سلامت نیوز : مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره سیاست‌های جمعیتی به زودی در صحن علنی مجلس به عنوان قانون تصویب می‌شود و برای اجرا به دستگاه‌های مختلف داده می‌شود. شورای عالی انقلاب فرهنگی در همین راستا مسوولیت تدوین سبك زندگی ایرانی- اسلامی را هم بر عهده دارد.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از اعتماد ؛ در این گفت‌وگو محمد اسحاقی درباره ضرورت‌های تدوین سیاست‌های جمعیتی و سبك زندگی ایرانی- اسلامی در شورای عالی انقلاب فرهنگی صحبت می‌كند.

در چند وقت گذشته در مورد سبك زندگی ایرانی- اسلامی بحث‌های زیادی شده است. شما در شورای عالی انقلاب فرهنگی چه برنامه‌هایی در این زمینه دارید؟

موضوع سبك زندگی ایرانی- اسلامی، سال گذشته از سوی مقام معظم رهبری به شورای عالی انقلاب فرهنگی محول شد و ابعاد آن هم در حوزه فردی است، هم در حوزه خانوادگی و هم در حوزه اجتماعی. به طور كلی سبك زندگی یعنی ما چطور زندگی می‌كنیم.

چه مواردی برای طراحی این سبك مدنظر شما است؟

سبك زندگی یك معنای توسعه‌یافته دارد كه همه ابعاد زندگی فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، كار، اشتغال، آموزش، فرزندآوری، خواب و خوراك، سفر، تغدیه و... را دربرمی‌گیرد.

چه مواردی باعث شد به ضرورت‌طراحی سبك زندگی برسید؟

به هر حال ما در حوزه فرهنگ نیاز به برنامه‌ریزی داریم. مهندسی فرهنگی هم ضرورتش نشان‌دهنده این است كه ما نیازهای فرهنگی داریم و باید برای آن برنامه‌ریزی كنیم. در جهانی كه امروز هستیم تبادل فرهنگی، نوع زندگی شهری، تغییر و تحولات شرایط زندگی فرهنگی و اجتماعی لازمه‌اش این است كه ما در حوزه فرهنگ برنامه‌ریزی جامع، موثر و فراگیر داشته باشیم كه بخشی از اینها به سبك زندگی برمی‌گردد. سبك زندگی هم در حقیقت می‌تواند بار فرهنگی داشته باشد و بسیاری از تحولات فرهنگی را مدیریت كند. ما نسل جوان و جدیدی داریم كه می‌خواهیم با طراحی یك سبك زندگی مدون كه از طریق رسانه‌ها ترویج و تشویق و آموزش داده می‌شود و نهایتا در زندگی افراد نمود پیدا می‌كند، چالش‌ها و مشكلاتی كه احیانا در زندگی‌شان وجود دارد را كم كنیم.

آیا مواردی مثل افزایش زندگی‌های مجردی، بالا رفتن سن ازدواج، كاهش باروری و... ضرورت طراحی سبك زندگی ایرانی- اسلامی را به وجود آورد؟

مواردی كه اشاره كردید مربوط به چالش‌های زندگی امروزی است كه با توجه به نوع آموزشی كه افراد می‌بینند روی موارد دیگر زندگی‌شان تاثیر می‌گذارد. سبك زندگی بین همه نیازها توازن ایجاد می‌كند. یعنی بین نیاز به آموزش و توسعه آموزش عالی و سواد با بقیه موارد زندگی ارتباط برقرار می‌كند. بین اشتغال و بقیه نقش‌های افراد توازن برقرار می‌كند. اگر در یك نقشه جامع این موارد دیده نشود هر كدام از این ضرورت‌ها به سمت خودش میل پیدا می‌كند و ابعاد دیگر فراموش می‌شود. در حقیقت عدم توازن در پرداخت به نیازها و اولویت‌بخشی فرد را دچار چالش می‌كند. وقتی فرد دچار چالش شود الگوی زندگی او، زمان ازدواج او، تشكیل خانواده، اشتغال و حضور در جامعه دچار مشكل می‌شود. این عدم توازن نشان‌دهنده این است كه فرد در زندگی اجتماعی همه مسائل را ندیده است و تنها یك بعد را دیده و نگاهی تك‌‌بعدی داشته است. اگر فرد از قبل همه نیازهایش را دیده باشد در زندگی دچار چالش‌نمی‌شود. مثلا از زمان تولد، پدر و مادر باید سبك زندگی دینی برای تربیت فرزندشان داشته باشند. اگر دختر است یك شیوه از تربیت و اگر پسر است یك شیوه دیگر را باید دنبال كند. اگر به این موارد توجه نشود در آینده چالش‌ها و مشكلاتی به وجود می‌آید. خلاصه اینكه توجه تك‌بعدی به بعضی از نیازها باعث چالش‌ها و مشكلاتی می‌شود و مصوبه سبك زندگی می‌خواهد همه این نیازها را در فرآیند زمان به صورت برنامه‌ریزی شده برای نسل جوان و بقیه اقشار جامعه فراهم كند.

