سلامت نیوز : پیرمرد که حالا ۶۳ سال دارد هنوز توان بیل زدن و دوباره ساختن را از دست نداده است. ۲ پسر جوانش نیز وضو می گیرند و به کمک پدر می آیند. پیرمرد سال ها قبل پدر خود را در زلزله از دست داده است، کمی آن طرف تر پسربچه ۴ ساله ای نظاره گر پیرمرد و ۲ جوان است که می کوشند خانه ویران شده خود را بسازند، او دارد همزیستی با زلزله و همسایگی با مرگ را مشق می کند.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از خراسان ؛ در روستاهای خراسان جنوبی هر کس زخمی از زلزله دارد، یا از زلزله ۲۵ روز قبل زهان یا از زلزله ۲۵ سال قبل و حتی بیشتر.

روستاییان به شکل عجیبی با زلزله و زخم هایش کنار آمده اند، چقدر صبورانه همزیستی با زلزله را ادامه می دهند و هرگز از خود نمی پرسند که آیا می شود این عادت تاریخی را ترک کرد؟

زرشک و زلزله

«افین» یکی از روستاهای زلزله زده خراسان جنوبی است. دی ماه است و فصل آفتاب نشینی مردان روستا، آفتاب نشینی هم از همان عادات تاریخی روستاییان این منطقه است.

اگر از کمی بالاتر به این روستا و حتی روستاهای دیگر مناطق زیرکوه قاین در شرق ایران نگاه کنی دو مسئله اصلی این روستاها را درمی یابی «زلزله و زرشک».

امسال بیشتر محصول زرشک اهالی منطقه که از مناطق اصلی تولید زرشک در جهان است بر اثر زلزله نابود شد، این یعنی تعطیلی اقتصاد روستا.

و زلزله آسیب های جدی دیگری هم به مردم وارد کرده و این یعنی یک فاجعه.

باورش کمی مشکل است اما مردم همین روستاها ۹۵ درصد زرشک جهان را تولید می کنند و ۹۷ درصد زمین های زیر کشت زرشک کشور در همین منطقه قرار دارد، اما تولیدکنندگان این محصول استراتژیک در نهایت فقر و محرومیت زندگی می کنند.

حاج «رمضان» که عمر خود را با زلزله و زرشک سپری کرده، می گوید ماهی ۱۰۰ هزار تومان از محل فروش زرشک تولیدی خود درآمد دارد و یک خانواده ۴ نفری را اداره می کند، او نمی داند زرشکی را که کیلویی ۵ هزار تومان از او می خرند با قیمت هرکیلو حدود ۳۰ هزار تومان صادر می کنند!

تولید زرشک در خراسان جنوبی جایگاه ویژه ای در بخش کشاورزی دارد و اقتصاد بسیاری از روستاهای منطقه به زرشک وابسته است. کسانی که با وضعیت اجتماعی روستاهای منطقه آشنایی دیرینه دارند، معتقدند که گسترش کشت زرشک در ۲ دهه گذشته باعث بهبود وضعیت زندگی روستاییان شده است، وگرنه حاج «رمضان» همان ماهی یکصد هزارتومان درآمد را هم نداشت.

در بخش زهان و شهرستان قاینات کشاورزان بسیاری مانند حاج رمضان به تولید زرشک مشغولند.

زندگی با یاقوت سرخ و فقر

آمار نشان می دهد که در مجموع ۶ هزار هکتار زمین زیر کشت زرشک است و سالانه ۵ تا ۶ هزار تن زرشک خشک تولید می شود.

کارشناسان ارزش اقتصادی این مقدار محصول را حدود ۵۵ میلیارد ریال در سال برآورد می کنند و انگشت حسرت به دندان می گزند که اگر امکانات فرآوری این محصول در منطقه وجود داشت و بازاریابی مناسب انجام می شد، صادرات محصولات تولیدی می توانست زندگی روستاییان را زیر و رو کند.

بر اساس آمار، در قاینات ۱۲ هزار و ۵۰۰ خانوار بهره بردار در زنجیره تولید و توزیع محصول زرشک فعالیت می کنند. تولید زرشک در بخش زهان این شهرستان در زمینه اشتغال از اهمیت بالاتری برخوردار است. در زهان حدود ۲ هزارو ۱۰۰ خانوار بهره بردار زرشک زندگی می کنند و بیش از ۵۰ درصد ظرفیت اشتغال در قسمت کشاورزی این بخش به تولید زرشک اختصاص دارد، آمار و ارقام بیشتر و نکات تازه تر در این زمینه را رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی عنوان می کند.

«بر اساس آمار سال ۹۰، سطح زیر کشت زرشک در استان ۱۲ هزارو ۵۸۱ هکتار و در قاین و زیرکوه به طور مجزا ۲ هزار و ۹۶۶ و ۲ هزار و ۸۹۹ هکتار است و به طور کلی امسال ۱۳ هزارو ۵۰۰ تن زرشک از باغ های خراسان جنوبی برداشت شده است».

