سلامت نیوز : درمان ناباروری در كشور طی سال‌های گذشته با پیشرفت‌های چشم‌گیری مواجه بوده و روش‌های جدید درمان از قبیل لقاح خارج رحمی، حاملگی شخص ثالث، روش‌های حفظ باروری و از این دست، شانس داشتن فرزند در میان زوج‌های نابارور را افزایش داده است. اما به همان نسبت آمار ناباروری در میان زوج‌های ایرانی نیز ظرف چند سال گذشته، راه صعود را در پیش گرفته. مقایسه آمارهای جدید با آمارهای پیشین ناباروری در كشور، گواه بر این افزایش نگران‌كننده است. چنانچه در سال 1388، دكتر احمد حسینی دبیر انجمن علمی و تخصصی باروری و ناباروری ایران، 12 درصد از جمعیت در سن باروری كشور را مبتلا به مشكل ناباروری دانست و محمد رضا نوروزی رییس این انجمن نیز، آمار سال‌های 89 و 90 را،  تا 5/18 درصد، یعنی 180 هزار مورد از هر یك میلیون ازدواج، عنوان كرد. آخرین اخبار اما نشان از شكست سقف 20 درصد و صعود آمار ناباروری به مراتبی بالاتر از گذشته دارد. چنانچه دكتر محمد مهدی آخوندی، رییس پژوهشگاه ابن سینا، در گفت‌وگو با «اعتماد» آخرین آمار رسمی ناباروری در كشور را 2/20 درصد، به معنای وجود یك زوج نابارور در ازای هر پنج زوج بارور می‌داند.

آخوندی در گفت‌وگو با «اعتماد»، ارائه آمار دقیق ناباروری در كشور را منوط به تعریف درست آن دانسته و ناباروری را عدم توانایی زوجین در بارداری، پس از 12 ماه تلاش بدون هرگونه پیشگیری معرفی می‌كند. به گفته وی، بنابر این تعریف و با كنار گذاشتن زوج‌های فاقد این شرایط، 17هزار زوج طی یك بررسی آماری در ایران مورد ارزیابی قرار گرفتند، كه نتیجه این بررسی گویای 2/20 درصد ناباروری در كل كشور، به معنای وجود یك زوج نابارور در ازای هر پنج زوج بارور بود. این آمار در حالی اعلام می‌شود كه استاندارد جهانی ناباروری از سوی سازمان بهداشت جهانی، 10 الی 15 درصد اعلام شده است.

درمان صحیح، قبل از پایان عمر تولید مثل

آخوندی، با توجه به شیوع مشكل ناباروری در میان زوج‌های جوان ایرانی و نیاز به درمانی صحیح و سریع بدون اتلاف وقت و قبل از بالا رفتن سن، از تشخیص صحیح ناباروری به عنوان نخستین و مهم‌ترین قدم در راه درمان نام برده و می‌گوید: «باروری سالم حاصل وجود 5 عامل در كنار یكدیگر است. اسپرم سالم و متحرك، تخمك سالم، ‌لوله‌های رحمی سالم، ‌محیط فیزیكی و شیمیایی مناسب برای حركت اسپرم، ‌و رحم سالم برای پرورش جنین. پس بنابر این عوامل، 40 درصد از ناباروری‌ها را به علل مردانه، ‌40 درصد به علل زنانه، 15 درصد به علل مشترك و 5 درصد به سایر علل مربوط است. آنچه اهمیت دارد تشخیص صحیح علت ناباروری از میان این عوامل است، ‌كه منوط به وجود یك تیم ارزیابی متشكل از 3تخصص اصلی زنان، ‌مردان، جنین شناس، و تخصص‌های فرعی دیگر از قبیل ژنتیك، ‌غدد، ‌و روانپزشك است.»وی عامل «زمان» را، ارزشمند‌ترین و تعیین‌كننده‌ترین عامل درمان نا باروری می‌داند و معتقد است كه تاخیر در تشخیص صحیح، شانس درمان را با كاهش چشمگیری مواجه می‌كند. به گفته وی نرخ موفقیت برای هر بار درمان در مراكز خوب بیش از 30 درصد است. اما این امكان، هم گام با افزایش سن افراد نابارور، روند نزولی در پیش می‌گیرد و برای مثال در یك شخص 40 ساله به كمتر از 10 درصد می‌رسد. درمان صحیح، قبل از پایان عمر تولید مثل ضروری است.