شورای عالی انقلاب فرهنگی در طراحی این سبك زندگی چه نقشی دارد؟

وظیفه اصلی را شورای عالی انقلاب فرهنگی دارد. این شورا مسوول اصلی سیاستگذاری حوزه فرهنگ است و در تدوین اسناد بالادستی مثل سند مهندسی فرهنگی، سند جامع فعالیت‌های قرآنی، تعلیم و تربیت و نقشه جامع علمی كشور این وظیفه را داشته و در اینجا هم همین نقش را با توجه به ظرفیت‌های موجود و نظرات نخبگان دارد. مثلا ما این را بررسی می‌كنیم كه رسانه‌ها در سبك زندگی چه نقشی دارند. مسلما یكی از موارد تاثیرگذار در سبك زندگی جامعه ما وجود و حضور فعال رسانه‌هاست. این رسانه‌ها باید سهم خود را در ترویج سبك زندگی ایرانی- اسلامی بدانند و به آن عمل كنند. این را شورای عالی انقلاب فرهنگی باید به رسانه بگوید كه مسوولیت تدوین را دارد. كمیسیون تخصصی سبك زندگی در شورای عالی انقلاب فرهنگی این اسناد عملیاتی را دنبال می‌كند. چون در سبك زندگی همه مردم درگیر هستند باید مسائل مردم و اقشار مختلف به ویژه نوجوانان و جوانان را در نظر بگیرد. تفریح، مد و لباس، تحصیل و فعالیت و كار جوانان و نوجوانان باید در این سند دیده شود.

شما در صحبت‌هایتان درباره افزایش نرخ باروری به آموزش‌هایی در سطح مدرسه اشاره كردید. آیا این موارد هم در راستای همین طرح سبك زندگی ایرانی- اسلامی است و آیا شما برنامه‌های افزایش باروری را در آن سطح هم دنبال می‌كنید؟

نه آنجا بحث خانواده مطرح است. ما برای كودكان باید اهمیت و نقش خانواده را تبیین كنیم.

آقای دكتر از سبك زندگی كه بگذریم شما در شورای عالی انقلاب فرهنگی، سیاست‌های راهبردی افزایش جمعیت را تدوین كرده‌اید كه شامل موارد زیادی از جمله مشوق‌های اقتصادی برای افزایش باروری و مرخصی‌های تحصیلی، شغلی و... می‌شود. تعدادی از كارشناسان جمعیتی انتقاداتی به این موارد دارند و معتقدند شما در طراحی این مصوبه‌ها از نظرات كارشناسی آنها بهره نبردید و گروه‌های هدف را مشخص نكردید.

دكتر محمودی رییس مركز تخصصی مطالعات جمعیتی با یك حلقه‌یی از كارشناسان و متخصصان از ابتدا در تدوین این سیاست‌ها در كنار ما بودند و الان هم هستند. مسلما همه پیشنهادهای كارشناسی مورد تصویب نهایی قرار نمی‌گیرد. ممكن است از 10 پیشنهاد، دو پیشنهاد را قبول كنیم. این بسته برای یك دوره زمانی خاصی تدوین شده است و در سنوات آینده امید به بازنگری آن هست. ما امیدواریم بعد از اجرایی شدن در سه تا پنج سال آینده مطالعات جمعیتی‌مان كامل شود و اصلاحات موردنیاز را انجام دهیم. اما مسلما آنچه الان بیرون آمده مورد اتفاق نظر عمده صاحب‌نظران است.

چه مدت زمانی روی این مصوبه در شورای عالی انقلاب فرهنگی كار كردید؟

بحث جمعیت از سال 86 در شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح بود. ما سال 90 به صورت تخصصی و حرفه‌یی به تحلیل وضعیت جمعیتی پرداختیم و سال 90 بیشتر به سمت تدوین سیاست‌ها از بین پیشنهادهای فراوان رفتیم كه اواخر سال 90 در صحن شورای عالی تصویب بخش‌هایی از آن شروع شد و نهایتا در دو سه ماهه اول سال 91 مصوبه به انتها رسید. یعنی یك روند طولانی به این شكل را برای تدوین این سیاست‌ها داشتیم. یعنی حدودا چهار سال روی بحث جمعیت كار كردیم.

در واقع از نظر شما موضوع جمعیت و كاهش نرخ باروری در سال 86 به سطحی رسید كه شورای عالی انقلاب فرهنگی باید به این بحث ورود پیدا می‌كرد؟

نقشه مهندسی فرهنگی از سال‌های 85 و 86 به صورت جدی در دستور كار قرار گرفت و در سال 89 تدوین اولیه آن صورت گرفت. نهایتا ما در تحلیل وضعیت فرهنگی كه بخشی از نقشه مهندسی فرهنگی بود، بیش از 20 محور را داشتیم كه یكی بحث جمعیت بود كه به عنوان بخشی از سند تدوین شد. راهبردهای فعلی 16 راهبرد است و ما نزدیك به 40 راهبرد كلان در این زمینه داریم.

