‌ها، بیشتر تجویز شود. گاهی این موضوع درمانگر را مجبور می‌كند دوز داروی مصرفی را تا 40 درصد افزایش دهد و در نتیجه مصرف دارویی بیمار زیادتر می‌شود.

چرا قطع عرضه قرص متادون در دستور كار وزارت بهداشت قرار گرفت؟

نمی‌دانم، همكاران وزارت بهداشت باید به این پرسش، جواب دهند.

ولی اكنون در بازار آزاد،این قرص به راحتی یافت می‌شود؟

بله، با وجود اینكه توزیع قرص متادون كم یا قطع شده، ولی شاهد هستیم انواع و اقسام این قرص در بازار آزاد وجود دارد البته به نظر می‌رسد این قرص‌ها، ساخت داخل كشور نیستند، ولی كاملا شبیه تولیدات داخل كشور هستند و حتی با مارك و عنوان ایرانی هم عرضه می‌شوند.

آیا این قرص‌ها ساخت ایران است؟

نمی توان با قاطعیت چنین حرفی زد. فروشندگان ادعا می‌كنند داروهای متادون ساخت هند است، برخی عرضه‌كنندگان به اسم هندی این دارو را می‌دهند و گاهی بسته‌بندی هندی هم دارد. ممكن است هندی باشد ولی با قیمت بسیار گزافی فروخته می‌شود. برخی نیز هیچ بسته‌بندی‌ای ندارند و به صورت فله، در خیابان عرضه می‌شود.

این قرص‌ها در بازار آزاد، عطاری‌ها، پیاده‌روهای خیابان ناصرخسرو، به صورت فله‌یی خارج از پوشش بهداشتی عرضه می‌شود. مشخص نیست تركیبات این قرص‌ها چیست، تاریخ تولید، مصرف و انقضای آنها معلوم نیست. هر دانه از این قرص‌ها هم دو هزار و 500 تا چهار هزار تومان خرید و فروش می‌شود. قبلا دارو در كلینیك با مبلغ بسیار پایینی در اختیار معتادان قرار می‌گرفت ولی اكنون با این قیمت‌ها، فرد بیمار كه از لحاظ اقتصادی نیز به‌شدت آسیب‌دیده است، مجبور می‌شود این داروها را به صورت آزاد تهیه كند.

آیا درمانگران توصیه می‌كنند بیماران این قرص‌ها را از بازار آزاد تهیه كنند؟

به هیچ‌وجه این توصیه را درمانگر نمی‌كند. مشكلات استفاده از شربت متادون هنوز باقی است ولی باز هم توصیه درمانگران استفاده از داروهای قانونی است. می‌دانیم شربت متادون حمل و نقل سختی دارد. برای كسانی كه در اداره‌ها كار می‌كنند، موقعیت اجتماعی خاص دارند یا افرادی كه خانواده‌شان خبر ندارند در حال درمان هستند، مشكلات زیادی پیش می‌آید. برخی افراد، دوز را خودسرانه بالا می‌برند، بعضا می‌بینیم مسمومیت‌های اطفال با شربت متادون به دلیل مصرف اشتباهی دیده می‌شود. هر چند سخت است، ولی باز هم توصیه می‌كنیم از این شربت‌ها استفاده كنند و از قرص‌های آزاد استفاده نكنند، ولی اتفاقی كه ما شاهد آن هستیم این است كه به خاطر عدم عرضه قرص دولتی در مراكز ترك اعتیاد و كیفیت نامطلوب شربت متادون، بیماران قرص‌شان را از بازار می‌گیرند و متاسفانه این روزها با علایم متفاوتی در درمان این بیماران مواجه می‌شویم.

چه علایمی؟

به طور عادی درمان اعتیاد با متادون، به عادی كردن واكنش‌های اجتماعی و عملكردی فرد می‌انجامد و معمولا مشكلات جسمانی و روحی بیماران را بهتر می‌كند، البته منظور، متادونی است كه استاندارد باشد، ولی در بیمارانی كه اخیرا داروهای خود را از بازار آزاد تهیه می‌كنند، تغییرات رفتاری زیادی دیده می‌شود. تغییراتی مانند پرخاشگری، كم‌حوصلگی، تغییرات خواب، تهوع، سرگیجه؛ تعریق، افت فشار خون و حتی مشكلات تشنج در بین بیمارانی كه دوز بالای این قرص‌ها را مصرف می‌كنند، اتفاق می‌افتد و كاملا به روند درمان ضربه می‌زند. بیماری را یك سال، تحت نظر داشتم و نشانه‌های بهبودی خوبی از خود بروز داده بود و پاك شده بود، ولی هفته گذشته این بیمار به‌شدت به هم ریخته بود و آسیب ‌دیده بود. دلیل آن را پیگیری كردیم و به تهیه قرص متادون از بازار آزاد رسیدیم.

این قرص‌ها چه ایرادی دارد؟

چون فراوانی مشكل در بین بیماران، نگران‌كننده بود، برخی قرص‌ها را كه در بازار آزاد موجود است تهیه كردیم و به آزمایشگاه تخصصی پزشكی قانونی دادیم، مسوول آزمایشگاه پزشكی قانونی اعلام كرد در این قرص‌ها ترامادول با غلظت بسیار بالا دیده می‌شود و مقدار جزیی هم متادون در آن وجود دارد. در حقیقت ماده موثر متادون این داروها بسیار پایین و ماده اصلی آنها ترامادول است.

