آیا دور انداختن لوازم كهنه حتی اگر ارزش عاطفی نداشته باشد، برای شما مشكل است؟ سرسخت و یكدنده چه‌طور، هستید؟ از محول كردن كارهای خود به دیگران خودداری می‌كنید؟ آیا آن‌قدر خود را سرگرم كار كرده‌اید كه فرصت پرداختن به تفریح و روابط دوستانه را ندارید؟

این سؤالات، بخشی از آزمون خود تشخیصی اختلال وسواس است؛ اختلالی كه افراد زیادی در اطراف ما و چه‌بسا خودمان، با آن دست به گریبان هستیم. شاید باور نكنید كه 44 درصد مردم ایران از مشكل وسواس رنج می‌برند؛ یعنی چیزی نزدیك به نیمی از جمعیت كشور! «هر چیز جدیدی كه وارد خانه‌مان می‌شد باید می‌شستم و ضدعفونی می‌كردم.

 اگر هم قابل شست‌وشو نبود، دور می‌ریختم، من حتی نان را هم آب می‌كشیدم و می‌خوردم!»

اینها گفته‌های فردی است كه در گذشته به اختلال وسواس دچار بوده است. «فرحناز قربانپور» كه حالا بهبود یافته و عضو هیأت مدیره انجمن وسواس ایران و نویسنده چند كتاب درباره وسواس است، به این اختلال، لقب شیطان می‌دهد، به این خاطر كه بهترین دوران زندگی را از او گرفته است.

همان‌طور كه دكتر علی اسلامی‌نسب، رئیس انجمن وسواس ایران، از این بیماری به عنوان یك فكر یا تصویر ذهنی سمج یاد می‌كند. او كه سال‌هاست در یك مركز روان‌درمانی فعالیت می‌كند، می‌گوید: هیچ آمار رسمی از تعداد وسواسی‌ها در كشور وجود ندارد و ما بر اساس مراجعاتی كه داشته‌ایم به این نتیجه رسیدیم كه در حال حاضر 44 درصد مردم ایران، دچار اختلال وسواس هستند.

تعریف وسواس
اما وسواس چیست؟ اسلامی‌نسب پاسخ می‌دهد: تفكری كه به شكل خودكار آغاز می‌شود و هرچه فرد سعی می‌كند آن را از بین ببرد، نمی‌تواند.  وسواس، تولید حال بد یا اضطراب می‌كند و بیمار برای خنثی كردن این اضطراب، از پاسخ‌های دفاعی ناكارآمد و مرضی مثل اجبار، اجتناب، افكار اطمینان‌بخش و انزجار استفاده می‌كند.

 در بین مردم تنها بخش كوچكی از اعمال اجباری مثل شستشو و نظم به عنوان وسواس تلقی می‌شود و ریشه‌های اصلی آن، یعنی رفتارهای اجتنابی و انزجاری به‌كلی نادیده گرفته می‌شود.

این روان‌شناس بالینی، اختلال وسواس را به دو نوع تقسیم می‌كند: اختلال شخصیت وسواس اجبار (OCPD) و اختلال اضطرابی وسواس اجبار (OCD). مورد اول یكی از اختلالات یازده‌گانه شخصیت است كه متأسفانه فرد در ظاهر اصلاً بیمار جلوه نمی‌كند.

 مورد دوم بدترین و خطرناك‌ترین نوع وسواس است و در آن بیمار در اضطراب اعمال وسواسی وامانده است. در ایران 40 درصد مردم به اختلال شخصیتی و 14 درصد به اختلال اضطرابی مبتلا هستند.به گفته رئیس انجمن وسواس ایران، كمال‌گرایی، جزئی‌نگری، كنترل و انعطاف‌ناپذیری، چهار ویژگی شخصیت وسواسی است كه دو ویژگی اول، در ابتدا مثبت به نظر می‌رسد، اما وقتی در كنار موقعیت‌های معمول زندگی قرار می‌گیرد، فرد را دچار مشكل می‌كند.

