نقش و تاثیر نهاد خانواده در حیات اجتماعی هر جامعه آن چنان موثر است كه هر آنچه مربوط به گسترش تمدن و رشد و شكوفایی جامعه می‌شود، نشات گرفته از این نهاد است.

خانواده هسته‌اول همه سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی است و همه سنت ها، عقاید ، آداب و ویژگی‌های فردی و اجتماعی از طریق خانواده به نسل جدید انتقال می‌یابد.

البته در جوامع سنتی گذشته، نقش و كاركرد خانواده به عنوان هسته اصلی جوامع محسوس تر بود، اما در جوامع كنونی كه همان دوره گذار سنت به مدرنیته محسوب می‌شود، همچنان این نهاد خانواده است كه بر همه جنبه‌های زندگی بشر تاثیر دارد.

نهاد خانواده در ایران نیز همچون دیگر جوامع با پیشرفت تكنولوژی دستخوش تغییرات زیادی شده است و بدون شك تغییرات اجتماعی ، دگرگونی‌هایی را برای این نهاد در كشورمان به دنبال داشته است.

شكل خانواده در ایران در گذشته گسترده بود كه درآن گروهی از خویشاوندان در كنار هم زندگی می‌كردند،اما امروز آن خانواده‌های گسترده به خانواده‌های كوچك هسته‌ای تبدیل شده‌اند كه در آن فقط افراد درجه یك خانواده شامل زن و مرد و فرزند در كنار هم زندگی می‌كنند.

دكتر"سعید معیدفر"، رییس انجمن جامعه‌شناسان ایران بر این باوراست كه در گذشته به دلیل وجود همبستگی اجتماعی در میان خانواده‌های گسترده، نوعی قانون نامحسوس از بروز بسیاری از مشكلات اجتماعی جلوگیری می‌كرد.

وی گفت:در گذشته روابط خویشاوندی حاكم بر جامعه سنتی، نوعی خویشتن داری را در افراد به وجود می‌آورد و افراد برای این كه از جامعه موجود طرد نشوند، از خودكنترلی حاكم بر جامعه پیروی می‌كردند،ولی جامعه كنونی ما نه كاملا ارگانیك و قانون مدار اداره می‌شود و نه براساس روابط خود كنترلی جوامع سنتی گذشته است.

رییس انجمن جامعه‌شناسان ایران افزود: در سال‌های اخیر،دگرگونی‌هایی همچون كاهش تعداد خانوار، افزایش سن ازدواج به همراه افزایش سن باروری ، كاهش مرگ و میر نوزادان ،افزایش طلاق،افزایش تعداد خانواده‌های تك سرپرست به همراه فقر و بیماری‌های جدید مانند "ایدز" مشكلاتی است كه نهاد خانواده در ایران را با مشكل روبرو كرده است.

این در حالی است به اعتقاد بسیاری از كارشناسان و روانشناسان اجتماعی مشكلات و ناهنجاری‌های جوامع امروز به صورت زنجیره‌وار با یكدیگر در ارتباط هستند و می‌توان ریشه هر یك را در دیگری جستجو كرد.

از سوی دیگر، به اعتقاد این كارشناسان ، همه مشكلات اجتماعی از سست شدن نهاد خانواده نشات می‌گیرد و این در حالی است كه ناهنجاری‌های اجتماعی نیز موجب سست شدن بنیان خانواده‌ها می‌شود.

علاوه براین ، مشكلات اقتصادی به عنوان یكی از عوامل موثر در ایجاد ناهنجاری‌های اجتماعی از عوامل تهدیدكننده بنیان خانواده‌ها در جوامع امروز محسوب می‌شوند.

"محمدرضاخباز" معاون اجتماعی سازمان بهزیستی در این مورد گفت: تحقیقات و بررسی‌ها نشان می‌دهد كه بیشتر افراد آسیب دیده اجتماعی ،بیكاری و فقر را مهم‌ترین مشكل خود اعلام می‌كنند.

