در چند سال اخیر با آغاز فصل پاییز نگرانی‌ها در مورد افزایش آلودگی هوا شدت می‌یابد و مسوولان مربوطه بیش از هر زمان خود را درگیر مساله کاهش آلودگی می‌کنند. اما نگاهی به گزارش‌های وضعیت کیفی هوای روزهای سال در کلانشهر‌ها متاسفانه نشان می‌دهد که این وضعیت نه تنها بهبود نیافته بلکه تشدید نیز شده است.

سلامتی شهروندان؛ قربانی بازی مرغ و تخم‌مرغ مسوولان

سلامت نیوز : از بهار با شکوفه‌های روح نوازاش تا زمستان و دانه‌های ریز و درشت برف‌اش، هر یک از فصل‌های سال با خودتحفه‌ای به ارمغان می‌آورد. در این میان فصل پائیز به غیر از آن ترکیب شگفت انگیز رنگارنگ‌اش برای کلانشهرنشینان پدیده‌ای نا‌خوشایند را به سوغات می‌آورد. آلودگی هوا، درد کهنه اکثر کلانشهرهای کشور ما از جمله تهران است که هر سال با فرا رسیدن پائیز و وقوع پدیده وارونگی یا اینورژن دوباره تازه می‌شود.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از مردم سالاری ؛ در چند سال اخیر با آغاز فصل پاییز نگرانی‌ها در مورد افزایش آلودگی هوا شدت می‌یابد و مسوولان مربوطه بیش از هر زمان خود را درگیر مساله کاهش آلودگی می‌کنند. اما نگاهی به گزارش‌های وضعیت کیفی هوای روزهای سال در کلانشهر‌ها متاسفانه نشان می‌دهد که این وضعیت نه تنها بهبود نیافته بلکه تشدید نیز شده است.

رشد 210درصدی روزهای ناسالم هوا

بر اساس گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران، روزهای ناسالم سال 90 در مقایسه با سال 89، از رشد 210 درصدی برخوردار بود. این در حالیست که سال 88 تعداد روزهای ناسالم تنها 42 روز بود در صورتی که در سال 89 به 104 روز و در سال 90 به 218 روز افزایش پیدا کرد.

تعداد روزهای ناسالم از 291 روز در سال 88 به 247 روز در سال 89 و 144 روز در سال 90 کاهش یافت، ضمن اینکه تعداد روزهای پاک نیز از 32 روز در سال 88 به 14 روز در سال 89 و تنها 3 روز در سال 90 کاهش پیدا کرد.

بر این اساس، شاخص کیفیت هوای تهران در سال 90 به علت تعداد بیشتر روزهای آلوده در مقایسه با سال‌های 89 و 88 در وضعیت «بسیار نامطلوب‌تری» قرار داشته است.با نگاهی به آمارهای موجود و یک حساب سرانگشتی می‌توان دریافت که امسال نیز هوای تهران از وضعیت مطلوبی برخوردار نخواهد بود.

وحید نوروزی معاون اجرایی سازمان حمل و نقل و ترافیک و مشاور معاون شهردار تهران با بیان اینکه نمی‌توان با قاطعیت شرایط آلودگی هوا را پیش‌بینی کرد می‌گوید‌: هم‌اکنون نیز در شرایط مطلوب نیستیم و حجم آلاینده‌ها اگرچه به مرز هشدار نرسیده است اما میزان آلاینده‌ها عدد بالا و نگران‌کننده‌ای است. در واقع زمانی می‌توان گفت هوا هنگامی خوب است که در شرایط پاک قرار داشته باشد در حالی که تعداد روزهای پاک در شهر تهران به تعداد انگشتان دست نیز نمی‌رسد.

وی می‌افزاید: ‌اگرچه اقدامات موثری در بخش استاندارد سازی سوخت و حتی تولید خودرو توسط دولت صورت گرفته است اما نتیجه این اقدامات ارزنده به زودی خود را نشان نمی‌دهد و باید در سالهای آینده منتظر تاثیرگذاری آن باشیم در واقع امسال وضعیت کیفیت هوای تهران در مقایسه با سال قبل تفاوت چندانی نخواهد داشت و باز هم باید دست به دعا برداریم و از نعمت‌های الهی چون باد و باران بخواهیم تا در داشتن هوای نسبتا سالم کمک حال ما باشد.