او معتقد است: از روی دست‌های افراد نیز می‌توان وضعیت سلامتی آنها را سنجید. اگر فردی دست‌های خشك و گرم داشته باشد، سالم است اما دست‌های سرد و خیس از بیماری‌های روحی افراد حكایت می‌كند. در هر حال، بالا رفتن میزان اضطراب، ایجاد حساسیت‌های ویژه در بعد فكری و عملی، پنداره‌های غلط، كاسته شدن ارتباطات اجتماعی، تغییر تمایلات روزمره و زناشویی از مهم‌ترین علایم بیماری وسواس است.

علت وسواس
چه كسانی در معرض ابتلا به وسواس قرار دارند؟ اسلامی‌نسب در پاسخ به این سؤال می‌گوید: انسان‌های بسیار باهوش، خلاق و كمال‌گرا. وسواسی‌ها بیشتر از افراد معمولی فكر می‌كنند، دائم در حال تحلیل هستند و همیشه برای هر كاری دنبال دلیل می‌گردند.

دكتر اسلامی نسب می گوید :وسواس با مسائل جنسی هم بی ارتباط نیست ، معمولاً كسانی كه مشكلات جنسی دارند معضل وسواس هم دارند.

او خانم‌ها را به این علت كه بیشتر وقتشان در خانه می‌گذرد، برای ابتلا به وسواس مستعدتر می‌داند: «باید حضور خانم‌ها در جامعه بیشتر شود تا بتوانند اعتماد به نفس كافی به‌دست بیاورند.»

گروهی از روان‌پزشكان نیز به عامل دیگری در ایجاد اختلال وسواس اشاره می‌كنند. آنها دوگانگی آموزشی و تربیتی در محیط‌های درون و بیرون خانه را از عمده‌ترین دلایل ایجاد تناقض و تضاد در شخصیت افراد می‌دانند و معتقدند: افراد با قرار گرفتن در محیط‌های مختلف، دچار تردیدها و دودلی‌های منجر به وسواس می‌شوند.

 به عنوان نمونه، با مقایسه تمیزی خانه خود و یك مسافرخانه سرراهی، نسبت به تمیزی خانه‌شان، وسواس بیمارگونه نشان می‌دهند.از سوی دیگر، گروهی از محققان بر این باورند كه در 40 درصد موارد، وسواس از والدین به فرزندان می‌رسد و 50 درصد عامل ابتلای افراد به این اختلال، شیوه تربیت در دوران كودكی است.

دكتر «مهدی صابری» روان‌پزشك می‌گوید: سازش نداشتن والدین با كودكان در زمینه خوب یا بد بودن مسایل،  مراقبت از خود، نحوه دستشویی رفتن و موارد مشابه دیگر، هریك می‌تواند در زمینه فكری فرزندان در آینده دور یا نزدیك تأثیرگذار باشد.

سن 2 تا 3 سالگی، بهترین زمان دریافت ویروس روانی در انسان‌هاست. پدران و مادران سختگیر با ایرادهای بی‌مورد خود می‌توانند فرزندانشان را درگیر افكار وسواس‌گونه كنند.

رئیس انجمن وسواس ایران نیز نسبت به ابتلای فرزندان بیماران وسواسی به این عارضه هشدار می‌دهد و می‌گوید: وسواس هم می‌تواند ارثی باشد، هم یادگیری و محیط در آن اثرگذار است، در نتیجه فرزندان یك فرد وسواسی به‌راحتی می‌توانند مانند پدر یا مادر خود یك شخصیت اضطرابی پیدا كنند.

به همین خاطر، اسلامی‌نسب، برای همكاری این انجمن با یونیسف در زمینه وسواس كودكان، اعلام آمادگی می‌كند؛ موجوداتی كه تنها گناهشان، زندگی در كنار یك شخصیت وسواسی است.این همان مشكلی است كه فرحناز قربانپور هم دارد. او حالا بعد از درمان خودش، برای مداوای وسواس دو فرزندش تلاش می‌كند.