وی افزود: از طرفی رواج پدیده طلاق و اعتیاد موجب رشد و دامن زدن به آسیب‌هایی همچون زن خیابانی، كودك كار و خیابانی و دیگر آسیب‌های اجتماعی جامعه می‌شود.

به گزارش سازمان ثبت اسناد و املاك استان تهران ،آمار طلاق در شش ماهه نخست سال ‪ ۱۳۸۵‬بالغ بر ‪ ۱۱‬هزارو ‪ ۸۴‬مورد بوده است كه این رقم در مقایسه با سال‌های گذشته ، رقم نگران‌كننده ای است.

"غلامرضا رضایی‌فر" معاون دفتر آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی گفت :
جایگاه و نوع وضعیت خانواده سرمنشا بسیاری از آسیب‌های اجتماعی است و می‌توان به جرات گفت علت اصلی مشكلات اجتماعی مانند رشد طلاق و سایر آسیب‌های اجتماعی كه نهاد خانواده را تهدید می‌كند همان توسعه شهرنشینی و صنعتی شدن جوامع كنونی است.

وی ، افزایش چالش‌های اجتماعی، تهاجم فرهنگی، بیكاری و اعتیاد رااز دیگر عوامل موثر در از هم پاشیدگی نهاد خانواده ذكر كرد.

رضایی‌فر افزود: پدیده دختران خیابانی، زنان آسیب دیده، كودكان خیابانی، متكدیان، كودكان كار و اختلال هویت جنسی ازدیگر آسیب‌های اجتماعی موجود در جامعه كنونی است كه در مقایسه با دیگر آسیب‌ها دامنه‌ای وسیع دارند.

وی گفت:گسترش شهرنشینی در جوامع امروزی امری اجتناب ناپذیراست و نمی‌توان از آن جلوگیری كرد پس باید به دنبال راه‌هایی برای جلوگیری از افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی گشت.

جامعه‌شناسان براین اعتقادند ، از آنجا كه كشور ما هنوز تا حدودی سنت‌های گذشته را حفظ كرده‌است، برای جلوگیری ازافزایش آنومی و ناهنجاری موجود، باید همبستگی اجتماعی را تقویت كرد.

رییس انجمن جامعه‌شناسان ایران در این زمینه بر تقویت اعتماد اجتماعی بین افراد تاكید كرد و گفت: بازگشت به سنت‌های پسندیده گذشته در بسیاری موارد راهی برای كاستن از معضلات كنونی است كه خانواده را تهدید می‌كند.

دكتر معیدفر افزود: تقویت مذهب در جامعه به عنوان یك عامل بازدارنده قوی، راهكار دیگری برای تثبیت موقعیت خانواده و جلوگیری از افزایش آسیب‌های اجتماعی است.

وی گفت:رهنمودهای دین اسلام در مورد خانواده به گونه‌ای است كه عمل به آن ضامن سلامت خانواده و اجتماع است.

به هر حال، تحكیم بنیان خانواده ضامن سلامت جامعه است و هرچند كه ممكن است روابط خانوادگی از نوع روابط اخلاقی و عاطفی محسوب شود، اما تقویت قوانین مربوط به خانواده نیز نوعی حامی و پشتیبان برای جامعه فردا محسوب می‌شود.

از این رو، باید برای انواع ناهنجاری‌های خانوادگی و اجتماعی راه‌حل مناسبی را برگزید، زیرا چشم‌انداز فردای روشن ما در سلامت خانواده‌های امروز است.

بنابراین، دسترسی به یك راه‌حل جامع برای حفظ بنیان خانواده و اجتماع نیازمند اجرای یك برنامه مناسب اقتصادی،اجتماعی، فرهنگی و آموزشی از سوی مسوولان و كارشناسان مرتبط با امور خانواده و اجتماع است كه دراین مسیر باید به سمتی پیش رفت كه در كنار گسترش شهرنشینی و مدرنیته، خانواده و اجتماع نیز استحكام خود را حفظ كند.