یوسف رشیدی مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نیز درباره وضعیت آلودگی هوای پایتخت در نیمه دوم امسال می‌گوید‌: ‌آلودگی هوا به دو پارامتر میزان تولید آلودگی و شرایط جوی بستگی دارد. متاسفانه تولید آلودگی در شهر تهران بالاست و اگر شرایط جوی پایدار شود وضعیت نگران‌کننده‌ای در وضعیت آلودگی هوا خواهیم داشت.

به گفته مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اگرچه تا امروز شرایط جوی نامناسبی در شهر تهران حاکم بوده است اما این بدان معنا نیست که احتمال شرایط نامساعد دیگر وجود ندارد چرا که استانداردهای تولید خودرو و موتورسیکلت در تولیدات کشوری ملاحظه نشده است و زیرساخت‌های توسعه حمل ونقل عمومی در کنار از رده خارج کردن خودروهای فرسوده به خوبی از سوی مسوولان دولتی اعمال نمی‌شود.

اگرچه در زمینه آلودگی هوا در شهر‌ها سخنرانی‌ها و مقالات بسیاری ارائه شده است اما چرا اهمیت این موضوع به درستی درک نمی‌شود. نگاهی به حوادث ناگوار در تاریخی نه چندان دور شاید بتواند ما را با خطر بالقوه‌ای که وجود دارد اندکی آشنا کند.

در سال 1952 درشهر لندن همین آلودگی هوا فاجعه‌ای آفرید که برای همیشه درتاریخ ماندگار شد. در این حادثه مه دود حاصل از آلودگی هوا لندن، جان هزاران نفر را تنها در عرض چند روز گرفت. یاد آوری این حادثه شاید تلنگری باشد برای ما تا بدانیم که پدیده‌ای به نام آلودگی هوا که شاید بسیاری ازمردم وحتی مسوولان به سادگی از کنارآن می‌گذرند تا چه حد می‌تواند فاجعه آفرین باشد. پس باید از آن درس گرفت و ضمن بررسی دقیق عوامل و منشا این پدیده آن را مدیریت کرد. باید دانست که آلودگی هوا بر سلامتی انسان هم اثرات کوتاه مدت دارد و هم بلند مدت اثرات کوتاه مدت آلودگی، سوزش چشم‌ها، بینی و گلو و التهاب اجزای ریوی نظیر برونشیت هستند. سردرد، حالت تهوع و واکنش‌های آلرژیک هم از دیگر اثرات افزایش آلودگی هوا هستند. این اثرات کوتاه مدت هم می‌توانند بسیار خطرناک باشند، که نمونه آن‌‌ همان فاجعه مه‌دود لندن در سال 1952 است. اثرات مخرب بلندمدت آلودگی هوا بسیار خطرناک هستند.

واقعیت این است که بسیاری از مسوولان آلودگی هوا را محلی برای نگرانی نمی‌دانند و تنها آن را یک معضل می‌دانند. اما بر خلاف آن‌ها کار‌شناسان آلودگی هوا آن را یک بحران می‌دانند و هیچ بحرانی فقط یک علت ندارد. جدا از دلیلی که این روز‌ها برای آلودگی هوای تهران می‌آوریم بهتر است فراموش نکنیم که هوای تهران قبلا هم آلوده بود.

آلودگی هوای تهران نیم قرن قدمت دارد

تا جایی که اطلاعات موجود نشان می‌دهند، مطالعات کمی در زمینه کیفیت هوای تهران باید از اوایل دهه پنجاه خورشیدی آغاز شده باشد. در این خصوص اداره کل بهداشت محیط استان تهران دارای سابقه‌ای نسبتا طولانی است. آمارتولید شده توسط نهاد مذکور حاکی از آنست که حد اقل از سال 1352 به سنجش ذرات معلق، دی اکسید گوگرد، ذرات سیاه کننده و سرب موجود در هوای تهران پرداخته است. با این حال طرح وسیع این معضل در رسانه مطبوعات داخل اولین بار درپی سفری صورت گرفت که اواخر تابستان سال 72توسط یک گروه علمی مرکب از کار‌شناسان بانک جهانی و سازمان بهداشت جهانی به تهران انجام دادند. به دنبال این سفر بود که رسماً اعلام شد به لحاظ آلودگی هوا از نظر متخصصان بین‌المللی «تهران آلوده‌ترین شهر جهان است».