روش‌های درمان

رییس پژوهشگاه ابن سینا، با اشاره به پیشرفت روش‌های درمان ناباروری در سال‌های اخیر و افزایش شانس درمان زوج‌های نابارور، 3 تكنیك اصلی درمان را به نام‌های‌ ای یو‌ای (شست و شوی اسپرم و انتقال آن به رحم)، ‌ای وی اف (لقاح خارج رحمی)، و‌ای سی اس‌ای (تزریق جنین به داخل رحم)، معرفی كرده و در رابطه با دیگر روش‌های درمان می‌گوید: «روش‌های فرعی كمك به باروری در چارچوب روش‌های اصلی قرار دارند و عبارتند از اهدا یا حاملگی شخص ثالث (رحم جایگزین)، كه طی آن جنین تشكیل شده در یك رحم، به رحم زنی دیگر منتقل می‌شود، یا اینكه اسپرم از شخصی سالم گرفته می‌شود. روش‌های حفظ باروری نیز برای افرادی كه به بیماری ناگهانی دچار شده‌اند یا نگران تاخیر در حاملگی و آسیب به تخمك‌ها هستند، ‌امكان برداشت تخمك و فریز كردن آن برای حفظ باروری در آینده را فراهم كرده. حتی در كودكی كه هنوز به قدرت باروری نرسیده، امكان برداشت بافت بیضه برای حفظ باروری وجود دارد. همچنین می‌توان جنین‌های اضافه در هر باروری را از طریق روش فریز، برای مدتی طولانی حفظ كرد. یا یك سلول از جنین هشت سلولی را خارج، و جنسیت دلخواه را به رحم منتقل كرد. این روش به ویژه پاسخگوی نیاز افرادی است كه سابقه بیماری‌های وابسته به جنس در آنها وجود دارد.»آخوندی از بیماری «آندومتریوز» به عنوان یكی از عوامل شایع ناباروری در زنان نام برد و گفت: «10 درصد زنان و 50 درصد زنان نابارور به این مشكل مبتلا هستند. آندومتریوز، ‌جایگزینی بافت آندومتر (پوشش رحم) در محلی غیر از موقعیت خود است. این بافت جایگزین شده در هر سیكل قاعدگی شروع به رشد كرده و منجر به قاعدگی‌های دردناك و چسبیدن تخمدان و لوله و رحم به هم شده و زمینه بروز ناباروری را فراهم می‌آورد، ‌كه برای درمان لازم است ابتدا این چسبندگی‌ها تمیز شوند.»

آخرین پله امید

خانم ن. ز از تهران، مادر كودكی 3 ساله است كه تجربه 12 سال ناباروری را قبل از لمس احساس مادر شدن پشت سر گذاشته. وی در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره سال‌هایی كه خانه از صدای كودكانه دخترش خالی بود، می‌گوید: «همان سال‌های اول ازدواج در پی اقدام برای بارداری، فهمیدم كه صاحب فرزند نمی‌شوم. مشكل از من بود. تخمدان‌های ضعیفی داشتم كه قادر به تخمك‌گذاری نبودند. به هر پزشكی كه مراجعه می‌كردم با مشتی دارو باز می‌گشتم كه مصرف‌شان هرگز كودكی به من هدیه نكرد. تا اینكه پس از 10 سال، از طریق اقوام با یكی از مراكز ناباروری آشنا شدم. این مركز آخرین پله امید بود كه عاقبت ما را صاحب فرزند كرد.»این مادر 35 ساله، 3 سال قبل در حالی برای آخرین بار جهت باروری اقدام كرده كه طبق گفته پزشك از 100 درصد تنها 30 درصد امكان دریافت نتیجه وجود داشته است. اما همان 30 درصد كار خود را كرد و او از طریق لقاح خارج رحمی، پس از سال‌ها نوزاد خود را در آغوش گرفت. معتقد است تا قبل از مراجعه برای درمان تصور نمی‌كرده روزی با این حجم از افرادی كه همدرد خود او بوده‌اند مواجه شود. می‌گوید: «قبل از اینكه مراجعه كنی فكر می‌كنی تنها خودت به این مشكل مبتلا هستی، یا تعداد آدم‌هایی مثل تو خیلی كم‌اند. اما وقتی می‌روی می‌بینی وای، چه خبر است. هر بار كه مراجعه می‌كنی با چهره‌های جدید روبه‌رو می‌شوی.»او حمایت سازمان‌های بیمه‌گر را تنها به تقبل بخشی ازهزینه‌های آزمایش محدود می‌داند و شاهد رها كردن درمان از سوی برخی مراجعان مركز به دلیل ناتوانی در پرداخت هزینه‌های درمان بوده است.

