سلامت نیوز : درخصوص تاثیر آلودگی هوا بر ژن‌ها یا به عبارتی ارتباط آلودگی‌ها و ژنتیك باید چند مقوله را مورد توجه قرار داد. این‌ آلاینده‌ها از تركیبات مختلفی مانند SO2 یا NO2، پلی سیكلین آروماتیك هیدروكربن، ذرات گرد و غبار و فلزاتی مانند سرب تشكیل شده است در صورتی كه سطح آنها از یك حد آستانه فراتر رود، می‌تواند ساختار ژنتیكی افراد و DNA را تحت تاثیر خود قرار دهد. از طرف دیگر باید این موضوع را نیز مورد توجه قرار داد كه استعداد افراد نسبت به عوارض آلاینده‌ها متفاوت است.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از جام جم  ؛ برخی آلاینده‌ها از نظر ژنتیك اثرات تجمعی دارد یعنی با هم و در یك جا اثر می‌گذارد و از یك مكانیسم یا گاهی از مكانیسم‌های مختلف به یك نتیجه منجر می‌شود.براساس تحقیقات انجام شده، اگر سطح این آلاینده‌ها از حد مجاز افزایش پیدا كند، می‌تواند به عنوان عوامل جهش‌زا یعنی عواملی كه باعث تغییرات پایدار در سطح ژنوم افراد می‌شود، عمل كند.

در شرایط طبیعی تحت‌تاثیر عوامل مختلف در سطح ژنوم DNA هسته‌ سلول یا متیوكندری تغییراتی در بدنمان ایجاد می‌شود، اما این تغییرات توسط آنزیم‌های ترمیمی شناسایی شده و ترمیم انجام می‌شود.

اگر به هر علتی سطح فعالیت این آنزیم‌ها كاهش پیدا كند یا به علت نوع جهش ایجاد این تغییرات قابل شناسایی نباشد یا عوامل شناسایی اینها را شناسایی نكند یا این كه تغییرات به گونه‌ای باشد كه بخوبی قابل شناسایی نباشد و قابلیت ترمیم از دست برود، این جهش‌ها تجمع پیدا می‌كند.

بسیاری از مواد شیمیایی با نوكلوئتیدها پیوند ناگسستنی برقرار می‌كند و این ارتباط به تجمع جهش‌ها منجر می‌شود كه به نوبه‌خود می‌تواند عوارضی نظیر ابتلا به سرطان‌ها، پیری زودرس و ایجاد تغییراتی در برخی از ژن‌های خاص را به همراه داشته باشد و به ابتلا به یك بیماری خاص منجر شود.

آلاینده‌ها می‌تواند بر ژن‌ها نیز اثر گذارد. در حقیقت آلاینده ژن‌هایی تحت عنوان اكسیداسیون استرس ژن‌ها را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. این ژن‌ها در فرآیند اكسیداسیون در بدن نقش ایفا می‌كند و تغییر در عملكرد ‌آنها موجب افزایش مواد اكسیدان و در نتیجه تجمع مجدد جهش‌ها می‌شود.

در چنین شرایطی مصرف مواد آنتی‌ اكسیدان مانند ویتامین C و E، میوه و سبزیجات توصیه می‌شود. مواد آنتی‌اكسیدان فقط در دفع متابولیت‌ها نقش ندارد بلكه می‌تواند در فرآیند تجمع جهش‌ها نیز تاثیرگذار باشد.

آلاینده‌ها می‌تواند با ایجاد تغییرات ژنتیك در میزان جذب، توزیع، فعالیت و حتی غیرفعال‌شدن سموم دیگر هم از طریق تاثیری كه روی ژن‌های آنزیم‌های كبدی و بویژه سیتوكروم اكسیدازها می‌گذارد، تاثیرگذار باشد.

مهم‌تر این كه این جهش در بعضی از موارد در سلول‌های زایا اتفاق می‌افتد و قابلیت انتقال به نسل بعد را هم دارد.

بیشترین مطالعاتی كه درخصوص تاثیر عوامل آلاینده در حوزه ژنتیك انجام شده، بررسی نقش عوامل ژنتیك بر تاثیر عوامل آلاینده و بخصوص در دستگاه تنفس بوده است كه می‌تواند محدوده وسیعی از افزایش احتمال ابتلا به حساسیت‌های عادی در افرادی كه ساعات طولانی در ترافیك و در معرض آلاینده‌ها هستند تا بروز زمینه آلرژی در كودكانی را كه در معرض آلاینده‌ها هستند در بر گیرد.

یكی از دیگر مكانیسم‌های تاثیرگذاری آلاینده‌های موجود در هوا مقوله جدیدی به نام اپی‌ژنتیك است. به عبارت دیگر، گاهی آلاینده‌ها از طریق تغییراتی كه در گروه‌های متیل ایجاد می‌كند باعث بیان یا عدم بیان بعضی از ژن‌ها می‌شود.