درمان
تصور رایج در جامعه، وسواس را یك بیماری درمان‌ناپذیر می‌داند و بسیاری روان‌پزشكان نیز درمان دارویی را به عنوان آخرین راه مداوا پیشنهاد می‌كنند.

اما رئیس انجمن وسواس ایران معتقد است: داروهایی كه در 40 سال اخیر برای درمان وسواس استفاده می‌شوند، تنها اثر كوتاه‌مدت دارند كه تا اندازه‌ای از اضطراب بیمار می‌كاهند و پس از قطع آن، دوباره اعمال وسواسی برمی‌گردد. با قاطعیت می‌توان گفت كه تاكنون هیچ بیمار مبتلا به وسواس با دارو بهبودی كامل پیدا نكرده است.

خانم زنجانی، یكی از كسانی كه در گذشته از دارو برای درمان وسواس خود استفاده كرده است، همین نظر را دارد: «دكتر به من داروهایی می‌داد  كه تنها انرژی و توان شستن را از من می‌گرفت، اما فكر و تمایل به انجام این كار همچنان در ذهنم پابرجا بود. این داروهای خواب‌آور باعث می‌شد كه من خودم اعمال وسواس‌گونه مثل شست‌وشو را انجام ندهم، اما آن را به افراد دیگری در اطرافم واگذار كنم.»

اسلامی‌نسب با بیان این‌كه درمان علمی وسواس در همه دنیا، روان‌درمانی است می‌گوید: در این روش از «مواجهه» استفاده می‌شود. این نوع درمان، مانع از آن می‌شود كه بیمار از واقعیت‌ها و مشكلات فرار كند و در واقع او را وادار می‌كند كه با «خود» روبه‌رو شود. این كار اضطراب فرد مبتلا را از بین می‌برد و فكر مزاحم را ضعیف می‌كند.

در مرحله بعد درمان كه در حال حاضر تنها در ایران انجام می‌گیرد، از روش «مرگ آگاهی» استفاده می‌شود كه در آن فرد با تكرار مواجهه و خودآگاهی از شر اعمال وسواسی خلاص می‌شود و در واقع ترس او كه یكی از علت‌های اصلی بیماری‌اش است، از طریق مواجهه با یك ترس بزرگ‌تر به نام مرگ، از بین می‌رود.

این روان‌درمانگر به نگاه الهی در درمان وسواس اعتقاد دارد: بیمار باید اراده و ایمان داشته باشد تا بتواند دوباره به زندگی عادی برگردد. به‌زعم او، فرد مبتلا به وسواس درمان نمی‌شود، بلكه شفا می‌یابد، چون درمان تنها كار خداست و بقیه، ابزار و وسیله‌اند.

رئیس انجمن وسواس ایران با استناد به مشاهدات خود، وسواس را یكی از علت‌های اساسی بزهكاری در جامعه می‌داند و از توجه نكردن مسئولان به آن انتقاد می‌كند. به عقیده او، در ایران به مسایلی چون اعتیاد، ایدز و... خیلی بیشتر از وسواس كه ریشه بسیاری از این معضلات است، توجه می‌شود.

اسلامی‌نسب می‌گوید: هم‌اكنون در ایران هیچ متولی دولتی برای درمان اختلال وسواس در كشور وجود ندارد، به همین دلیل انجمن وسواس ایران مرداد ماه امسال با هدف اطلاع‌رسانی درباره وسواس و درمان بدون داروی آن رسماً فعالیت خود را آغاز كرده است.

به دست‌هایتان نگاه كنید: سرد است یا گرم؟ محیط خانواده‌تان چه‌طور؟ دست‌های سرد از محیط‌های خانوادگی سرد و بی‌احساس حكایت می‌كنند. پس با گرم كردن محیط خانه‌تان از رشد بیماری وسواس جلوگیری كنید.