شما فقط قرص‌ها را آزمایش كردید؟

بله، همه نمونه‌های ما از قرص‌هایی بوده كه در خیابان به صورت آزاد تهیه كردیم. می‌دانیم ترامادول به‌شدت اعتیادآور است و فردی كه برای درمان اعتیاد به مثلا تریاك، به دام ترامادول بیفتد، اعتیاد و مشكلاتش به‌شدت بیشتر می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد برنامه پیش‌بینی‌شده‌یی برای شیوع مصرف آن وجود دارد.

شما كه می‌گویید درمانگران مصرف داروهای بازار آزاد را توصیه نمی‌كنند، وزارت بهداشت هم كه به این داروها مجوز توزیع نداده، پس چرا بیماران به سراغ این داروها می‌روند؟

ببینید، اگر عرصه به دلیل سیاست‌های اشتباه و سوءمدیریت وزارت بهداشت در توزیع داروهای درمان اعتیاد به معتادان تنگ شود، تمام كسانی كه درگیر بحث درمان اعتیاد هستند به سمت قرص‌های غیرقانونی می‌روند، چون مشكل دارند و فكر می‌كنند این‌طور مشكل‌شان حل می‌شود. علاوه بر آن، بسیاری از كسانی كه معتاد هستند ولی به هر دلیل نمی‌خواهند از طریق درمان رسمی خود را ترك دهند، خودسرانه این را از بازار آزاد تهیه می‌كنند و فكر می‌كنند درمان می‌شوند، ولی نه تنها درمان نمی‌شوند، بلكه به ترامادول معتاد می‌شوند.

آیا این موضوع، روی درمان رسمی و علمی معتادان نیز تاثیر گذاشته است؟

بله، سوءمدیریت در توزیع داروی ترك اعتیاد باعث شده بیماران از كلینیك‌ها خارج شوند و سراغ روش‌های غیرعلمی و غیرقانونی برای ترك بروند. در كلینیك‌ها علاوه بر تجویز داروی ترك، خدمات دیگری مانند مشاوره‌های فردی، خانوادگی، گروه درمانی، و تست‌های ادرار انجام می‌شد و باعث می‌شد افراد در روند درمان باقی بمانند، ولی با خارج شدن این افراد از چرخه درمان، نمی‌توانیم اطمینان داشته باشیم این بیماران درمان می‌شوند یا نه. واقعیت این است كه با وضعیت فعلی، معتادانی با شخصیت سست‌تر، به سمت اعتیاد خود برمی‌گردند، یعنی به جای استفاده از شربت متادون، به سمت مصرف تریاك می‌روند.

عامل اصلی بازگشت به سوءمصرف مواد مخدر را چه می‌دانید؟

كارهایی كه وزارت بهداشت در توزیع شربت و كم كردن مصرف قرص كرده، عامل اصلی است. این كار، باعث شده سوءاستفاده‌گرها، قاچاقچیان دارو، داروهای تقلبی خود را وارد بازار كنند، بازار داروهای ماهواره‌یی ترك اعتیاد پررونق شود و بسیاری از بیماران از چرخه درمان خارج شوند و دوباره اعتیاد را شروع كنند.

چه میزان از بیماران، دوباره به چرخه اعتیاد بازگشته‌اند؟

حدود 25 تا 30 درصد بیماران كلینیك‌ها ریزش كرده‌اند، بیماری كه در حال ترك اعتیاد است و از چرخه درمان خارج شود، بدون دارو نمی‌ماند؛ یا برمی‌گردد و مواد مخدر مصرف می‌كند، یا داروهای غیرقانونی و تقلبی تهیه می‌كند و دوباره معتاد می‌شود. بیماران زیادی را دیده‌ایم كه به بازار آزاد مراجعه كرده‌اند تا درمان را به صورت خودسرانه ادامه دهند و دوباره به سوءمصرف قرص ترامادول معتاد شده‌اند. علاوه بر این، هزینه درمان برای كسانی كه می‌خواهند از طریق درمان قانونی، اعتیادشان را ترك كنند، بسیار زیادتر شده است.

تبعات اجتماعی مصرف قرص‌های حاوی ترامادول چیست؟

اولا همه زحمتی و سال‌ها برنامه‌ریزی‌ای كه صورت گرفته تا این بیماران مدت‌ها تحت درمان و پاك باشند، به باد می‌رود. شخصی كه ترامادول مصرف می‌كند و وارد اجتماع می‌شود، گرفتار نخستین عارضه این داروست، یعنی عصبانیت. برخوردهای بین فردی زیاد می‌شود و افزایش نزاع و درگیری، یكی از نشانه‌های مصرف ترامادول در جامعه است.

جرم‌ها و بزهكاری‌ها زیاد می‌شود و مجددا چرخه معیوب اعتیاد به وجود می‌آید. می‌بینیم كه سیاستگذاری اشتباه و غلط و بدون كارشناسی باعث شده در ابعاد مختلف سلامت جامعه مورد خطر قرار گیرد و هیچ‌كس نیز پاسخگو نیست.

آیا فكر می‌كنید تغییر در الگوی مصرف، از طریق فروش داروهای ترك اعتیاد، موضوعی برنامه‌ریزی شده است؟

نمی‌توانم در این باره قطعا اظهارنظر كنم كه تعمدی در كار بوده، ولی سیاستگذاری غلط وزارت بهداشت و سوءمدیریت در توزیع داروهای ترك اعتیاد را بیشتر مقصر می‌دانم. چرا در حالی كه داروی متادون در انبارها وجود دارد، ولی توزیع انجام نمی‌شود؟ كارخانه‌های داخلی توانسته‌اند به وفور تولید كنند ولی هنوز توزیع انجام نمی‌شود.