در سالهای اخیر استفاده از خدمات پاراکلینیکی مانندMRI (امآرآی) در کشور سرعت زیادی گرفته است و این خدمات روز به روز بیشتر تجویز میشود.
تعداد دستگاههای امآرآی در کشور ما حداقل 8 تا 10 برابر بیشتر از بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیاست. بسیاری از بیماران تا پایشان به مطب دکتر میرسد، از پزشک درخواست امآرآی میکنند و بسیاری از پزشکان نیز بیرویه این خدمات را توصیه میکنند. واقعا این حجم خدمات پاراکلینیکی ضروری است و به روند درمان کمک میکند؟
آزمایش، رادیولوژی و دارو در كشور بیرویه تجویز میشود
دكتر عبدالرحمان رستمیان، روماتولوژیست و عضو كمیسیون بهداشت و درمان مجلس اعتقاد دارد بیش از 90 درصد MRIهایی كه برای دیسك كمر تجویز میشود، غیرضروری است. او میگوید: «معمولا آزمایش، MRI یا سایر خدمات رادیولوژی باید براساس شرححالی كه بیمار بیان میكند و علایمی كه پزشك در بیمار مشاهده كرده، تجویز شود در حالی كه در كشور ما هم رادیولوژی، هم آزمایش و هم دارو بیرویه و بیش از حد تجویز میشود. مثلا در زنان اسیداوریك تا سنین میانسالی، بالا نمیرود مگر اینكه بیمار علایمی داشته باشد بنابراین نیازی به این آزمایش در سنین پایینتر نیست یا بیشتر MRIهایی كه برای دیسك كمر تجویز میشود، بیمورد است چون با معاینه و مشاهده علایم بالینی بیمار نیز میتوان بیماری را تشخیص داد و شاید نیاز باشد زمانی كه پزشك تصمیم به جراحی گرفت، نتیجه MRI را ببیند. از طرف دیگر باید متوجه زیانهایی كه متوجه بیمار میشود نیز باشیم مثلا رادیولوژی معمولی گاهی برای افراد جوان به دلیل اشعهای كه دارد، مضر است و تا جایی كه امكان دارد، باید كمتر رادیولوژی لگن انجام شود. علاوه بر این، مصرف و تجویز داروهایی مانند آنتیبیوتیك نیز در كشور بیرویه است كه باعث ایجاد مقاومت دارویی در افراد میشود. حتی مسكنها نیز مصرف بالایی دارند و افراد با مشاهده كوچكترین علایم درد در مفاصل كه با آموزش پزشك به راحتی مهار میشود، مسكنهای قوی مصرف میكنند.»
دكتر رستمیان نقش پزشكان را در هدایت صحیح بیمار در روند درمان بسیار حیاتی میداند و میگوید: «در سالهای اخیر متاسفانه پزشكان وقت كمتری برای معاینه و گرفتن شرححال بیمار میگذارند، در حالی كه براساس اصول علمی پزشكی، پزشك باید برای معاینه بیمار وقت بگذارد و بعد از معاینه اگر نیازی به خدمات پاراكلینیكی بود، آنها را برای بیمار تجویز كند. موضوع دیگر این است كه بسیاری از پزشكان علامتدرمانی میكنند مثلا وقتی بیمار درد دارد، فورا برای او مسكن تجویز میكنند در حالی كه باید علت درد را برطرف كنند و اگر مثلا مفاصل دچار درد شده، به بیمار آموزش دهند كه چگونه با مفاصل خود كار كند كه درد كاهش یابد.»
