سلامت نیوز : چشم، یکی از نعمت‌های بی‌شماری است که خداوند به انسان رایگان عنایت کرده است. 75 درصد یادگیری از طریق چشم صورت می‌گیرد. چشم عضوی کوچک است اما ساختمان پیچیده‌ای دارد و فعالیت‌های زیادی را انجام می‌دهد. هفت استخوان اطراف کره چشم مثل یک صندوقچه قرار گرفته که چشم را محافظت می‌کند. وقتی همه بخش‌های چشم را یک‌به‌یک نام می‌بریم، به نظر عضو پیچیده‌ای می‌آید، اما مکانیسم‌ اصلی بنیادی نسبتا ساده است. پرتوهای نور از خلال قرنیه، مردمک و سپس عدسی عبور می‌کنند. عضلات داخلی چشم، برای متمرکز کردن اشعه‌های نور بر روی شبکیه، شکل عدسی را تنظیم می‌کنند. در شبکیه، سلول‌های مخروطی و استوانه‌ای، نور را به محرک‌های الکتریکی تبدیل می‌کنند که توسط عصب بینایی به مغز منتقل می‌شوند. بخش ویژه‌ای از مغز، به نام قشر بینایی، محرک‌های الکتریکی را ترجمه می‌کند. تصویری که بر روی شبکیه تشکیل می‌شود واژگون و معکوس است، (درست مثل آنچه در دوربین ایجاد می‌شود)، این نحوه تشکیل تصویر به دلیل ویژگی‌های بصری قرنیه و عدسی است.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از مردم سالاری ؛ مغز اطلاعات را ترجمه و تفسیر می‌کند به این ترتیب، شما تصویر را به صورت واقعی آن می‌بینید. مغز، همچنین تصاویر مجازی حاصل از هر چشم را با هم هماهنگ کرده و یک تصویر سه بعدی ایجاد می‌کند. شما تنها وقتی می‌توانید یک جسم را به طور واضح ببینید که تصویر آن به خوبی در چشم متمرکز شده باشد، یعنی قرنیه و عدسی با انکسار پرتوهای نور، به نحوی آنها را متمرکز کنند که تصویر به وضوح روی شبکیه تشکیل شود. اگر قدرت متمرکز کردن نور توسط قرنیه و عدسی متناسب با طول و شکل کره چشم نباشد، تصویر ایجاد شده تار خواهد بود. شایع‌ترین مشکلات چشم نزدیک‌ بینی، دوربینی، آستیکماتیسم و پیرچشمی هستند.

اینها یا به علت اشکال در انکسار نور توسط عدسی و قرنیه یا به دلیل شکل غیرطبیعی کره چشم به وجود می‌آیند. اکثر این حالت‌ها، با استفاده از عینک یا لنز تماسی شده است، جراحی لیزری برای اصلاح انحنای قرینه است. برای اطلاعات بیشتر درباره جراحی چشم و برخی بیماری‌های چشمی با دکتر سیدحسن هاشمی رئیس انجمن چشم‌پزشکان ایران، جراح و متخصص چشم پزشکی، فوق تخصص قرنیه و استاد دانشگاه تهران گفت‌و‌گویی را انجام دادیم که به شرح زیر است.

لیزیک و لازیک دو عملی است که برای برداشتن عینک انجام می‌شود. با کمک لیزر انحنای قرینه را تغییر می‌دهیم که به این ترتیب دوربینی، نزدیک‌بینی و آستیگ‌مات اصلاح‌ می‌شود.

تفاوت این دو با هم این است که در روش لیزیک یک لایه از سطح قرینه یعنی قسمت جلویی چشم که براق است به ضخامت 100 میکرون برداشته می‌شودو به کمک لیزر زیر لایه برداشته شده تغییر انحناء صورت می‌گیرد و دوباره لایه برداشته شده روی آن قرار می‌گیرد و زخم ایجاد شده پانسمان می‌شود.

در روش لازیک این لایه برداشته نمی‌شود و مستقیما لیزر روی سطح چشم انجام می‌شود و زخم ایجاد شده بعد از 4 تا 5 روز التیام پیدا می‌کند به طوریکه پوسته سطحی چشم که برداشته شده بعد از 4 تا 5 روز به حالت عادی بر می‌گردد.

اگر امکان انجام لیزیک برای کسی وجود داشته باشد این عمل نسبت به عمل لازیک بهتر و راحت‌تر است. عمل لیزیک به عواملی چند نظیر این که ضخامت قرینه مریض خوب و مناسب باشد، شماره چشمش بالای2 باشد، اشک مریض مختل نباشد و البته توان پرداخت هزینه عمل لیزیک را هم داشته باشد بستگی دارد.

بله. البته بستگی به شماره عینک هم دارد، مثلا مریضی که شماره عنیکش 3،4،5،6 است حداقل بالای 85‌درصد بدون عینک دید 20/20 پیدا می‌کند.