این ارزیابی تکان دهنده بود و توجه افکارعمومی را بیش از پیش برانگیخت. جدول زیر میزان آلاینده‌ها در هوای تهران را در سال 1372 نشان می‌دهد که در بیانیه‌ای تحت عنوان «بیانیه هوای تهران- 72» منتشر شد. تعدد خودرو‌ها در شهری که از سه جهت کوه‌ها محاصره‌اش کرده‌اند، موتورهای پر مصرف و فاقد استاندارهای جهانی، حمل و نقل عمومی محدود و کم ظرفیت و مصرف بی‌رویه بنزینی افزایش جمعیت و افزایش تعداد خودرو‌ها در شهر و نابودی فضای سبز شهری از جمله آلودگی همیشگی هوای تهران بوده است. این تاریخچه کوچک نشان می‌دهد که آلودگی هوا در شهری همچون تهران از قدمتی به اندازه نیم قرن بر خوردار است به این معنا که بحران آلودگی هوا همواره وجود داشت و مسایل اخیر تنها جدی بودن آنرا به رخ ما کشیدند.

معصومه ابتکار رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران در این رابطه می‌گوید؛ حل معضل پیچیده‌ای مانند مسئله آلودگی هوا، با برنامه‌ریزی، تدوین ساز و کارهای هماهنگ و کارآمد مدیریتی و در واقع تامین اعتبارات، هماهنگی بین بخشی، نظارت و پایش مستمر امکان‌پذیر است و هیچ راه دیگری هم ندارد. برای حل مشکل آلودگی هوا در تهران باید برای منبع آلودگی برنامه‌ریزی شود، مشخص شود که آلاینده‌ها کدامند، منابعشان مشخص شود و براساس آن برنامه‌ریزی‌ها صورت بگیرد.

وحید عباسی کار‌شناس آلودگی‌های محیط زیست معتقد است که تابع انتشار، وضعیت هوا‌شناسی و دریافت‌کنندگان سه بخش اساسی هستند که اگر ما بخواهیم برنامه کلان یا حتی کوتاه مدت در رابطه با آلودگی هوا داشته باشیم، باید به آن‌ها توجه کنیم.

وی در مورد اهمیت شرایط جوی می‌گوید: شرایط جوی، گاهی به صورتی عمل می‌کند که اجازه پخش آلاینده‌ها را نمی‌دهد و در این زمان حالت فرونشینی اتفاق می‌افتد و ذرات آلاینده پخش نمی‌شوند.معمولا در هنگام غروب آفتاب، لایه پایدار شکل می‌گیرد و اجازه نمی‌دهد ذرات یا آلاینده‌ها در جو منتشر شوند بنابراین وقتی وارونگی هوا اتفاق می‌افتد، منابع انتشار آلودگی باید کاهش یابد، زیرا در ارتفاع حتی 3 کیلومتری از سطح زمین، بادی در حدود یک و نیم یا دو متر بر ثانیه می‌وزد و این باد آنقدر ضعیف است که نمی‌تواند آلاینده‌ها را جابجا کند.

در فصل تابستان، هنگام شب، 52 درصد پایینی از ساعات، باد آرامی می‌وزد اما وقتی به فصل پاییز می‌رسیم، سکون هوا اتفاق می‌افتد، بنابراین در فصل پاییز و زمستان، باید برنامه‌هایی در رابطه با کاهش منابع آلاینده هوا بیشتر مورد توجه قرار گیرند.در فصل پاییز و زمستان در 64 درصد مواقع شرایط آرام است و باد کمتر از نیم متر بر ثانیه می‌وزد، بنابراین در این ماه‌ها، پتانسیل بالا رفتن آلودگی هوا زیاد است.

در گذشته جمعیت شهر تهران این قدر زیاد نبود، اما اکنون با توجه به افزایش جمعیت در شهر تهران، تعداد کسانی که در معرض آلودگی هوا قرار می‌گیرند، بسیار زیاد است، بنابراین اکنون مساله آلودگی هوا از اهمیت بیشتری نسبت به گذشته برخوردار است، چون افراد زیادی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

ذرات ریز معلق، منواکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای گوگرد و... تنها بخش از گازهای سمی است که هر روز خوانده و ناخوانده در اعماق ریه‌های مردم جاخوش می‌کند و برایش فرقی نمی‌کند که قربانی کیست و چند سال دارد، کودک است یا پیر، سالم است یا بیمار، تهرانی است یا شهرستانی بالا شهری است یا پائین شهری. ذرات ریز کمتر از 2 و نیم میکرون می‌توانند در کوتاه‌مدت و همچنین بلندمدت سبب بروز بیماری‌هایی شوند که حاصل آن آسیب‌های شدید روحی و جسمانی همچون تشدید بیماری‌های قلبی و عروقی به ویژه در سالمندان و کودکان است.

