سلامت نیوز : با وجود هشدارهای کارشناسان زلزله شناسی کشور درباره فعال بودن گسل زلزله آذربایجان شرقی اما همچنان اسکلت ساختمان‌های جدید در بازسازی مناطق آسیب دیده در منطقه قرمز خطر وقوع زلزله برپا می‌شود. در روزهای گذشته خبر وقوع زلزله‌ای دوباره در ورزقان و هریس مردم این منطقه را نگران کرد، مردمی که در کنار اسکلت خانه‌های در حال ساختشان در کانکس مستقرند آنچنان وحشت‌زده شده بودند که از بیم ماندن دوباره زیر آوار در حین فرار به شدت زخمی و مصدوم شدند.
ساخت و ساز روی کمربند زلزله در تهران هم رواج دارد و امروز شمیرانات منطقه خطر روی گسل شمال تهران است. بهرام عکاشه، کارشناس زلزله‌شناسی ایران در گفت‌وگو با آرمان ضمن تایید نادیده گرفتن اطلاعات زلزله‌شناسی در پروسه ساختمان‌سازی شهرهای زلزله زده در ایران گفت که حتی شهرداران صد سال گذشته تهران نیز هیچگاه علم لازم را در این زمینه نداشته اند، این مشکل باعث شد تا شاهد ساخت برجی‌هایی در منطقه شمیرانات باشیم. جایی که به مرکز اصلی گسل تهران معروف است و به گفته او با علم به این خطر باید همه این منطقه از سکونت پاک شود.
آیا استان آذربایجان شرقی اینک با فعال شدن گسل اصلی‌اش مواجه است؟ اطلاعات دقیق‌تری از این گسل در اختیار دارید؟
21 مرداد ماه سال جاری بود که در آذربایجان شرقی دوزلزله
اتفاق افتاد که هر دو کمتر از 5/6 ریشتر بود درحالی که گسل آذربایجان شرقی
این استعداد را دارد که زلزله‌هایی به بزرگی 7/6 تا 8/6 داشته باشد. طبق
مطالعات فنی نمی‌توان برای این منطقه انتظار زلزله 7 ریشتری انتظار داشت،
چراکه تاکنون زلزله 3/6 ریشتری در آن منطقه متداول بوده و اکنون زلزله‌هایی
که بعد از مرداد ماه در آذربایجان شاهد هستیم زیر 5/5 ریشتر هستند که به
احتمال قوی پس‌لرزه‌هایی هستند که از گسل اصلی ناشی می‌شوند. اینک این
زلزله‌ها می‌تواند پس‌لرزه‌های زمین لرزه مرداد ماه باشد.
البته بازهم به یقین نمی‌توان چنین نظری داد و این موضوع نظر شخصی من است. وقتی گسل می‌شکند و زمین شکاف بر می‌دارد شکاف ایجاد شده به هنگام شکستن روی گسل به سمت چپ و راست حرکت می‌کند و انرژی که به طرفین گسل وارد می‌شود باعث به وجود آمدن گسل‌های فرعی می‌شود. همانطور که می‌دانید چیزی به عنوان تک گسل نداریم بلکه مجموعه‌ای از گسل‌ها وجود دارند که یکی از آنها اصلی و بقیه در اطراف آن و فرعی هستند. به عنوان مثال گسل تهران از منطقه لواسانات جدا می‌شود و با گذشتن از اوشون فشم به کن می‌رسد. این گسل در مسیر گسل اصلی قرار دارد که به همراه آن صدها گسل فرعی وجود دارد. به عنوان مثال گسل نیاوران، زعفرانیه و 17 کیلیومتر از فرمانیه از گسل‌های فرعی و مهم شمال تهران محسوب می‌شود.
پس‌لرزه‌ها تا چه مدت می‌توانند ادامه پیدا کنند؟
پس‌لرزه‌ها در زلزله‌های مختلف متفاوت است، مثلا
زلزله‌هایی با ارزش 6 یا 7 ریشتر ممکن است تا چند سال بعد پس‌لرزه داشته
باشد. نکته مهم این است که پس‌لرزه‌ها به ندرت بزرگتر از یک ریشتر هستند و
معمولا زیر یک ریشتر قدرت دارند و اگر زلزله‌های 4 ریشتری ثبت می‌شود
معمولا آنها خود تک لرزه‌هایی هستند که دارای پس‌لرزه‌های بعدی‌اند. پایگاه
های موجود ما قادر نیستند معمولا پس‌لرزه‌های زیر یک ریشتر را ثبت کنند.
در حال حاضر ایران دارای 90 پایگاه و 16 شبکه لرزه‌نگاری است که اولین آن
در 50 سال پیش در خیابان امیرآباد سابق ساخته شد. در طول چند سال بعد سه
پایگاه در مشهد، تبریز و شیراز راه‌اندازی شد.