به گفته این عضو كمیسیون بهداشت و درمان مجلس، هر كیت آزمایشگاه یك سرمایه است كه نباید به راحتی از دست برود و انجام این همه MRI در شهرهای بزرگ غیرضروری است، چون MRI هزینه زیادی دارد و میتوان با مدیریت صحیح در جاهای دیگر این هزینه را صرف كرد. بسیاری از پزشكان به بیمارانشان مراجعه به یك آزمایشگاه خاص را توصیه میكنند، مسایل اقتصادی چقدر در این توصیهها نقش دارد؟
دكتر رستمیان در پاسخ به این سوال توضیح میدهد: «برخی ویزیتورها یا حتی برخی پزشكان داروهای خارجی یا مكملها را تبلیغ میكنند در حالی كه مصرف بسیاری از آنها غیرضروری است. در موارد نادر دیده شده كه پزشكان، بیماران خود را به یك آزمایشگاه میفرستند و زمانی كه نتیجه آزمایش را با علایم بالینی بیمار مطابقت میدهیم، متوجه میشویم نیازی به آزمایش نبوده است. وزارت بهداشت باید بر این قضیه نظارت كند كه آیا نیازی به این همه آزمایش و MRI است؟ علاوه بر آن، در شرایطی كه اقتصاد مقاومتی در كشور وجود دارد، باید یك مرجع و راهنمای بالینی مشخص تعریف شود تا پزشكان از آن پیروی كنند و براساس آن تصمیم بگیرند كه چند سال یك بار باید آزمایش چربی برای بیمار نوشت یا چه زمانی بیمار به MRI نیاز دارد.»
7/94 درصد امآرآیهای درد حاد ستون فقرات غیرضروری است
در سال 1978 پس از اختراع دستگاه سیتیاسكن، پزشكان متوجه شدند سیتیاسكن بیش از حد مورد نیاز تجویز شده و مشكلاتی را به وجود آورد كه به نفع بیماران نبود. این مشكلات باعث شد ساختارهایی در جهان شكل گیرد كه به ارزیابی تكنولوژیهای سلامت كمك كرد. قدیمیترین این ساختارها در آمریكا و قویترین آنها در انگلیس شكل گرفت. هدف از چنین ساختارهایی این بود كه از تكنولوژیهای در خدمت سلامت، استفاده مناسب شود، به گونهای كه برای تشخیص زیانبار نباشد و اثربخشی هزینه داشته باشد. در مورد MRI نیز چنین ساختارهایی در دنیا شكل گرفت. این تاریخچه را دكتر محمداسماعیل اكبری، رییس مرکز تحقیقات سرطان، بیان میكند.
او معتقد است: «تكنولوژی مربوط به سلامت با ساختار ارزشمند تكنولوژی وارد ایران نشد و عواملی غیر از عوامل علمی در شكلگیری و بهرهمندی از این تكنولوژیها باعث استفاده از آنها شده است. در سال 1382، میزبان 2 تن از مدیران ارشد وزارت بهداشت انگلیس بودم. اولین گله آنها كه برای بررسی اوضاع سلامت به اصفهان رفته بودند، این بود كه چرا این همه دستگاه MRI دارید و چرا اینقدر برای آن تبلیغ میشود؟ حالا ببینید در تهران چه تعداد دستگاه MRI وجود دارد و برخی از مراكز حتی شبانهروزی كار میكنند! اگر نتیجه MRIها را بررسی كنیم، درمییابیم. بیشتر آنها گزارش بدونعارضه میدهند یا نكتههایی بیان میشود كه سودی برای بیمار ندارد و گاهی عوارضی دیگر مانند اضطراب و درمانهای طولانیمدت و هزینههای سنگین را به بیماران تحمیل میكند.»
دكتر اكبری در ادامه حرفهایش از نتیجه تحقیقی میگوید كه در مورد ضرورت MRI انجام داده است: «در مطالعهای تعداد MRIهای موردنیاز برای درد حاد ستون فقرات را بررسی كردیم و متوجه شدیم در تمام دنیا MRI برای درد حاد ستون فقرات ممنوع است، بعد این سوال مطرح شد كه چرا ممنوع است؟ به دلیل اینكه 50درصد مردم عادی كه در خیابان راه میروند، دچار نشانههایی میشوند كه در MRI پیدا میشود و آنها را به سمت درمانهای كلینیكی و پاراكلینیكی غیرضروری و غلط هدایت میكند ولی متاسفانه در كشور ما 7/94 درصد MRIهایی كه برای درد حاد ستون فقرات تجویز میشود، غیرضروری و مغایر با مسایل علمی، فنی و سلامت مردم است. در ادامه تحقیق مشخص شد، درصد زیادی از بیماران زیر تیغ جراحی رفتهاند كه 60 درصد آنها از عمل خود رضایت ندارند. به بیان دیگر هم درد بیمار درمان نشده بود و هم هزینه زیادی پرداخت كرده بودند و هم عوارض دیگر سراغشان آمده بود.»
