به گزارش سلامت نیوز به نقل از بهار ؛ البته در برخی مواقع از سال مانند ماه محرم استقبال از اهدای خون بیشتر از نیاز بیمارستانها است که با توجه به محدودیت مدتزمان نگهداری خون منجر به اتلاف آن میشود. بنابراین باید برنامهریزیهای بیشتری در راستای اطلاعرسانی به موقع و افزایش سطح آگاهی جامعه انجام داد تا مردم بدانند چه زمانی نیاز به خون افزایش پیدا میکند و بهترین زمان برای اهدای خون چه زمانی است؟ درباره وضعیت اهدای خون در ایران، روند جامعهپذیری اهدای خون، تاثیر باورهای مذهبی ایرانیها بر اهدای خون، موارد مصرف خون و فرآوردههای خونی، چالشها و سختیهای سازمان انتقال خون در تامین و تهیه خون مورد نیاز بیماران با غلامرضا توگه، مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران گفتوگویی صورت دادهایم که در پی میآید.
***
روند اهدای خون در کشور را چگونه ارزیابی میکنید؟ آیا اهدای خون به جامعهپذیری رسیده است؟
اهدای خون رفتاری بشردوستانه و یکی از شاخصهای مهم توسعه، تعهد و مشارکت اجتماعی است. اهدای خون ناشی از تمایلات دگرخواهانه افراد است. ارزش و اهمیت اهدای خون تنها در این نیست که خود اهداکننده یا نزدیکان او هم شاید روزی جزو مصرفکنندههای خون باشند. اگر با این اهداف، خون اهدا کنیم نشان میدهد درک ما از اهمیت اهدای خون بسیار ساده و ابتدایی است. اهدای خون تمرینی است برای زندگی اجتماعی سالم و دست شستن از خودخواهیهای گوناگونی که همهروزه باعث گرفتاریهای ما است. اهدای خون به افراد نیازمند حتی به کسانی که دوستشان نداریم و آرمانهایشان را نمیپسندیم در واقع بازگشتی است به اصالت انسانی و نادیده گرفتن مرزبندیها و دور شدن از بیرحمیها.
با این دیدگاه اهدای خون صرفا موضوع علم پزشکی نیست و با توجه به اهمیتی که در نظام سلامت جامعه دارد اهدای خون میتواند موضوع تحقیق و تحلیل در رشتههای جامعهشناسی، روانشناسی و علوم تربیتی نیز قرار گیرد. پس اگر اهدای خون سالم را به عنوان یک نقش اجتماعی بپذیریم و جامعهپذیری را از سنین کودکی تمرین کنیم نسل آینده ضعفها و کاستیهای ما را نخواهد داشت. به همین دلیل است که سازمان انتقال خون تاکید میکند فرهنگسازی و آموزش در زمینه اهدای خون سالم باید از آموزشوپرورش آغاز شود. چراکه یکی از کارکردهای عمومی آموزشوپرورش اجتماعی کردن افراد جامعه است. به دنبال همین برنامهریزی و فرهنگسازی در حالی که هنوز بسیاری از کشورهای جهان و منطقه خاورمیانه نهتنها به اهدای جایگزین بلکه به اهدای پولی وابستهاند، کشورمان ایران به اهدای صددرصد داوطلبانه در سال 1386 دست یافته است.
روند اهدای خون در سالهای اخیر چگونه است؟
از بدو تاسیس سازمان انتقال خون، همواره مصرف خون و فرآوردههای خونی و به تبع آن اهدای خون سیر صعودی داشته است که این روند طی سالهای اخیر بیشتر به چشم میخورد. به طوری که اهدای خون در سال 90 نسبت به سال 83 از رشد 33درصدی برخوردار بوده است. در سال 90 مجموعا 992/986/1 واحد خون در سراسر کشور اهدا شده است که نسبت به سال 89، 851/889/1 واحد 5/1درصد افزایش داشته است. همچنین در 10ماهه سال 91، با 6/2درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال قبل 637/715/1 واحد خون اهدایی داشتهایم. طبق گزارش سال 2011 سازمان جهانی بهداشت میزان اهدای خون به ازای هر هزار نفر جمعیت در کشورهای با درآمد پایین 8/2، در کشورهای با درآمد متوسط 6/11 و در کشورهای با درآمد بالا 36 بوده است.
در ایران این شاخص در سال گذشته 2/26 در هر هزار نفر جمعیت بود و پیشبینی ما این است که تا آخر سالجاری به 27 در هزار خواهد رسید که نشاندهنده استقبال خوب مردم کشورمان از اهدای خون است. طبق همان گزارش سال 2011 در هیچیک از کشورهای منطقه چنین میزانی از اهدای خون نبوده و حتی در ترکیه و کشورهای غربی این میزان کمتر از 20 در هزار بوده است. این شاخص در برخی از استانها مانند سمنان (50 در هزار) و در استانهای مازندران و یزد (38 در هزار) ست.