باید توجه داشت به مریض‌هایی که با عینک مراجعه می‌‌کنند نباید قولی داده شود که اگر عمل کنند دیگر احتیاج به عینک ندارند. اگر مریض شماره عینکش 2،3،4 است باید بگوییم اگر عمل کند وابستگی او به عینک کم می‌شود و تضمینی نیست که اصلا عینک نخواهد. ممکن است فردی شماره عینکش 2 یا 1 باشد حتی اگر عمل کند 25 صدم، نیم نمره و یا 75‌صدم برای او بماند.زیرا لیزر روی نسج زنده انجام می‌شود. اگر ما روی پلاستیک 1000 تا شماره 2 بزنیم همه این 1000 تا بعد می‌شود صفر؛ ولی روی چشم انسان به عواملی چون جنسیت، سن، رنگ پوست و ...بستگی دارد مثلا جنسیت مریض زن و مرد بودن، سن مریض مسن و جوان‌تر بودن، رنگ پوست مریض، تیره و سفید بودن بستگی دارد و این عوامل می‌تواند زمان ترمیم را به تاخیر یا جلو بیاندازد.

هر کدام از این مولفه‌ها را می‌توان برای مثال با بریدن دست تشریح کرد.مثلا اگر 3 نفر یا 5 نفر دستشان بریده باشد هم زمان در یک ساعت خوب نمی‌شود یکی زودتر و یکی دیرتر زخمش التیام پیدا می‌کند؛ اما تاثیرش فاحش نیست. مثلا اینطور نیست که یکی لیزر کند و هیچ نتیجه‌ای نگیرد دیگری لیزر کند کاملا نتیجه بگیرد و خیلی عالی باشد، منظور ما در این مورد تفاوت در حد نیم نمره است.

مراكز مختلف با داشتن دستگاه‌ها و روش‌های متفاوتی كه برای عمل دارند، ممكن است هر یك نمره چشم خاصی را برای انجام عمل مناسب بدانند و به عنوان مثال یك مركز به بیمار خود اعلام كند نمره چشمش باید بالاتر از سه باشد.

اولین شرط این است که فرد عیب انکساری داشته باشد یعنی دوربین، نزدیک‌بین و یا آستیگمات باشد. دوم اینکه هیچ بیماری چشمی دیگری نداشته باشد. سوم اینکه جلوی پیشرفت عیب انکساری گرفته و متوقف شده باشد یعنی اینکه در یک سال و یک سال و نیم گذشته کمتر از نیم نمره اضافه شده باشد. یک سری آزمایشات باراکلینیکی هم وجود دارد که وقتی به چشم پزشک مراجع می‌کند این آزمایشات انجام می‌شود و اگر جوابشان منفی نباشد مریض می‌تواند عمل لیزیک کند.

سن نه، یکی از شرایط عمل لیزیک ثابت بودن شماره چشم است. البته جوان یا مسن بودن بیمار می تواند در نتیجه عمل لیزیک موثر باشد.

مثلا کسی که زیر 18 سال است شماره چشمش دائم تغییر می‌کند حتی ممکن است فردی بالای 18 سال مثلا 25 سالش باشد و شماره چشمش باز تغییر کند. نه اینکه نتواند لیزر کند ولی باید به این نکته توجه داشته باشد که چشم شماره هنوز ثابت نیست. ممکن است فردی شماره چشمش 5،6 باشد که بدون عینک هیچ چیز را نمی‌بیند، این فرد اگر لیزر کند خوب می‌شود اما چون در سنی است که شماره چشمش تغییر می‌کند ممکن است بعد از یک یا دو سال شماره عینکش یک یا دو شماره تغییر کند که در این صورت می‌تواند باز برای بار دوم عمل کند.

ناگفته نماند که این عمل را می‌توان در طول زندگی چندین بار تکرار کرد.

عمل لیزیک باعث بیماری آب‌مروارید و آسیب شبکیه نمی‌شود. البته در صورتی که در اثر لیزیک چشم عفونت کند می تواند باعث آسیب به چشم می‌شود. در میلیون‌ها میکروب یک میکروب است که ظرف 24 ساعت می‌تواند چشم را سوراخ کند. کسانی که لنز می‌زنند یا عمل جراحی انجام می‌دهند ممکن است این میکروب تهدیدکننده بیماری مریض باشد.

در مورد نابینایی تا به حال عارضه‌ای که چشم را نابینا کند نداشته‌ایم.

کسانی که قرنیه آنها در لایه‌ای که می‌خواهیم روی آن تغییر انحناء انجام دهیم بیمار باشد، کسانی که آب سیاده دارند، کسانی که تنبلی پیشرفته چشم دارند، کسانی که بیماری شبکیه دارند، در این افراد انجام عمل لیزر و لیزیک صلاح نیست.