ارسال این میزان محصول به خراسان رضوی، کرمان، فارس، اصفهان و تهران برای فرآوری و صادرات به خارج کشور نکته ای است که«هادربادی» به آن اشاره می کند.

هرچند بر اساس آماری که می دهد گویی فعالیت هایی برای رفع این مشکل انجام شده، طوری که ۵۲ واحد صنایع تبدیلی زرشک برای فرآوری این محصول مجوز دارد، البته از این تعداد فقط ۱۲ واحد به بهره برداری رسیده است و این واحدها ۸ هزارو ۲۰۰ تن زرشک استان را فرآوری می کند، روند نه چندان دشواری که می تواند ارزش افزوده این محصول را در منطقه نگه دارد و با افتتاح دیگرواحدها، شرایط بهتر هم خواهد شد.

نامعادله ای برای زرشک کار

با این حال زرشک کار در همان ابتدای چرخه تولید، فرآوری و فروش، گم می شود. او بعد از تحمل رنج ها و مشقت های کاشت، داشت و برداشت، با دست هایی که سوزش خار زرشک را تحمل می کند، برای هر کیلو از این محصول ۵ هزار و ۵۰۰ تومان از دلال یا همان تاجر می گیرد که آن هم به صورت اقساطی به او پرداخت می شود، اما متوسط قیمت عمده فروشی زرشک پاک شده در سال ۹۰ هر کیلو ۱۰ هزار و ۵۰۰ تومان بوده که امسال این قیمت به ۸ هزارو ۵۰۰ تومان کاهش یافته، هرچند قیمت خرده فروشی بیش از ۱۰ هزار تومان است و این ماجرا غم انگیزتر می شود وقتی معاون بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان از ارزش صادراتی هر کیلوگرم زرشک آمار می دهد.

«در سال ۸۶ هر کیلو از این محصول به صورت خشک ۶ دلار و در سال ۹۰ با قیمتی برابر ۹ دلار به فروش رسید».

«ماهگلی» اما می گوید: در ۷ ماه امسال ارزش هر کیلوگرم زرشک ۷ دلار برآورد شده است که این نمی تواند دقیق باشد چرا که صادرکننده میل به کم اظهاری دارد و همان ۹ دلار سال قبل می تواند مبنای عمل تاجر باشد.

این جا هم تاجر سود می کند چون تعهد صادراتی گرفته و از جوایز صادراتی دیگر خبری نیست. کم اظهاری برای کسب سود بیشتر، راه حل اوست.

محروم ماندن کشاورز در این چرخه دلایل زنجیره ای دارد. او پس از مرحله برداشت باید محصولش را خشک کند،به این منظور نیازمند جایگاه خشک کردن زرشک است اما وقتی از فروش محصول سال قبل، بخور و نمیری دارد چطور می تواند سرمایه گذاری کند و یک جایگاه برای خود بسازد، مجبور است محصولش را روی خرمن ها یا هر فضای دیگری پهن کند تا خشک شود. اما اگر باران ببارد یا حادثه ای مثل زلزله رخ دهد او دیگر هیچ نخواهد داشت، دولت هم فقط در حد پرداخت تسهیلات اندک به کشاورز کمک می کند، همان طور که معاون تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان می گوید: اگر خودیاری کشاورز نباشد نمی توان اقدام کرد.

برای احداث جایگاه زرشک مجوز و تسهیلات داده می شود اما چون برخی کشاورزان تمکن مالی ندارند برای استفاده از این تسهیلات اقدام نمی کنند، برای کمک بیشتر به زرشک کاران تمهیداتی اندیشیده شده است. به عنوان مثال برای گروهی بیش از ۱۰ خانوار، زمینی برای احداث جایگاه تامین و تسهیلات پرداخت می شود به علاوه به تازگی دستگاهی ساخته شده که زرشک را در خلاء و به سرعت خشک می کند و با افزایش تولید این دستگاه، بسیاری از مشکلات رفع می شود.

«اکبری» از طرفی به اقدام های نادرست برخی کشاورزان هم اشاره می کند که به عنوان مثال با تسهیلات دولتی جایگاه را می سازند اما تراکتور خود را در آن پارک می کنند.

بحران اقتصاد خانوار روستایی هرچه به کانون زلزله نزدیک تر می شویم شدت بیشتری می گیرد.

کمی دورتر از «افین» روستای دیگری است، «شاج» زخم عمیق تری از زلزله برداشته است. خانه ها، محل های نگهداری دام ها و تالارهای زرشک فرو ریخته است و عده ای همچون پدربزرگ و مادربزرگ ها و اجدادشان قربانی زلزله شده اند، درآمیختگی وسیع آوار و زرشک در روستا حکایت از آن دارد که زلزله هم بنیاد خانواده ها را از ریشه برکنده و هم اقتصاد روستا را با خاک یکسان کرده است، فقط چند واحد مسکونی که تعداد آن ها از تعداد انگشتان یک دست کمتر است و از قبل مقاوم سازی شده، سالم مانده است.