بـیـشتـریـن اهداکنندگان در کدام گروه سنی قرار دارند؟
بیشترین جمعیت اهداکنندگان به ترتیب در گروه سنی 26 تا 30 سال و سپس 31 تا 35 سال قرار دارند. اما در صورت در نظر گرفتن نسبت اهدای خون در هر گروه سنی به جمعیت همان گروه سنی بیشترین میزان اهدا به جمعیت در افراد 41 تا 45 سال و پس از آن 31 تا 40 سال دیده میشود.
دلایل تمایل نداشتن خانمها به اهدای خون چیست؟
علت اصلی پایین بودن مشارکت خانمها در اهدای خون اطلاعات ناقص و باورهای نادرست در این زمینه است. برخی از خانمها اهدای خون را یک عمل مردانه میدانند که این باور، کاملا نادرست است.
براساس مطالعهای که در هشت استان کشور روی خانمهای ایرانی انجام شد شایعترین علل عدم تمایل خانمها به اهدای خون ترس از ابتلا به بیماریهای عفونی، اعتقاد به کمخون بودن یا ترس از ابتلا به کمخونی به دنبال اهدای خون، ترس از سوزن و دیدن خون، عدم موافقت همسر یا خانواده، ترس از ضعیف و لاغر شدن و نداشتن وقت کافی و عدم دسترسی آسان به مراکز انتقال خون بوده است.
البته زنان به علت شرایط فیزیولوژیک خود در معرض احتمال بیشتری برای کمخونی هستند. در یک مطالعهای که در مورد علل تمایل کمتر زنان به اهدای خون انجام شد. نتایج مطالعه نشان داد مهمترین عامل، نگرانی زنان از کمخونی است. البته اگر فرد کمخون باشد یا احتمال کمخونی متعاقب اهدا وجود داشته باشد، از فرد خون گرفته نمیشود.
چرا سازمان انتقال خون تاکید دارد تا از اهداکنندگان خون مستمر، بیشتر کمک بگیرد؟
اهداکنندگان مستمر سالمترین اهداکنندگان هستند زیرا آنان با هر بار مراجعه تحت معاینات پزشکی قرار میگیرند. مطالعات نشان میدهند که تشریح عفونتهای قابل انتقال از طریق خون در اهداکنندگان مستمر به نحو بارزی کمتر از اهداکنندگان بار اول است. در حال حاضر 50درصد خونهای کشور توسط اهداکنندگان مستمر تامین میشود. آشنایی اهداکنندگان مستمر با مراحل و فرآیند اهداف خون باعث آرامش خاطر و کمتر شدن عوارض ناخواسته در اهداکننده میشود. همچنین باعث تسریع در کار خونگیری شده و اطمینان بیشتر به بازگشت اهداکننده بهویژه در مواردی که افراد فراخوان میشوند از جمله دلایل این تاکید است.
جایگاه باورهای مذهبی در اهدای خون ایرانیها کجاست؟
میتوان گفت اهدای خون متاثر از عوامل متعددی از جمله شرایط اجتماعی، سطح تحصیلات، آداب و رسوم، باورهای دیگر اجتماعی از جمله اعتقادات مذهبی است. در ایران نیز استقبال خوب از اهدای خون در ایام محرم، شبهای قدر و ایام سوگواری نشاندهنده نقش باورهای مذهبی در امر اهدای خون است به طوریکه در ماه محرم میزان اهدای خون معمولا 20- 25درصد بیشتر از ماههای سال است.
بیشترین موارد مصرف خون و فرآوردههای خونی چیست؟
همهروزه در سراسر جهان بسیاری از افراد به خون و فرآوردههای خونی نیاز پیدا میکنند، به طوری که از هر سه نفر مردم دنیا یک نفر در زندگی خود به تزریق خون و فرآوردههای خونی احتیاج دارند. بارزترین مثال برای موقعیتهایی که در آن نیاز مبرم به خون و فرآوردههای خونی است عبارتند از زمان بروز حوادث و سوانح گوناگون نظیر تصادفات رانندگی، سوختگیها، اعمال جراحی مانند قلب، پیوند عضو و...
خانمهای باردار حین زایمان، نوزادان و بهخصوص نوزادان نارسی که به زردی دچار میشوند، بیماران سرطانی که تحت شیمیدرمانی یا اشعهدرمانی قرار دارند نیز ازجمله مصرفکنندگان خون و فرآوردههای آن هستند. این در حالی است که بیمارانی مانند بیماران تالاسمی، ناگزیرند برای بهرهمندی از یک زندگی نسبتا طبیعی برای تمامی عمر، به شکل منظم خون دریافت کنند.