یعنی در سطح خود DNA تغییراتی ایجاد نمی‌شود. مكانیسم اثر اپی‌ژنتیك از طریق گروهی است كه بار الكتریكی ایجاد می‌كند. مواد غذایی و انجام فعالیت‌های ورزشی نیز می‌تواند از همین طریق روی ژن‌ها اثرگذار باشد.

موضوع دیگری كه باید در این زمینه مورد توجه قرار گیرد، این است كه آلودگی هوا می‌تواند زمینه‌ساز زایمان‌های زودرس و تولد نوزادان زودرس باشد كه این موضوع هم زمینه اپی‌ژنتیك دارد، هم زمینه ژنتیك و هم زمینه محیطی ـ اجتماعی. همچنین وجود ذرات آلاینده و افزایش سطح آن از حد مجاز می‌تواند بر تغییر الگوی بیماری‌هایی نظیر بیماری‌های قلبی تاثیرگذار باشد.

جهش و تغییرات ژنتیك در دو سطح اتفاق می‌افتد: یا در سطح ژن‌ها یا در سطح كروموزوم‌ها. براساس نتایج به دست آمده از برخی مطالعات، گاهی جهش در سطح كروموزومی به افزایش اختلالات شمارشی در بعضی جنین‌ها منجر شده كه نتیجه تاثیر بعضی آلاینده‌های خاص بوده است، اما استعداد افراد به این آلاینده‌ متفاوت است.

یعنی با توجه به خصوصیات ژنتیكی متناسب با هر نژاد یا قومیتی، میزان پاسخ افراد به عوارض ذكر شده، از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

برای مثال دیده شده بعضی از تغییرات كه در بیش از یك درصد جامعه دیده می‌شود، در سطح ژنوم اتفاق می‌افتد كه به این تغییرات پلی‌مورفیسم یا تغییرات چندگانه گفته می‌شود.

این تغییرات با بروز یا بروز نكردن و افزایش یا كاهش پاسخ به بیماری‌ها یا داروهای خاص ارتباط دارد و درخصوص هر آلاینده‌ای نیز این تنوع ژنتیكی میزان پاسخ به این آلاینده‌ها را در هر جمعیتی متفاوت می‌سازد.

پس ضروری است در مراكز تحقیقاتی خاص، این میزان پاسخ و عوامل دخیل در آن به صورت فردی و جمعیتی بررسی شود تا افراد در معرض خطر بالا، برای آلاینده‌های خاص شناسایی شوند و به آنها پروتكل ویژه‌ای پیشنهاد شود كه می‌تواند دربردارنده مصرف بعضی مواد خاص و بویژه آنتی‌اكسیدان‌ها باشد، یعنی استراتژی خطر بالا جایگزین استراتژی جمعیتی شود. در این صورت تحقیقات مشابه كشورهای دیگر به صورت كامل قابل استناد نیست و باید در هر قوم و نژادی، این استراتژی بومی‌سازی شود.

بنابراین به این نتیجه می‌رسیم اگر سطح آلاینده‌ها بیش از حد مجاز باشد، دیگر تاثیرات آن محدود به سطوح بدن نمی‌شود، بلكه ممكن است اندام‌ها و اعضای داخلی را نیز تحت تاثیر خود قرار دهد و در فرآیندهای بلندمدت زمینه‌ساز ابتلا به بیماری‌های سرطانی و پیری زودرس باشد.

البته نوع و میزان پاسخ افراد به این آلاینده‌ها متفاوت است. گروهی پاسخ سریع‌تر دارند، گروهی دیرتر پاسخ می‌دهند و گروهی نیز با میزان كمتر بیشترین پاسخ را دارند.

برای مثال اگر پیری زودرس یا تسریع در روند پیری را به‌عنوان یكی از عوارض آلودگی هوا در نظر بگیریم، باید توجه داشته باشیم در فرآیند پیری مكانیسم‌های مختلفی تاثیرگذار است كه یكی از مهم‌ترین آنها تعادل سازش بدن با عملكرد سلول‌های بنیادی است.

اگر به دلیلی سیستم‌های ترمیمی در بدن آسیب‌دیده باشد، اثرات تجمعی به پیری زودرس منجر می‌شود. البته حتی در این فرآیند نیز میزان پاسخ افراد متفاوت است بنابراین حتما باید تحقیقات پایه‌ای در این زمینه آغاز شود تا برای هر فردی یك الگوریتم فردی طراحی شده و میزان خطر براساس افرادی كه در جامعه حضور دارند و گروه در معرض خطر بالا مشخص شود. حد مجاز برای هر جامعه و قومیتی متفاوت است.