اگر شما همه این سیاست‌ها را برای افزایش نرخ باروری دنبال كردید اما نهایتا نرخ باروری همچنان رو به كاهش داشت، شما چه برنامه‌یی برای افزایش جمعیت مدنظر دارید؟ ممكن است از سیاست‌های قهری یا مثلا جریمه كه زمانی برای فرزند چهارم به بعد داشتیم برای ترغیب خانواده‌ها به فرزندآوری استفاده كنید؟

نه این طور نیست. این مسائل كاملا اختیاری است.

شما در صحبت‌هایتان اشاره كرده‌اید كه كاهش جمعیت كشور ما تبدیل به مساله‌یی امنیتی شده است.

ببینید این مساله همان‌طور كه گفتم برای خانواده‌ها اختیاری است. فرزندآوری یك بحث فرهنگی است. زیرساخت مسائل فرهنگی بر اساس اطلاع‌رسانی و آموزش است. تغییر رفتار مبتنی بر تغییر باورها است و تغییر باورها هم مبتنی بر تغییر نگرش‌ها است. این یك مسیری است كه مهندسی فرهنگی بر آن استوار است. در این میان بحث فرزندآوری كاملا در اختیار خانواده‌ها است. بار عمده سیاست‌های ما هم فرهنگ‌سازی است. مشوق‌ها هم كمك‌كننده برای تسهیل این روند است.

شما در شورای عالی انقلاب فرهنگی در كنار تدوین این سیاست‌ها، به مسوولان مملكتی این راهكار را ارائه ندادید كه اگر بخشی از مشكلات اقتصادی و اشتغال حل شود، خود به خود مشكل ازدواج و جمعیت هم تا حدودی حل می‌شود؟

ببینید در كشورهای اروپایی كه الان مشكلات حاد اقتصادی دارند، یكی از ریشه‌های آن را به كاهش حجم جمعیت جوان در كار برمی‌گردانند. عامل اقتصاد موثر است. شما اگر به كشورهای دیگر هم نگاه كنید می‌بینید رفاه اقتصادی دارند. اتفاقا رابطه معكوس وجود دارد بین افزایش نرخ باروری و افزایش رفاه. هر چه رفاه بیشتر باشد، بعد خانواده و تشكیل خانواده كمتر است. یك رابطه معكوس بین رشد اقتصادی و نرخ باروری در جوامع مختلف وجود دارد. چرا رفاه به وجود می‌آید چون نان‌خور كمتری وجود دارد. در حقیقت فردگرایی است كه این تاثیر را دارد. فردی كه مسوولیت‌های اجتماعی و خانوادگی دارد، مسوولیت‌های دیگر را هم می‌پذیرد. مسلما اقتصاد و عوامل اقتصادی تاثیر دارد. الان بحث ما جوانانی هستند كه ازدواج كردند اما می‌خواهند دیر بچه بیاورند. بنابراین خانواده‌ها چه مشكل اقتصادی داشته باشند و چه نداشته باشند خودشان برای ازدواج برنامه‌ریزی می‌كنند. اما سن ازدواج دارد بالا می‌رود كه بخشی از علت آن اقتصادی است. بخشی هم هستند كه مشكل اقتصادی و اشتغال ندارند اما می‌گویند باید به یك سطح رفاه مناسب برسند. نتیجه اینكه لزوما این طور نیست كه كسانی كه ازدواج نمی‌كنند و بچه نمی‌آورند مشكل اقتصادی دارند و لزوما این طور نیست كه همه كسانی كه مشكل اقتصادی دارند ازدواج نمی‌كنند و فرزند نمی‌آورند. مسلما اقتصاد موثر است و ما هم به آن توجه داشته‌ایم.

شما برنامه‌های اشتغال و رفاهی و آموزشی نسلی كه قرار است با این مشوق‌ها و راهبردها به وجود‌ آید را در نظر گرفته‌اید؟

بله این یك برنامه جامعی است. اما كسانی كه بر اساس این مصوبه قرار است به دنیا بیایند 30 سال دیگر به اشتغال و مسائل دیگر می‌رسند.

ما این رویكرد را 30 سال پیش هم داشتیم و الان با مشكلات همان نسل كه نتیجه انفجار جمعیتی آن زمان، بدون در نظر گرفتن زیرساخت‌ها بود، مواجهیم.

آن زمان ما باید برنامه اشتغال افرادی كه متولد می‌شوند را پیش می‌بردیم. مثلا ظرفیت آموزش عالی را نگاه كنید. الان ما صندلی خالی در آموزش عالی داریم اما زمانی مدارس دو شیفته و... داشتیم. آن زمان باید فكر این مسائل و زیرساخت‌ها را می‌كردیم. یك تاخیر فازی كه داشتیم این مشكلات را به وجود آورد. به همین دلیل ما معتقدیم به طور مستمر باید آمایش جمعیتی داشته باشیم. اگر این برنامه‌ها دنبال نشود همین مشكلاتی كه در حال حاضر برای اشتغال جوانان داریم 10 سال دیگر درباره سالمندان خواهیم داشت.