سازمان انتقال خون در تامین و تهیه خون مورد نیاز بیماران به عنوان تنها متولی این کار در کشور با چه چالشها و سختیهایی مواجه است؟
چالشها و سختیهای سازمان انتقال خون در تامین و تهیه خون مورد نیاز بیماران به عنوان تنها متولی این کار در کشور شامل قابل ساخت نبودن خون، زنده بودن خون، محدودیت مدت نگهداری، تامین گروههای خونی نادر، رشد فزاینده موارد مصرف با توجه به پیشرفت روشهای درمانی جدید و دسترسی به اهداکنندگان است که در مورد هر کدام توضیح مختصری میدهم.
قابل ساخت نبودن خون به این معنا است که با وجود پیشرفتهای چشمگیر در علم پزشکی هنوز هیچگونه جایگزینی مصنوعی مناسبی برای خون شناخته نشده است و فقط خونی که توسط انسانهای نیکوکار اهدا میشود، میتواند جان انسانهای دیگر را از مرگ نجات بخشد. از طرفی خون ماده حیاتبخشی است که درواقع بافت زنده محسوب میشود بنابراین برای نگهداری و حملونقل آن رعایت شرایط محیطی خاصی الزامی است. محدودیت مدت نگهداری خون نیز به نوبه خود دارای مشکلاتی است چراکه یک دارو را اغلب میتوان تولید و برای سالیان طولانی نگهداری کرد. اما مدتزمان نگهداری خون محدود و برای فرآوردهای مانند پلاکت به کوتاهی چند روز است.
یکی دیگر از چالشهای اصلی سازمان انتقال خون تامین خون برای گروههای خونی نادر است. خون انسانها بسته به آنتیژنهای سطحی گلبول قرمز و آنتیبادیهای موجود در خون در گروههای خاصی قابل تفکیک هستند که مشهورترین آنها همان گروههای ABO و Rh هستند. ممکن است ما تعداد زیادی خون داشته باشیم اما بیمار نیازمند به خون، خونی بخواهد که بسیار کمیاب است. به همین دلیل تامین این موارد نادر از دغدغههای همیشگی سازمان محسوب میشود. رشد فزاینده موارد مصرف با پیشرفت روشهای درمانی جدید نیز به دغدغهای برای سازمان انتقال خون تبدیل شده است و توسعه بیمارستانها، تشخیص زودرس بیماریهای صعبالعلاج مانند سرطانها، نوآوری روشهای درمانی جدید بهویژه در ارتوپدی و جراحی قلب، پیوندها، توسعه زندگی صنعتی و رشد تصادفات، افزایش امید به زندگی همه و همه باعث رشد روزافزون نیاز به خون و مصرف خون شدهاند.
علاوه بر این دسترسی به اهداکنندگان یک چالش همیشگی برای سازمان انتقال خون است. افزوده شدن به موارد معافیتها بهویژه معافیت دایم که به خاطر ارتقای سلامت خون به کار گرفته میشود، پراکندگی جمعیت، پیری جمعیت، مشکلات و بحرانهای اقتصادی همه باعث محدود شدن دسترسی به منابع اهداکنندگان بالقوه میشوند.
امروزه شاهد هستیم که بیماران بسیاری در فهرست انتظار دریافت عضو هستند و متاسفانه هنوز فرهنگ اهدای عضو در ایران همهگیر نشده است. به نظر شما تفاوتها و شباهتهای اهدای خون با اهدای عضو چیست؟
اهدای خون از خیلی جهات به اهدای عضو شباهت دارد از این جهت که این بافت زنده است که از فرد اهداکننده دریافت شده و به گیرنده اهدا و در واقع پیوند میشود و در عین حال مشکلات مربوط به سازگاری در هر دو وجود دارد علاوه بر این تنها منبع تامین آنها انسانهای دیگری هستند که عضو یا خون خود را اهدا میکنند و معمولا جایگزین مصنوعی ندارند. خون نیز مانند سایر اعضا و ارگانهای بدن مشکلات مربوط به شرایط و مدت نگهداری را دارد. این موارد، شباهتهای اهدای خون و اهدای عضو است. اما تفاوتهایی هم در این بین وجود دارد.
اهدای عضو در اغلب موارد برای فرد زنده وجود نداشته و تنها پس از مرگ انجام میشود. در مواردی هم که اهداکننده زنده نامزد اهدا میشود، این فرصت تنها یکبار برای همیشه قابل اجراست. اما اهداکننده خون فرد زنده و کاملا سالمی است که میتواند این کار را سه تا چهار بار در سال تکرار کند. تفاوت عمده دیگر، فراوانی چشمگیر موارد نیاز و مصرف خون نسبت به پیوند عضو است.
نظر شما