«علی»، جوانی ۲۳ ساله در حال خاک برداری از زمینی است که تا ۲۰ روز قبل خانه او و خانواده اش بود. او می گوید: هیچ کس نمی داند چرا اهالی روستا برای مقاوم سازی منازل خود اقدام نمی کنند، در حالی که تسهیلات مقاوم سازی به سهولت پرداخت می شود.«علی» با همان لهجه شیرین روستایی به نکته بسیار مهمی اشاره می کند «بی تفاوتی روستاییان به مقاوم سازی واحدهای مسکونی روستایی» و این درد مشترک همه جوان های روستایی این منطقه است.

آمار نشان می دهد از سال ۸۴ فقط ۶ هزارو ۵۰۰ واحد مسکونی در روستاهای قاین و زیرکوه مقاوم سازی شده است، البته رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی قاین به ساخت ۱۶ هزار واحد روستایی پس از زلزله سال ۷۶ در این منطقه هم اشاره ای می کند، اما می گوید: ۱۷۰ هزار نفر در روستاهای قاین و زیرکوه زندگی می کنند که اگر برای این جمعیت ۶۰ هزار واحد مسکونی روستایی در نظربگیریم، هنوز راهی طولانی تا نوسازی واحدهای مسکونی روستاییان باقی مانده است.

نکته ای که مدیرعامل بنیاد مسکن خراسان جنوبی هم به نوعی آن را تایید می کند «دولت کوتاهی نکرده است، مردم باید برای دریافت تسهیلات نوسازی واحدهای مسکونی اقدام کنند تا بتوان کار را پیش برد.

روستاییان مناطقی که به تازگی از زلزله خسارت دیده اند بیشتر از دیگر نقاط با ناتوانی مالی دست و پنجه نرم می کنند،از سویی مردم معتقدند و با خود می اندیشند که اگر وام می گیرند باید توان بازپرداخت داشته باشند به همین دلیل مراجعه نمی کنند با این حال پس از زلزله نیروهای ما در روستاهای آسیب دیده مستقر شدند و ۸۰۰ قرارداد برای نوسازی واحدها منعقد شد».

۳۰ هزار واحد مسکونی در معرض خطر

«آسمانی» اما می گوید: روند ساخت واحدهای مسکونی روستایی در کل استان شتاب خوبی دارد، او دلیل می آورد که هر سال باید در کشور ۲۰۰ هزار واحد مسکونی روستایی نوسازی و بازسازی شود و در حالی که جمعیت خراسان جنوبی یک درصد جمعیت کشور است سهم استان در این فعالیت  ساخت هر سال ۲ هزار واحد برآورد می شود که برای ۶ سال ساخت ۱۲ هزار واحد را تکلیف می کند حال آن که در این مدت احداث ۳۰ هزار واحد در برنامه کاری بوده و ۲۲ هزار و ۸۰۰ خانه روستایی به بهره برداری رسیده است.

به گفته وی، در استان ۸۵ هزار واحد مسکونی روستایی وجود دارد که از این تعداد ۵۵ هزار واحد نوسازی شده یا در حال نوسازی است اما هنوز ۳۰ هزار واحد دیگر وجود دارد که همچنان در معرض تهدید است و این یعنی هنوز حداقل حدود ۱۵۰ هزار نفر در این منطقه که از کانون های اصلی زلزله کشور است هر لحظه در معرض خطر قرار دارند، ترمیم اقتصاد فرو ریخته روستا می تواند مقاوم سازی خانه ها را سرعت بیشتری بخشد و الا بیم آن می رود که زلزله کودکانی دیگر را یتیم کند و مادران و پدران دیگری را داغدار.
چکیده گزارش

زلزله زدگان زهان در شرقی ترین بخش استان خراسان جنوبی بیش از ۲۰ روز است که با ویرانی های آخرین زلزله شدید این منطقه دست به گریبانند. این اولین زلزله در این منطقه و مناطق همجوار آن نیست بلکه مردم صبور این بخش از کشور با زلزله خو گرفته اند در واقع یک همزیستی تعجب برانگیز با زلزله دارند. در روستاهای خراسان جنوبی هر کس زخمی از زلزله دارد و عجیب است که روند مقاوم سازی خانه های روستایی آن چنان که باید مطلوب نیست و شاید عمده ترین دلیل آن وضعیت اقتصادی مردم باشد به ویژه آن که زلزله علاوه بر تخریب منازل و محل های نگهداری دام، اقتصاد روستا را نیز در هم می کوبد و زرشک تولیدی روستاییان را که تنها منبع درآمد آنان است با خاک یکسان می کند. کشاورزان سخت کوش این مناطق محصولی را تولید می کنند که قیمت صادراتی آن بیش از ۶ برابر مبلغی است که دلالان به آنان می دهند مردم این منطقه به زندگی فقیرانه روی گنجی به نام «زرشک» همچنان ادامه می دهند و زلزله نیز هر از گاهی زندگی آنان را نابود می کند.