آنگونه كه رییس مركز تحقیقات سرطان بیان میكند، در بیشتر بیماریهای پستان، عفونتهای سینوس حاد و ضایعات اندامها كاربرد علمی MRI رعایت نمیشود كه دلیل آن نبود ساختار قانونمند در وزارت بهداشت است كه باید دستورالعمل علمی و قانونی برای این قضیه ارائه كند.
معاینه شرط اول طبابت است
برخی بیماران قبل از آنكه پزشك تشخیص نهایی را اعلام كند، درخواست امآرای میكنند و بسیاری از پزشكان نیز به خواسته بیماران تن میدهند. دكتر اكبری نیز این قضیه را تایید میكند و میگوید: «بیماری داشتم كه قبل از آنكه معاینه شود، نتیجه MRIسینه خود را روی میز گذاشت و وقتی گفتیم چرا MRI گرفتی، گفت میخواستم ببینم چه مشكلی دارم! اما این كار به سلامت بیمار صدمه میزند چون پیدا كردن نشانههای غلط در سینه یكی از اشكالهای MRI است كه درمان را از مسیر اصلی خارج میكند و در بسیاری از موارد نتیجه عكس میدهد. از سوی دیگر برخی پزشكان به دلایل مختلف، مانند دلایل اقتصادی و پایبندنبودن به موازین علمی كه شرط اول طبابت را معاینه میداند، به جای آنكه وقت كافی برای معاینه بگذارند، فورا MRI تجویز میكنند.»
هزینهMRI كمرشكن نیست
شاید یكی از مهمترین دلایلی كه باعث شده MRI تا این حد متقاضی داشته باشد، تشخیص بهتر بیماری است و اینكه بیمار اطمینان خاطر بیشتری پیدا میكند ولی این قضیه در كشورهای پیشرفته دنیا مصداق ندارد. دكتر جلال شكوهی، رییس انجمن رادیولوژی ایران، میگوید: «تجویز MRI در تمام دنیا افزایش پیدا كرده ولی در كشورهای جهان سوم این افزایش بیشتر خود را نشان میدهد. در حقیقت این یك نگرانی جهانی است كه پزشكان دست از معاینهها بالینی میكشند و به سیتیاسكن و امآرآی و رادیولوژی متوسل میشوند. در كشورهای پیشرفته، این قضیه مدیریت میشود ولی در كشور ما چنین مدیریتی بهوسیله وزارت بهداشت وجود ندارد.»
دكتر شكوهی MRI را راه میانبر برای رسیدن به درمان مناسب میداند و توضیح میدهد: «MRI خودش خدمتی گران است اما به طور كلی به اقتصاد سلامت كمك میكند چون وقتی راههای تشخیص نزدیكتر میشود، هزینههای بستری و درمان كمتر میشود و این كار به مدیریت اقتصادی نیاز دارد. در حال حاضر بیمهها میگویند بیشتر پرداختی ما مربوط به MRI است در صورتی كه بسیاری از هزینههای بستری را كم میكند بنابراین وزارت بهداشت باید این قضیه را مدیریت كند چون ما هم اعتقاد داریم پزشك خوب باید وقت كافی برای معاینه اختصاص دهد و متكی به نتیجه آزمایش نباشد.»
به نظر میرسد برای پیشگیری از انجام خدمات پاراكلینیكی غیرضروری مانند MRI باید ساختار قانونمندی كه نشان دهد در چه مواقعی این خدمات ضروری یا غیرضروری است، وجود داشته باشد. این ساختار باید بهوسیله متولی سلامت كشور، یعنی وزارت بهداشت ایجاد شود.
منبع:هفته نامه سلامت
نظر شما