فقدان پشتوانه مالی، مشكل بزرگ زوج‌های نابارور

آخوندی حمایت سازمان‌های بیمه‌گر از درمان ناباروری را تنها محدود به مرحله تشخیص ناباروری می‌داند. به گفته وی حمایت بیمه در مرحله درمان هنوز به اجرا درنیامده است، در حالی كه وزارت بهداشت و درمان بیش از 2 سال است كه مكلف به تالیف استاندارد‌های درمان و ارائه آن به سازمان‌های بیمه‌گر شده. وی با اشاره به اینكه وزارت بهداشت هیچ نقشی در توسعه درمان ناباروری در كشور نداشته و اگرچه تمهیدات لازم را با آیین‌نامه تشكیل مراكز درمان ناباروری فراهم كرده اما به دلیل گرایش به محدود كردن رشد 5/3 درصدی جمعیت در گذشته، تمایلی به ایفای نقش در مسیر درمان ناباروری نداشته است، می‌گوید: «اكنون كه سیاست‌ها بر روند افزایش جمعیت متمركز شده، لازم است ابتدا باری از آلام افراد نابارور برداشته شود. اگر افراد آخوندی از بیماری «آندومتریوز» به عنوان یكی از عوامل شایع ناباروری در زنان نام برد و گفت: «10 درصد زنان و 50 درصد زنان نابارور به این مشكل مبتلا هستند. آندومتریوز، ‌جایگزینی بافت آندومتر (پوشش رحم) در محلی غیر از موقعیت خود است. این بافت جایگزین شده در هر سیكل قاعدگی شروع به رشد كرده و منجر به قاعدگی‌های دردناك و چسبیدن تخمدان و لوله و رحم به هم شده و زمینه بروز ناباروری را فراهم می‌آورد، ‌كه برای درمان لازم است ابتدا این چسبندگی‌ها تمیز شوند.»رییس پژوهشگاه ابن سینا، پیامد‌های فراهم نشدن امكان مالی برای زوج‌های نابارور را نگران‌كننده دانست و از روی آوردن به مراكز غیرتخصصی، گیاه درمانی، افزایش سن مادر، تكرار درمان‌های ناصحیح، تحریك بیش از حد تخمدان و از این قبیل، به عنوان تعدادی از این پیامد‌ها نام برد. آخوندی هزینه‌های مراكز درمان ناباروری را به‌شدت در حال افزایش دانسته و می‌گوید: «تمامی امكانات تشخیص و درمان ناباروری از خارج كشور می‌آیند، اما با افزایش نرخ ارز و محدودیت خرید دستگاه، ‌مراكز درمان ناباروری در آینده عملا امكان هیچ گونه فعالیتی نخواهد داشت.»

دارو درمانی، روش درمان نیست

لاله محمدی، متخصص زنان، زایمان ونازایی در گفت‌وگو با «اعتماد»، بیماری پلی كیستیك (فقدان تخمك‌گذاری به همراه افزایش هورمون‌های مردانه) را از بیماری‌هایی می‌داند كه در صورت عدم درمان می‌تواند یكی از علل اصلی ابتلا به نازایی باشد. به گفته وی در كنار افزایش زوج‌های نابارور در كشور، تعداد افرادی كه با دارو درمانی به بهبود می‌رسند نیز بسیار كم است و اغلب افراد به كلینیك‌های نازایی ارجاع داده می‌شوند. این متخصص زنان و زایمان روند افزایش نازایی را به مسائلی از قبیل تغذیه نادرست، چاقی، استفاده بی‌رویه از فست فود‌ها، رژیم‌های غذایی ناصحیح و بدون نظارت پزشك متخصص، اضطراب و استرس و آلودگی هوا نسبت داد و افزایش سن مادر و كم شدن كاركرد تخمدان را عامل كاهش شانس باروری در افراد معرفی كرد. ناباروری این روزها دیگر مشكلی بغرنج و لاینحل نیست. روش‌های متعدد و موثر درمان، داشتن فرزند را برای زوج‌های نابارور به آرزویی دست‌یافتنی تبدیل كرده. اما آنچه سدی است بر مسیر برآورده شدن این آرزوی ممكن، مشكل پرداخت هزینه‌ها و فقدان حمایت سازمان‌های بیمه‌گر است. زوج‌های جوان از ترس پرداخت مبالغی كه به قیمتی گزاف تمام خواهد شد، قید درمان را تا سال‌ها می‌زنند و در تمام این مدت شانس درمان و داشتن فرزند را از دست می‌دهند. شاید روزی از پس پرداخت هزینه‌ها برآیند كه درمان سودی نداشته باشد. می‌گویند اكنون كه سیاست‌ها بر افزایش جمعیت متمركز شده باید قبل از هر چیز فكری به حال زوج‌های نابارور كرد. كاش كمك به درمان بیماری‌ها بر وظایف و مسوولیت افراد و متولیان امور استوار بود، نه بر سیاست‌های گاه و بی‌گاه.