سالانه حدود 1500 تا 4000 نفر بر اثر آلودگی هوا می‌میرند

مرگ 1500 تا 4000 در سال، آمارهایی است که توسط نهادهای مختلف در مورد تلفات آلودگی هوای تهران اعلام شده است. این در حالیست که وزارت بهداشت و درمان که متولی اصلی اعلام آمار تلفات ناشی از آلودگی هواست در این زمینه سکوت می‌کند و گاهی نیز با تکذیب سایر آمار‌ها سکوت اختیار می‌کند. سکوتی که بسیاری از کار‌شناسان زیست محیطی منتقد آن هستند. یکی ازآن‌ها وحید نوروزی نماینده مشاور زیست محیطی معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران است.

به گفته نوروزی سالانه چند هزار میلیارد دلار به خاطر آلودگی هوا به سلامت جامعه لطمه وارد می‌شود با این وجود وزارت بهداشت، آمارهای سازمان‌های دیگر در رابطه با آلودگی هوا را تکذیب می‌کند اما خودش آماری در این رابطه ارائه نمی‌کند و سکوت اختیار کرده است.اما به راستی این عدم ارائه امارهای دقیق در مورد خسارت‌ها و تلفات آلودگی هوا غیر از کور کردن گره این مشکل و پاک کردن صورت مسئله فایده دیگری دارد. یوسف رشیدی مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای نیز ضمن اذعان به این مطلب ادامه می‌دهد: هنر مدیریت در این است که با این شرایط هوا‌شناسی، با تدوین راهکار‌ها و دستورالعمل‌های مناسب، وضعیت کیفیت هوا را کنترل کرد. در غیر این صورت، انگشت اتهام به سمت سازمان محیط‌زیست و وزارت بهداشت نشانه می‌رود.

مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اضافه می‌کند: در حال حاضر نزدیک به 40 دستگاه سنجش آلودگی هوا در سطح شهر تهران وجود دارد که تعدادی از این ایستگاه‌ها متعلق به شهرداری و بقیه متعلق به سازمان حفاظت محیط‌زیست است، بنابراین وضعیت آلودگی هوای تهران به صورت آنلاین در اختیار است. دستگاه‌های سنجش آلودگی هوا به صورت آنلاین اطلاعات را به ما می‌دهد و بر اساس اطلاعات این دستگاه کیفیت هوای شهر ما هنوز با استاندارد بین المللی خیلی فاصله داره یعنی حدود 10 تا 20 برابر بالا‌تر از حد استاندارد است.

وحید عباسی کار‌شناسی آلودگی‌های محیط زیست معتقد است که فرار از حل بحران تنها آن را تشدید می‌کند. طی سالهای گذشته راههای بسیاری زیادی برای مبارزه با آلودگی تهران پیشنهاد شد، از حذف یارانه بنزین در تهران تا خرید و نصب تجهیزات لازم برای تصفیه آن تا احداث و گسترش شبکه حمل و نقل عمومی و متروی تهران گرفته تا راه‌های خلق‌الساعه و غیرکار‌شناسانه همچون آب‌پاشی و مه‌پاشی. با این حال هرگز اراده لازم برای تصویب و اجرای این سیاست‌ها وجود نداشته است.

به واقع مسئله آلودگی هوا و راهکارهای مدیریت آن بی‌هیچ تعارفی مورد غفلت مردم و مسوولان است. مردم از این جهت، که هر روز با وجود آنکه می‌دانند مواد سمی که تنفس می‌کنند، تولید اتومبیل‌های خودشان است باز از وسایل نقلیه شخصی استفاده می‌کنند و مسوولان از آن جهت که تا آژیر قرمز آلودگی هوای هشدار و اضطرار به صدا در نیاید، توجه‌ای به این مسئله ندارند و اگر هم توجه می‌کنند تنها به راه‌حل‌های مقطعی و موضعی و حتی مضحک و خنده‌دار روی می‌آورند.