گفتنی است در بچه‌هایی که در سن رشد هستند و از عینک استفاده می‌کنند بهتر است عمل لیزیک به تعویق بیفتد و بهتر است بعد از 18 سالگی زمانی که به احتمال زیاد شماره چشم تثبیت شده باشد این عمل انجام شود.

در خانم‌های باردار در 3 ماهه اول عمل لیزیک مناسب نیست ولی بعد از 3 ماهه اول می‌توانند این عمل را انجام دهند.

البته کسانی که شماره چشمانشان کم است اگر می‌خواهند عمل کنند بهتر است که عمل را تا بعد از دوره شیردهی به تعویق بیندازند ولی اگر شماره عینکشان بالا است می‌توانند عمل کنند.

بعد از عمل لیزیک اکثر مریض‌ها مشکلی ندارند. بعد از عمل لیزیک در حد اشک ریزش، قرمزی برای 3 تا 4 ساعت است و مه‌آلود دیدن وجود دارد و بعد از فردای عمل 90درصد دیدشان را دارند ولی یک مقدار هاله و سایه می‌بینند که معمولا بعد از چند ساعت برطرف می‌شود.

نقش ارث بسیار زیاد است. اگر پدر و مادر فردی هر دو عینکی باشند همه بچه‌ها عینکی می‌شوند اگر یکی از آنها به یکی از انواع مختلف عیب انکساری مبتلا باشند تا 75 درصد ممکن است بچه‌ها مبتلا شوند. یعنی دو سوم بچه‌ها ممکن است عیب انکساری داشته باشند.

در بسیاری از بیماری‌های چشمی عامل ارث مداخله‌کننده است ولی همیشه علت اصلی نیست. از آب سیاه گرفته تا بیماری‌های شبکیه، انحراف چشم. در اغلب بیماری‌های چشمی (بیماری‌های غیرعفونی چشم) موارد غیراکتسابی ارث مداخله‌کننده است ولی سهمش فرق می‌کند. مثلا در بیماری قوز قرنیه سهم ارث کمتر از 10 درصد است، حدود 8 درصد ارث مسوول قوز قرنیه است همچنین بیماری آب مروارید تا 25 درصد ممکن است علت ارثی داشته باشد.

جنسیت هم مثل ارث در بعضی از بیماری‌های چشمی موثر است یعنی انتقال بیماری وابسته به جنسیت فرد است.

بعضی بیماری ها در پسرها بیشتر است و بعضی از بیماری ها‌ در دخترها بیشتر است. عمدتا در بیماری‌های شبکیه به این صورت است. مثلا یک نوع شب کوری است که در پسرها خیلی شایع است و از طرف دیگر یک نوع اختلال عصبی بینایی وجود دارد که در دخترها بیشتر شایع است. ولی در بیماری‌‌های عامی که وجود دارد خیلی تفاوتی بین جنسیت افراد وجود ندارد.

دوبینی ممکن است علتش مغزی یا چشمی باشد وقتی فردی با یک چشم دوتا می بیند به این عارضه دوبینی چشمی می گویند و عوامل مختلفی در آن دخیل است که عبارتند از: کدورت سر قرنیه، کدورت عدسی، کدورت زجاجیه، ولی وقتی دوبینی در هر دوچشم است اغلب اوقات مسوول مغز است یعنی مشکل در راههای عصبی مغزی است.

کسانی که اقوامشان یا فامیل درجه یکشان آب سیاه دارند 15 برابر خطر ابتلای آنها به آب سیاه بیشتر از افراد معمولی است. لازم به ذکر است که افراد نزدیک بین، افراد مبتلا به دیابت ، کسانی که یک بیماری چشمی برای آنها اتفاق افتاده، کسانی که چشمشان ضربه خورده، چه ضربه نافذ چه ضربه غیر نافذ، کسانی که پیوند قرنیه می شوند، همه در معرض خطر ابتلا به آب سیاه قرار دارند، البته کسانی که از کورتن به هر دلیلی از جمله پیوند کلیه، بیماری‌های روماتیسمی ، درد اسخوان و بیماری های پوستی استفاده می کنند نیز ممکن است به آب سیاه مبتلا شوند.

همه این عوامل موثر در بیماری آب سیاه است، سن بالای 40 سال، نژاد سیاه، سابقه فامیلی که 15 برابر خطر را بیشتر می‌کند.

شایع‌ترین علت آب مروارید سن است که در راس عوامل قرار دارد. 15 درصد افرادی که سن 55 سال دارند باید جراحی آب مروارید شوند و تقریبا 100 درصد افراد 70 سال مبتلا به آب‌مروارید هستند.