اولین پایگاه در ایران با کمک مرکز ژئوفیزیک ایالت متحده برای کنترل لرزش‌های فعالیت‌های اتمی روسیه در ایران احداث شد و پس از آن هم 7 پایگاه در جنوب غرب تهران برای رد گیری انفجارهای زیرزمینی روسیه ایجاد شد که نگهداری این پایگاه و تجهیزاتش بر عهده دانشگاه تهران قرار گرفته بود. اینک دیگر مرکز ژئوفیزیک با زلزله‌های زیر زمینی روسیه کاری ندارد. شخصا 40 سال پیش وقتی وارد این مرکز شدم دریافتم که تهران بیشتر از آنچه انتظار می‌رفت زلزله خیز است. پایگاه آذربایجان شرقی به دلیل دور بودنش از مرکز زلزله فقط می‌تواند زلزله‌هایی با قدرت 4 ریشتر را ثبت کند.
با وجود اینکه ثبت زلزله در ایران فراوان است چرا تجهیزات به اندازه کافی وجود ندارد؟
زلزله‌شناسی در کشور ما علم نوپایی است و اگرچه تا الان پیشرفت‌های خوبی حاصل شده اما برای کشوری که روی کمربند زلزله قرار دارد این پیشرفت کافی نیست. آذربایجان شرقی و مرکز آن تبریز در طول تاریخ نابودی‌های زیادی را به علت زلزله به خود دیده است.
به چه دلیل وقتی کارشناسان اعلام می‌کنند که گسل‌هایی به این شدت در برخی نقاط فعال اند هنوز تحرکات ساختمان‌سازی به شدت رواج دارد و به عنوان نمونه در برخی نقاط استان آذربایجان شرقی ساختمان ها همچنان روی نقاط خطرناک ساخته می‌شوند؟
متاسفانه گسل‌های اصلی در کشور ما اگرچه کم فعال اند اما
در طول تاریخ نمونه‌هایی از وقوع آنها به ثبت رسیده است. تهران نیز در 200
سال گذشته زلزله‌های شدیدی را تجربه کرده و به عنوان مثال در سال 1931 در
روستای کوچکی در لاله زار شاهد وقوع زلزله‌ای بودیم که بیش از 5/7 ریشتر
بود که از 180 سال به این سو زلزله ای به این بزرگی در تهران رخ نداده است.
در بم نیز زلزله‌ای به شدت 5/6 ریشتر با وجود اینکه در 65 کیلومتری کرمان
قرار داشت در صبح گاه بیش از 30 هزار کشته داشت. در حالی که همان زلزله در
جوامع فعلی بیش از 6 کشته نخواهد داشت.
البته در مناطق شمالی ایتالیا به علت قدیمی بودن بافت ممکن است اتفاقاتی مشابه بیفتد. به عنوان مثال در گسل روآنده شمال تهران که از نیاوران عبور می‌کند به گونه‌ای است که اگر بخواهیم خطرات ناشی از این موارد را در نظر بگیریم باید تمامی مناطق شمیرانات از سکنه خالی شود اما به دلیل اینکه در 200 سال گذشته توجهی به این مسائل نشده است و بیش از 50 تا 100 شهرداری که در این شهر بودند علم و آگاهی لازم را در زمینه شهرسازی، ساختمان‌سازی و زلزله‌شناسی نداشتند فاصله مناسب از گسل را رعایت نکرده بودند امروز شاهد هستیم این ساختمان سازی بدون توجه صورت می‌گیرد و در حال حاضر در صورت وقوع یک زلزله احتمالی 75 درصد از بیمارستان‌های تهران ویران خواهند شد.
آیا علائمی می‌توان یافت که نشان دهد نیروی خفته گسل زلزله تهران چه زمان به فعالیت نزدیک می‌شود؟
علم زلزله شناسی به اندازه‌ای رشد نکرده که بتواند جواب کافی در این باره بدهد.
آیا اطلاعاتی درباره کمربند زلزله و زلزله‌های تاریخی ایران وجود دارد که طبق آن بتوان برنامه‌ریزی شهری داشت؟
کتابی با نام تاریخ دو هزار ساله ایران در کالج کمبریج نوشته شده است که در آن دانشجویان خارجی و برخی دانشجویان داخلی تحقیقی درباره سرگذشت زلزله‌خیزی ایران انجام داده‌اند و متاسفانه تا این لحظه هیچ کتاب و اطلاعاتی در این باره در داخل ایران به این وسعت و دقت منتشر نشده است. ما در 50 سال گذشته به کمک مرحوم دکتر حسابی وارد تحقیقات ژئوفیزیکی شدیم و به تدریج با ورود این دانش به کشور اقدامات بیشتری انجام شد. البته بیشتر اقدامات از سوی شرکت نفت انجام شد. پژوهشگاه زلزله شناسی در سال 1368 به کمک یونسکو به وجود آمد و حتی تنها ساختمان زلزله شناسی که به صورت مدرن و عجیب غریب ساخته شده همین پایگاه در تهران است. اینک ما در مقایسه با کشورهای دیگر با کمترین پایگاه مواجهیم. این درحالی است که با وجود 150 پایگاه در کشور ما همچنان نیاز به 600 پایگاه لرزه‌نگاری و اطلاعات زلزله‌شناسی داریم.
نظر شما