سلامت نیوز : عوارض مصرف مواد قندی بر سلامت انسان، بسیاری از دانشمندان را به فكر یافتن موادی جایگزین انداخته است.با این كه چند​ ماده مصنوعی جایگزین تاكنون تولید و به بازار عرضه شده‌ است، اما هر یك از آنها عوارض جانبی زیادی را با خود به همراه می‌آورد.در این میان، بهره‌گیری از یك گیاه بومی آمریكای جنوبی، توجه بسیاری از تولیدكنندگان عمده مواد غذایی را به خود جلب كرده است.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از جام جم ؛ این گیاه «استویا» (Stevia) نام دارد و در فارسی «برگ عسلی» خوانده می‌شود. ماده گرفته شده از این گیاه ضمن این كه می‌تواند به صورت مستقیم به عنوان شیرین‌كننده در تولید محصولات غذایی مورد استفاده قرار گیرد، در بسیاری از كشورها به عنوان مكمل رژیمی در اختیار عموم قرار می‌گیرد.

مدتی است​ پژوهشكده بیوتكنولوژی كشاورزی منطقه شمال كشور، پژوهشی را در زمینه این گیاه و روش‌های ازدیاد مدرن آن انجام داده است.

به همین دلیل گفت‌وگویی با مهندس سحر بهلولی زنجانی، یكی از پژوهشگران این پژوهشكده انجام دادیم تا بیشتر در مورد این گیاه بدانیم.

این شیرینی لذت‌بخش از این برگ‌های سبز استخراج شده است؟

بله! گیاه استویا یكی از گیاهانی است كه در دهه‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته زیرا در برگ‌های این گیاه، ماده شیرین‌كننده‌ای وجود دارد كه «استویوساید» (Stevioside) نامیده می‌شود و حدود 250 تا 300 برابر شیرین‌تر از ساكاروز (قند معمولی) است. در كل، استویا حاوی 70 درصد استویاساید و 30 درصد ربواپوساید (R-A) است. عصاره خالص شده برگ استویا دارای نام‌های متفاوتی از قبیل استویا، استویوساید (یا استویوسایدها)، شكر استویا (یا پودر) یا استویول گلیكوساید است.

از طرف دیگر، ماده استویوساید، كالری‌زا نیست. یعنی این ماده شیرین‌كننده می‌تواند توسط افرادی كه می‌خواهند كاهش وزن داشته باشند، مورد استفاده قرار گیرد. تحقیقات ثابت كرده این ماده شیرین‌كننده سبب افزایش فشار خون نیز نمی‌شود.

​ بیماران دیابتی كه همیشه با خوردن شیرینی مشكل دارند چطور؟

با توجه به این كه این ماده جذب سیستم گوارشی نمی‌شود، برای بیماران دیابتی بسیار مفید خواهد بود و به همین دلیل در حال حاضر بیشترین استفاده از این ماده برای بیماران دیابتی است و محصولات شیرینی كه با استفاده از این ماده تولید می‌شود، هیچ مشكلی برای بیماران دیابتی ایجاد نمی‌كند. البته پیش از آشنایی با این ماده، از قندهای مصنوعی نظیر آسپارتا، ساخارین و سیكلامات استفاده می‌شد. این قندهای مصنوعی یك سری عوارض عصبی و كلیوی برای بیماران به دنبال داشت. در هر صورت تحقیقات نشان می‌دهد استویوساید گرفته شده از گیاه استویا این مشكلات را ندارد؛ چون از بدن دفع می‌شود و به همین دلیل سبب بروز مشكلی نمی‌شود.

پژوهشكده بیوتكنولوژی كشاورزی چه كارهایی در زمینه این گیاه انجام داده است؟

پژوهشكده بیوتكنولوژی كشاورزی، روش تكثیر این گیاه را به روش مدرن مورد تحقیق و بررسی قرار داد و موفق شد «پروتكل ریز ازدیادی» این گیاه را به دست بیاورد.

روش مدرن؟ مگر روش سنتی چه اشكالی داشت؟

درصد بسیار پایینی از بذرهای گیاه استویا جوانه زنی می‌كنند، بعلاوه تكثیر از طریق بذر، امكان تولید جمعیت‌های همسان را فراهم نكرده و موجب تغییرات زیادی از جمله در میزان شیرینی برگ‌ها می‌شود. تكثیر رویشی گیاه نیز به دلیل نیاز به شرایط ویژه و تعداد اندك گیاهان تولید شده از یك گیاه، دارای محدودیت است. بنابراین كشت بافت تنها راه جایگزین برای تكثیر سریع و انبوه گیاهچه‌های همسان از نظر ژنتیك و خارج از فصل گیاه استویاست كه ما هم روی همان موضوع كار كردیم. تمامی گیاهان كشت شده در سطح مزارع در ایران به طور مستقیم یا غیرمستقیم با روش كشت بافت تكثیر شده‌اند.