دیابت، سیگار، ضربه، استفاده از انواع مختلف داروها به خصوص آرام بخش‌ها و داروهای انرژی‌زا عواملی هستند که باعث بروز آب مروارید می‌شوند یعنی آب مروارید را تشدید می‌کنند اگر چه نور آفتاب از عوامل اصلی ابتلا به آب مروارید به شمار می‌رود. به عنوان مثال در مناطقی که آفتاب شدید است به خصوص در استان‌های جنوبی کشور ضروری است که از عینک آفتابی استفاده کنند مخصوصا صیادها که در دریا هستند و تابش خورشید شدیدتر است باید مراقبت بیشتری داشته باشند و حتما از عینک آفتابی استفاده کنند.

بهترین زمان موقعی است که مریض برای کارهای روزمره‌اش دچار مشکل می‌شود. صرف داشتن آب مروارید نیازی به عمل حراجی نیست. خانم خانه دار و آقای مسنی که فعالیت زیادی ندارد و کار خاصی انجام نمی‌دهند در مقایسه با کسی که خلبان است دیرتر به عمل جراحی نیاز پیدا می‌کند چون چنانکه عمل هم نکند هیچ اختلالی در کار روزمره‌اش ایجاد نمی‌شود. کسی که فعال است مثل فردی که رانندگی می‌کند ممکن است 80 تا 90 درصد نیاز به عمل جراحی داشته باشد. بنابراین نیاز مریض است که اهمیت عمل آب مروارید را به تاخیر یا به تعویق می اندازد.

زمانی هم است که آب مروارید به قدری پیشرفته است که ممکن است روی آن آب سیاه اضافه شود، آن موقع است که جراحان به مریض توصیه و اصرار می‌کنند که جراحی شود.

بخشی از عوامل تاثیرگذار در بیماری آب مروارید غیرقابل اجتناب است مثلا کسی که سن او بالا می‌رود و یا عامل ارث؛ این عوامل اجتناب ناپذیر است اما عوامل اکتسابی مثل سیگار کشیدن، مصرف بعضی داروها که باید از آنها جلوگیری شود و نیز پیشگیری از ضربه زدن و عفونت چشم که اگر پیشگیری شوند مانع از بروز آب مروارید می‌شوند.

یک نقطه‌ای در چشم است به اسم لکه زرد که 90 درصد مسوولیت بینایی را بر عهده دارد، همه کره چشم 10 درصد و آن نقطه که کمتر از یک میلیمتر است 90 درصد بینایی را به عهده دارد.

در اثر افزایش سن و به خصوص در افراد سیگاری این ناحیه که تخریب می‌شود به آن دژنراسیون‌ماکولار می‌گویند. برای مثال به این می‌ماند که یک قالی گل وسط آن نخ‌نما شده باشد.

پیری در شبکیه اتفاق می‌افتد که متاسفانه درمان خاصی ندارد. اخیرا نوعی از آن که نوع خیس است 140 درصد بیماری دژنراسیون لکه زرد را شامل می‌شود، 90 درصد دیگر خشک هستند. در نوع خیس آمپولی وجود دارد که مکرر هر 6 هفته یک بار باید تزریق شود که مانع از تخریب بیشتر شود، ولی آن بخش که تخریب شده است دیگر بر نمی‌گردد.

در مورد بیماری‌های چشمی بعضی مکمل دارویی یا رژیم های غذایی نقش دارند ، در مورد تخریب لکه زرد مکمل‌های غذایی و عمدتا یک کپسول و قرص است که در همه جای دنیا توصیه می‌شود که مکمل ویتامینه است و در پیشگیری از پیشرفت موثر است؛ ولی اینکه چقدر موثر باشد آمارها متفاوتند و خیلی رضایت بخش نیست.

بستگی به این دارد که قندشان کنترل است یا نه. اگر که هموگلوبین a1c آنها زیر 7 باشد و قند نیز کنترل باشد می‌توانند هر 6 ماه یکبار بسته به نظر چشم پزشک و حداقل سالی یک بار معاینه شوند؛ ولی اگر کنترل نباشد هر 6 هفته یکبار بایستی توسط چشم پزشک معاینه شوند.

تغییر رنگ چشم به چند روش مختلف و در مواردی خاص انجام می‌شود، برخی افراد كه صدمه دیده‌اند و قسمت رنگی چشمشان از بین رفته یا به طور مادرزادی صاحب عنبیه بدون رنگ هستند، عنبیه مصنوعی بر روی عنبیه چشمشان كار گذاشته می‌شود كه البته جنبه درمانی دارد و نه زیبایی. یك روش دیگر ایجاد یك محفظه‌ بر روی قرنیه و سپس تزریق رنگ به داخل آن است.

هیچ كدام از این روش‌ها برای زیبایی توصیه نمی‌شود چرا كه احتمال ایجاد عفونت، صدمه به قرنیه و بالا رفتن فشار چشم در این موارد بسیار بالاست.