آلودگی هوای تهران یک شبه بوجود نیامده است

ولی سوال اینجاست که مگر مشکل آلودگی هوا، یک شبه به وجود آمده که یک شبه حل شود؟ به واقع راه حل چیست؟ مگر دهلی و مکزیکوسیتی چه کرده‌اند که به این مشکل فائق آمدند و توانستند آلودگی هوایشان را تا حد مطلوب کاهش دهند.

واقعیت این است که ما برای مدیریت آلودگی هوا، کمبود قانون و مقررات نداریم. گرچه ممکن است قوانین ما نیاز به روز آمد شدن و استفاده از تجارب موفق جهانی داشته باشد. اما آنچه ابزار قانونی برای مدیریت آلودگی هوا است دارای پشتوانه‌ای قوی است. به نظر می‌رسد آنچه حلقه گم شده این کلاف تودرتوست، برنامه‌ریزی است، به یاد داشته باشیم که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی خود اعلام کرده بود که 75 درصد برنامه چهارم توسعه عملی نشده است و برنامه جامع کاهش آلودگی هوا یکی از اجزای این برنامه بوده که موجب غفلت واقع شده است. هنگامی که ما شورای عالی محیط‌زیست را با آن قدرت که یکی از وظایف عمده آن نظارت در برنامه‌ جامع کاهش آلودگی هوا است، منحل می‌کنیم و جایگاه آن را به یک کمیسیون در دولت تقلیل می‌دهیم، چگونه انتظار داریم قوانین و مقررات در این زمینه به خوبی اجرا شود.

در برنامه جامع کاهش آلودگی هر کدام از سازمان‌ها و ارگان‌ها گمان می‌کنند به وظایف خود عمل کرده‌اند اما مشکل اصلی این است که یک ساختار مدیریتی درست برای این برنامه وجود ندارد بنابراین بازنگری مدیریتی در اجرای طرح جامع بسیار ضروری است.

هیچ سازمانی پاسخگو نیست

با وجود اینکه همه دستگاه‌ها گمان می‌کنند که در رابطه با برنامه جامع کاهش آلودگی هوا به وظایف خود عمل کرده‌اند اما هیچکدام از این سازمان‌ها پاسخگو نیستند. چه کسی باید پاسخگوی اجرائی نشدن برنامه جامع کاهش آلودگی هوا باشد. این مسئله هنوز به درستی مشخص نیست. به عقیده کار‌شناسان اگر به آلودگی هوای تهران به عنوان یک رویکرد نگریسته شود نزدیک به 7 محورباید مورد توجه قرار گیرد. 7 محوری که نگاه رویکردی دارد و نه رخدادی.

بحث خودروهای جدید چه بنزینی و چه دیزلی، بحث خودروهای مستعمل، حمل و نقل عمومی، سوخت از صرفه‌جویی تا استاندارد، معاینه فنی و مدیریت ترافیک و رعایت قوانین و مقررات و بحث آموزش 7محوربا نگاه رویکردی است که برای مدیریت آلودگی هوا مورد بررسی قرارگیرد. این 7 محور اساس طرح جامع آلودگی هوای تهران هستند که متاسفانه علی‌رغم تلاش کار‌شناسان و در زمان‌هایی نه چندان دور به دست فراموشی سپرده شد.

باید پذیرفت که یک عامل باعث آلودگی هوای تهران نیست و سیاستی برای مبارزه با آلودگی هوای تهران موثر خواهد بود که ترکیبی از ابزارهای بازار و مقررات را به کار گیرد و گرنه مصرف‌کنندگان دلیلی برای همیاری با این سیاست‌ها نخواهند داشت و بدون این همیاری این سیاست‌ها محکوم به شکست هستند.

مجادله بین مسوولان وزارت بهداشت، سازمان حفاظت محیط زیست، خودروسازان، وزارت نفت براستی به بازی مرغ و تخم‌مرغی می‌مانند که هیچ کس، خود را در بحران آلودگی هوا مقصر نمی‌داند و دیگری را متهم به کم‌کاری می‌کند.به طورحتم با نگرش فعلی مسوولان، نه تنها معضل آلودگی هوا حل نخواهد شد بلکه این معضل را مبدل به بحرانی قریب‌الوقوع می‌کند.

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha