سلامت نیوز : آلودگی هوای زمستانی تهران و شهرهای بزرگ چرا بوجود می آید؟ برای پیشگیری از این هوا باید چه کار کرد؟ این دو سوال موضوع گفتگوی خبرآنلاین با دکتر یوسف رشیدی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران بود. او در کافه خبر گفت که تنها راه توسعه حمل و نقل عمومی و البته فرهنگسازی است؛ مردم هم باید خودشان قید استفاده از ماشین شخصی را بزنند.

گفتگو خبرآنلاین با مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا را بخوانید؛

هم اکنون وضعیت آلودگی هوای تهران به چه شکلی است؟
هم اکنون ما در شهر تهران در بحث الودگی هوا ما در شرایط هشدار هستیم و می توان گفت تعطیلی کمک کرده است که هوا بدتر نشود و اینکه توقع داشته باشیم آلودگی هوا بتواند شرایط را به سطح سالم برساند، توقع منطقی ای نیست.

به نظر شما تعطیلی شهر راهکار مناسبی برای کاهش آلودگی هوای تهران است؟
تعطیلی راهکار نیست و به نظر من این راهکاری برای 10 سال پیش است، ما امروز بعد سال هایی که تجربه آلودگی هوای تهران را داشته ایم نباید شهر را برای الودگی هوا تعطیل کنیم، ما باید اقدامات خودمان را به حدی به شکل منطقی پیش می بردیم که به این مرحله نمی رسیدیم.
 
این اقداماتی که باید صورت می گرفت و نگرفته است، چه مسایلی است؟
مهم ترین بحثی که در آلودگی هوا بیش ترین مشکل را ایجاد می کند به خاطر سوخت های فسیلی و احتراق آنها است که هم می تواند در منازل باشد و هم سهم بالای خودرو ها و صنایع موجود در شهر، اما اگر ما اقدامات را باید طوری مدیریت کنیم که نحوه آلودگی از طریق احتراق کاهش پیدا کند. یک بحث مهم در مدیریت کاهش آلودگی هوا شناخت منابع و منشا آلودگی هواست، در حال حاضر بالغ بر 70 درصد از آلودگی ما به واسطه خودرو هاست و هر چقدر بتوانیم آلودگی ناشی از خودرو ها را مدیریت کنیم موفق خواهیم شد. من بر می گردم به 12 سال پیش آن موقعی که ما در تهران بحث وارونگی دما را داشتیم و آلودگی که بالاتر از حد مجاز بود بحث منواکسید کربن بود که ما در زمان بحث استاندارد کردن سوخت خودروها از هیچی به یورو یک و یورو دو تغییر و در همین آلودگی روزهای اخیر ما مشکلی در بحث منواکسید کربن و یا گاز های سمی نداریم.

یعنی در آلودگی اخیر ما در شهر گاز های سمی نداشتیم؟
داریم اما از حد استاندارد پایین تر است اما الان مشکل اصلی ما ذره های معلق است که آن هم باز ناشی از احتراق سوخت است و هر چه ریز تر باشد، بد تر است. بنابراین ما توانسته ایم تا پیش از این با افزایش کیفیت خودرو ها و سوخت ها تا حدی مشکلات ناشی از منواکسید کربن را کنترل و مدیریت کنیم اما این کافی نیست و باید بتوانیم در تمامی آلاینده ها وضعیت خوبی داشته باشیم. ما می توانیم الاینده های را از منظر مهندسی مدیریت کنیم، مثلا کیفیت سوخت را بالا ببریم، خودرو ها را با کیفیت بالا تولید کنیم و هم می توانیم از طریق مسایل مدیریت مانند توسعه حمل و نقل، کم کردن تردد خودروها، الکترونیکی خدمات در مجموع باید راهکار های مدیریتی و مهندسی باید مشکل را حل کنیم.

چرا این اقدامات صورت نمی گیرد؟
دلایل متعددی دارد اما دلیل آن است که متاسفانه ما می خواهیم مشکلات شهر بزرگ با روش های سنتی قدیمی مدیریت ما در بخش مقررات و مدیریت اداری شهر ضعیف هستیم و اگر تمام ماشین های اروپا را بیاریم شاید مشکل حل نشود و باید بسیاری از مسایل را در کنار هم داشته باشیم تا بتواند مشکلات را حل کند. در بسیاری از شهر های بزرگ دنیا معمولا یک زمان پرتردد یا پیک ترافیکی صبح داریم و یک پیک ترافیکی بعد از ظهر که در تهران متاسفانه ما پیک نداریم و ماشین ها یک سره در سطح شهر در حال تردد هستند.
 
اما به نظر می شود بسیاری از مشکلات موجود ما در بحث آلودگی ناشی از نبود سیستم حمل و نقل عمومی مناسب است.
بله این هم نکته درستی است و باید بررسی شود و در این زمینه سرمایه گذاری شود.
 
خب چقدر باید سرمایه گذاری شود، الان تهران سالهاست که درگیر این مشکل است.
من مثال می زنم؛ در ژاپن نزدیک به 8 میلیون خودروی سواری است و آلودگی ندارد چون مردم از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده می کنند و واقعیت این است که ما در بحث آلودگی هوا بسیار عقب افتاده هستیم. ما باید از دهه های گذشته شروع می کردیم و امروز به نتیجه می رسیدم چون ما نمی توانیم یک شبه تونل های مترو را بکنیم و انتظار معجزه داشته باشیم. اینکه ما در بحث حمل و نقل عمومی مشکل داریم شکی نیست ما باید حمل و نقل عمومی را توسعه بدیم و مردم ترغیب بشوند که بتوانند از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنند، نه اینکه با زور و طرح هایی مانند زوج و فرد بخواهیم از وسایل حمل و نقل استفاده کنند. هم اکنون بسیاری از شهر های بزرگ کشور مانند توکیو طرح هایی مانند زوج و فرد ندارند اما توسعه مطلوب حمل و نقل عمومی به حدی است که مردم از این وسایل استقبال می کنند و برای آنها از نظر اقتصادی و زمانی صرف نمی کند که از وسایل نقلیه خود استفاده کنند. ما باید مطلوبیت سفر با حمل و نقل عمومی را ایجاد کنیم و هزینه های ناشی از استفاده خودروهای شخصی را بالا ببریم، چرا که هم اکنون سهم خودرو های سواری در میزان آلودگی هوا بسیار بالاست.
 
تقسیم بندی ای وجود دارد که مشخص کند سهم خودروهای شخصی، کارخانه جات و صنایع و سایر موارد در بحث آلودگی هوای تهران به چه اندازه ای است؟
یکی از چالش بر انگیزین بحث در آلودگی هوا بحث تدوین فهرست انتشار است که پایخ گویی تمامی سوالات در حوزه آلودگی هوا است. ما تا حدی این مسئله را مشخص کردیم اما به صورت تقریبی 70 آلودگی تهران ناشی از احتراق سوخت خودرو ها، 20 درصد مربوط به صنایع و 10 درصد مربوط به منازل است.

غیر از حمل و نقل عمومی چه راهکار های دیگری برای کاهش آلودگی وجود دارد؟
ما دو روش را باید با هم پیش ببریم واصلاح کیفیت سوخت، کیفیت خودروها و معاینه فنی در شهر ها جز مسایل و راهکار مهندسی است اما بخش مهمی هم بخش مدیریتی است که ما باید کارهای اداری موجود در شهر را بدون حضور مردم انجام دهیم و خدمات الکترونیکی باشد که نیازمند است ساختار اداری کشور تغییر پیدا کند که بخش های از این قضیه مانند الکترونیکی کردن است. برای رفع مشکل آلودگی هوا نیازی به اختراع و کشف مرزهای دانش نیست و ما تنها می توانیم با استفاده از تجربیات کشور های دیگر بتوانیم این مشکل را حل کنیم. برای مثال ژاپن در دهه 60 پلیس های توکیو با ماسک ها شیمیایی در شهر حاضر می شدند اما توانستند آلودگی را کنترل کنند و امروز مشکلی با آلودگی هوا ندارند.

اجرایی نشدن قوانین تا چه اندازه عقب افتادگی را در حل موضوع آلودگی ایجاد کرده است؟
ما تلنباری از قوانین اجرا نشده در کشور داریم، مثلا قانون برنامه دوم، سوم، چهارم و پنجم توسعه را داریم که 17 سال همیشه دولت مکلف شده هوای شهرهای بزرگ را کنترل کند تنها ربطی به دولت کنونی ندارد و دولت های قبل هم در مدیریت این مسئله نا توان بوده اند.

مشکل از کجاست؟
من فکر می کنم اولویت نبوده است و بحث آلودگی هوا قربانی مسایل اقتصادی و اجتماعی دیگری بوده است. ما نباید فقط در شرایطی بحرانی به فکر باشیم؛ وقتی هوا خوب است باید به فکر حل این موضوع بیافتادیم. پیدا کردن مقصر مشکلی را حل نمی کند ما باید تصمیم بگیریم از الان بحث آلودگی را فراموش نکنیم، ما هشت سال است که با شروع شدن موجی از آلودگی هوا به مجلس و سایر نهاد ها می رویم و با خوابیدن موج اهمیت آلودگی هوا دوباره همه چیز را فراموش می کنیم. ما حتی جلساتی را در دادستانی کل کشور داشتیم اما تا زمانی که باد و بارانی می آید همه چیز فراموش می شود.

برخی مسئولان عنوان می کنند مردم در این زمینه همکاری برای کاهش آلودگی نمی کنند، به نظر شما این تصور منطقی است؟
ما باید چیزی را به مردم بدهیم و توقع داشته باشیم مردم هم نقشی داشته باشند، مثلا ما باید سوخت و خودروی سالمی داشته باشیم و از مردم توقع داشته باشیم، یا اینکه وسایل حمل و تقل عمومی ما به شکلی باشد مردم ترجیح بدهند از وسایل شخث خود استفاده نکنند.
 
کیفیت خودرو ها در کشور تا چه اندازه ای تاثیر گذار است؟
تقریبا تا سال 3 سال پیش کاری صورت نگرفته بود و تنها در سال 79 بنزین بدون سرب تولید شد و بعد از آن کاری صورت نگرفت،قبل از آن خودروسازان بدون هیچ استانداردی خودرو تولید می کردند و از سال 84 استاندارد خودروها رها شد و بعد از هفت سال خودروها هنوز با استاندارد سال 84 تولید می شود، طبق مصوبه هیات دولت نیز باید بنزین و گاز با استاندارد یورو 4 تولید شود و از سال 92 بنزین با استاندارد یورو 5 عرضه شود که اجرایی نشد، از طرف دیگر قرار بود طرح تعویض کاتالیست ها را داشته باشیم که وزارت صنایع مجری آن بود که اجرا نشد، قرار بود از اول مهرماه امسال استاندارد موتور سیکلت ها با یورو 3 مطابقت داشته باشد که نشد و امیدواریم این استاندارد سازی ها اجرایی شود.
 
این امیدواری چقدر ضمانت اجرایی دارد؟
هیچ
 
این بی توجهی خودروسازان و وزارت نفت برای استاندارد کردن محصولات خود به نظر شما ناشی از ناتوانی علمی و اجرایی است یا پای منافع اقتصادی آنها در میان است؟
خب صرفه اقتصادی هم دخیل است و خودروسازی هیچ وقت در ایران نمی خواهد ضرر کند و پول را از مردم می گیرد و نسبت به این مسایل بی توجه هستند و ما متاسفانه چرخه معکوسی در کشور داریم که مغایر با استانداردهای جهان است. مشکل دیگر این است که ما در مقابل تغییرات مقاومت می کنیم، مثلا پیکان سال ها پیش تولید اش متوقف شده است و خودروسازان موتور این ماشین را بر روی خودروی آردی سوار می کنند، اینکه بتوانیم نوآوری داشته باشیم و حرفی برای گفتن داشته باشیم،کمتر وجود دارد.
 

امسال چند روز ناسالم داشتیم؟
تقریبا 92 روز ناسالم، یک روز بسیار ناسالم در فروردین ماه به خاطر گرد و غبارها داشتیم و یک روز پاک داشتیم؛ سه هفته پیش باران شدیدی در تهران آمد و هوا را پاک کرد.

اینکه امسال 24 صدر روزهای سالم افزایش داشته است هم درست است که از سوی مسئولان سازمان محیط زیست عنوان شده است؟
بله درست است، اما نباید تصور کرد که این روزهای سالم به خاطر اقداماتی است که مسئولان انجام داده اند و بیشتر بر اساس شرایط جوی کشور بوده است، چون کاری صورت نگرفته است که آلودگی کاهش پیدا کند.به نظر من امسال شرایط جوی به نفع ما بوده است و دو سال پیش دوماه در وضعیت پایداری بودیم اما امسال تا الان یک هفته در این وضعیت هستیم.

13 سازمان کشوری مسئولیتی در قبال کاهش آلودگی هوا دارند، به نظر شما از میان این 13 سازمان کم کار ها کدام بوده اند و چقدر توانسته اند وظایف خود را انجام دهند.
سازمان محیط زیست اصلی ترین نقش را دارد؛ واقعا هرجا موفق بودیم محیط زیست جلو آمده و هر جا نا موفق بودیم محیط زیست جلو نیامده است. بقیه سازمان ها در کنار محیط زیست می توانند این مشکل را حل کنند. البته سازمان محیط زیست هم باید قدرت و برش لازم را برای انجام وظایف خود داشته باشد، وقتی این سازمان تاییده استانداری به وزارت صنایع و خودرو سازها ندهد، آن وقت می توان به تولید خودروهای با کیفیت امیدوار بود.نهادی به اسم محیط زیست باید کارها را مدیریت کند و من همه چیز را از چشم محیط زیست می بینم
 
شهرداری در این زمینه چه کارهایی انجام داده است؟
ما وظایف ذاتی خودمان در رابطه با توسعه حمل و نقل عمومی، معاینه فنی خودروها، کنترل محدود طرح ترافیک و مدیریت آلودگی هوا و صدا را با قدرت انجام می دهیم، مثلا شما در حال حاضر می بینید که اولویت اصلی شهرداری توسعه حمل و نقل عمومی است و در دنیا عنوان می شود شاه کلید حل مشکل آلودگی هوا توسعه حمل و نقل است.

برخی کاربران ما می نویسند در مراکز معاینه فنی سخت گیری خاصی برای کیفیت خودروها و دادن برگه ها معاینه فنی در مراکز اقماری صورت نمی گیرد، دلیل چیست؟
معاینه فنی یکی از ابزارهای اصلی کنترل آلودگی هواست در شهر تهران امکان ندارد و حتی الامکان سخت گیری های داریم که بی توجهی نشود و متولی اصلی معاینه فنی است که نظارت کند و باید سیستمی واحد برای کل ایران طراحی کند که خودرو ها بایک سیستم معاینه شوند و متاسفانه این کار نیز انجام نشده است، چرا که همانطور که با کارت سوخت ما در کل کشور می توانیم بنزین بزنیم می شد معاینه فنی نیز با یک سیستم واحد در کل کشور انجام شود که به نظر من این کار با اندکی علاقه، فکر و تدبیر قابلیت اجرا شدن از سوی سازمان محیط زیست را دارد.
 
اما یکی از کاربران ما عنوان کرده بود که مصرف سوخت ماشین او که پژو206 بوده است، باید 9 لیتر در 100 کیلومتر مصرف می کرد که 14 لیتر مصرف داشت و پس از چند بار تعمیر درست نشد، اما مراکز معاینه فنی برگه معاینه فنی را به او داده بودند.
این نکته به مراکز معاینه فنی نیست و با توجه به دستکاری هایی که از سوی خودروسازان صورت می گیرد باید خودروسازان مشکل را حل بکنند. متاسفانه مشکلی که وجود دارد این است که خودروسازان در قبال محصولات خود مسئولیت اجتماعی ندارند و اینطور نمی شود که ماشین را به مردم بفروشند و دیگر خدماتی ارائه نکنند.

تعطیل شدن شهرهای بزرگ و محدودیت های تردد مثل طرح ترافیک و زوج و فرد تاثیری در کاهش آلودگی هوا دارد؟

در کوتاه مدت تاثیر دارد، اما در بلند مدت تاثیر ندارد. چون در طول زمان با اضافه شدن خودروها و جایگزین شدن سفرها با موتورسیکلت، این محدودیت چبران می شود. باید الگوی کشورهای موفق را داشته باشیم. مثلا ژاپن را بگذاریم، فرانسه را بگذاریم و از آنها الگو بگیریم.

گویا طرح ترافیک را ما از لندن اقتباس کرده ایم.

آنها هم چیزی مانند این دارند. البته آنها براساس میزان آلایندگی خودروها را اجازه می دهند وارد محدوده شوند. یعنی هرچقدر آلایندگی خودرو بیشتر باشد، باید پول بیشتری برای تردد در طرح ترافیک پرداخت کند. ما هم باید غربال کردن خودروهایمان براساس همین باشد؛ میزان آلایندگی خودرو نه پلاک و زوج و فرد و ...