كدام مناطق ایران برای كاشت این گیاه مناسب است؟

با توجه به این كه گیاه بومی پاراگوئه است، اقلیم و شرایط آب و هوایی زادگاه این گیاه شبیه مناطق شمالی ایران است. با توجه به منابع علمی موجود و نیز تجربیات خود ما در این تحقیق به این نتیجه رسیدیم كه برای كاشت این گیاه در فضای باز، مناطق شمالی ایران می‌توانند نتایج خیلی خوبی داشته باشند و این گیاه بدون مشكل كشت شود. اما در كشور ما این محصول فعلا در اصفهان و در گلخانه كشت می‌شود. یعنی اگر كسی بخواهد این گیاه را در جایی غیر از شمال كشور پرورش دهد، حتما باید به صورت گلخانه‌ای اقدام به این كار كند. مزیت كشت این گیاه در استان‌های شمالی مثل مازندران، گیلان و برخی مناطق استان گلستان این است كه نیازی به هزینه راه‌اندازی گلخانه یا هزینه نگهداری از آن نخواهد بود.

چقدر می‌شود انتظار ثروتمند شدن از راه كشت این گیاه را داشت؟

با توجه به این كه مراحل كاشت، داشت و برداشت این گیاه چندان سخت نیست. گیاه استویا گیاهی علفی است كه كاشت و نیز داشت و برداشت آن ساده است. همچنین در هر هكتار از اراضی زیر كشت استویا می‌توان حدود شصت تن برگ سبز یا شش تن برگ خشك برداشت كرد. همچنین هر گرم برگ خشك نیز حدود 105 میلی گرم ماده استویوساید خواهد داشت. با یك حساب سرانگشتی می‌توان دید كه تولید این گیاه صرفه اقتصادی دارد، البته به شرط این كه تولیدكننده بازار اصلی این گیاه را پیدا كند.

بازار اصلی این گیاه كجاست؟

كشورهای آمریكایی، اروپایی و همچنین كشورهای جنوب شرق آسیا در حال حاضر از این گیاه در صنایع غذایی و بهداشتی خود استفاده می‌كنند. از جمله این صنایع می‌توان به صنایع شیرینی‌پزی، آشپزی، نوشابه‌سازی، تولید آبمیوه، كلوچه، آدامس، دهان‌شویه‌ها، خمیر دندان، آبنبات و بستنی اشاره كرد.

در كشور ما نیز در اصفهان از استویوساید به عنوان شیرین‌كننده در تولید محصولاتی كه بومی ایران است، نظیر گز و سوهان استفاده می‌شود.

همه اینها درست اما چگونه می‌توان استویوساید را از برگ خشك این گیاه زیبا جدا كرد؟

در اغلب موارد، فرآوری معمولی برای استخراج استویول گلیكوزید (كه استویوساید نیز جزو این دسته از مواد است) از برگ‌ها در بر گیرنده مراحل زیر است: (الف) خیساندن برگ‌ها در آب گرم یا داغ برای حل شدن گلیكوزیدها (به صورت دسته‌ای)؛ (ب) تصفیه و از صافی گذراندن مایع حاصله (اغلب پس از افزودن عامل رسوب)؛ (پ) تغلیظ توسط تبخیر در خلاء؛ (ت) تبادل رزینی برای جدا كردن گلیكوساید از بخش‌های دارای R-A بالا و پایین؛ (ث) خالص‌سازی از طریق تبادل یونی در برخی موارد و (ج) تبخیر و خشك كردن یا در مواقعی كریستالیزاسیون برای تولید پودر و بلور استویا.

آیا امكان استفاده غیرصنعتی و خانگی از برگ خشك استویا یا استویوساید وجود دارد؟

بله، البته به صورت بسیار محدود. البته چند سالی است كه مكمل‌های غذایی ساخته شده از مواد ستخراج شده از استویا در كشورهای آمریكای شمالی و نیز اتحادیه اروپا در داروخانه‌های عرضه شده است. این مكمل‌ها به شكل قرص و نیز شربت هستند.

آیا در حال حاضر كارخانه استخراج استویوساید در ایران وجود دارد؟

خیر. متاسفانه در حال حاضر تجهیزات مورد نیاز برای استخراج صنعتی این ماده در ایران وجود ندارد و نیاز به سرمایه‌گذاری در این بخش كاملا محسوس است. در كل، با توجه به این كه در حال حاضر كشور ما یكی از واردكنندگان ماده استوزاید است، حمایت از پرورش و تولید گیاه استویا و استحصال استوساید می‌تواند ضمن جلوگیری از خروج ارز، سبب اشتغال‌آفرینی و بهره‌گیری كارآمدتر از زمین‌های كشاورزی شده و با تامین نیاز صنایع غذایی داخلی، حتی فرصت صادرات آن به كشورهای دیگر را نیز فراهم آورد.