به گزارش سلامت نیوز به نقل از جام جم ؛ علاوه بر این میتوان از رادیوداروها به عنوان نشانگر برای انجام تحقیقات مختلف استفاده كرد. گرچه كاربردهای درمانی رادیوداروها نسبت به كاربردهای تشخیصی آنها كمتر است اما شناسایی رادیوداروهای جدید، گام مهمی در پیشرفت علم پزشكی است.
پژوهشگران واحد علوم تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی با استفاده از تلفیق فناوری هستهای و نانوفناوری، رادیوداروی جدیدی تولید كردهاند كه میتوان برای درمان سرطان ریه و پروستات از آن استفاده كرد.
استفاده از رادیوایزوتوپها در درمان سرطان از جمله ابزارهای مهم و امیدبخش برای نابودی تومورهای سرطانی است و استفاده همزمان از فناوری نانو و هستهای نیز از جمله ویژگیهای مهم این طرح است.
با مهندس محمدرضا خسرویبخت، كارشناس ارشد مهندسی پرتو پزشكی و مجری این طرح درباره این رادیوداروی جدید گفتوگو كردهایم.
فناوری هستهای چه ویژگیهایی دارد كه تا این اندازه در تشخیص و درمان بیماریها مورد توجه قرار گرفته است؟
در تشخیص بیماریها از دو روش تصویربرداری استفاده میشود. یكی از روشهای تصویربرداری پزشكی، تصاویر رادیوگرافی معمولی است كه با اشعه ایكس انجام میشود. در این روش از ساختار و آناتومی بدن تصویربرداری میشود. برای مثال تشخیص شكستگیهای استخوانی با استفاده از این روش به آسانی امكانپذیر است، اما گاهی برای تشخیص بیماریها به ساختار یا آناتومی بدن نیاز نداریم بلكه باید عملكرد اندامها را بررسی كنیم. در اینجا پزشكی هستهای به كمك ما میآید. برای مثال اگر بخواهیم عملكرد مغز یا قلب فردی را مورد بررسی قرار دهیم نمیتوانیم از روش رادیوگرافی معمولی استفاده كنیم بلكه باید از روش تصویربرداری عملكردی كمك بگیریم.
در این روش از عملكرد یك ارگان در داخل بدن تصویربرداری میشود. در نتیجه تصویربرداری پزشكی یا تصویربرداری به كمك رادیوداروها را میتوانیم از اجزای جداییناپذیر نظام بهداشت و درمان هر كشور بدانیم. یعنی اگر كشوری به این دانش دسترسی نداشته باشد، در نظام بهداشت و درمان آن كشور اختلالاتی وجود دارد كه میتواند مشكل ساز شود.
در زمینه درمان بیماریها نیز مانند روشهای تشخیصی استفاده از رادیوایزوتوپها مورد توجه قرار گرفته است. در درمان به وسیله پرتو دو روش درمانی داریم. در روش پرتودرمانی خارجی منبع رادیواكتیو یا دستگاههای رادیوتراپی در خارج از بدن بیمار قرار دارد. در این روش پرتو از بیرون به بدن بیمار تابیده میشود. در روش دیگر منبع رادیواكتیو به عنوان یك ماده رادیوایزوتوپ به داخل بدن بیمار فرستاده میشود. از این روش درمانی تحت عنوان پرتودرمانی داخلی نام برده میشود.
آیا این نخستین بار است كه از تلفیق فناوری نانو و هستهای برای ساخت رادیودارو با هدف درمان بیماریها استفاده میشود؟
در چند كشور به صورت محدود روی رادیوایزوتوپهای دیگر تحقیقات مشابهی انجام شده بود، اما این نخستین بار است كه ایدهای به طور خاص در مورد این رادیوایزوتوپ در سطح دنیا مطرح شده است. ما از ابتدا در زمینه فعالیتهایمان چندان توجهی به نانو نداشتیم، اما جو علمی ایجاد شده در كشور در حوزه نانو زمینهای را به وجود آورده كه موجب شد در بسیاری از زمینهها از متالوژی تا صنعت نفت استفاده از فناوری نانو مورد توجه قرار گیرد. همه اینها زمینهای را به وجود آورد تا ما هم علاقهمند شویم و ایدهای به ذهنمان رسید كه بررسیها نشان داد این ایده عملی است و به این ترتیب این ایده به نام كشورمان به ثبت رسید. این طرح با راهنمایی دكتر مهدی صادقی از پژوهشكده تحقیقات كشاورزی، پزشكی و صنعتی و دكتر سیدجواد احمدی رئیس پژوهشكده چرخه سوخت پژوهشكده علوم و فنون هستهای سازمان انرژی اتمی ایران انجام شده است.
آیا این رادیوایزوتوپ توانایی شناسایی تودههای سرطانی را دارد یا تنها میتواند توده شناسایی شده را هدف قرار داده و از بین ببرد؟
شناسایی تودههای سرطانی موضوع جداگانهای است كه برای این كار باید نانو ذراتی ویژه را طراحی كرد كه این نانو ذرات هوشمند، خود را به تودههای سرطانی میرسانند. بنابراین میتوان از این ذرات برای شناسایی تودههای سرطانی در بدن یا رساندن دارو فقط به توده سرطانی استفاده كرد. روش دیگر این است كه داروی رادیواكتیوی را كه تولید كردهایم، به صورت كاشتنی توسط پزشك متخصص در داخل تومور سرطانی قرار دهیم.
فرض كنیم به طریقی این دارو را به توده سرطانی رساندیم، حالا اساس عملكرد این رادیوایزوتوپها برای از بین بردن سلولهای سرطانی چیست؟
بعضی از انواع رادیوایزوتوپها، ذرات بتا از خودشان گسیل میكنند. ذرات بتا، ذرات كوتاه بردی هستند كه محدوده اطرافشان را پرتودهی میكنند و موجب از بین رفتن سلولهای اطرافشان میشوند. مزیت این رادیوایزوتوپها این است كه به سلولهای دور دست خودشان دسترسی ندارند، یا بهتراست بگوییم به این سلولها نفوذ نمیكنند. در نتیجه نسوج سالم اطراف دست نخورده باقی میمانند و آسیب نمیبینند. در حقیقت یكی از محاسن استفاده از رادیوایزوتوپهای گسیلكننده بتا این است كه عوارض جانبی كمتری دارد و در این روش پرتوگیری نسوج سالم هم به مراتب كمتر است.
آیا میتوانیم این ویژگی را مهمترین مزیت این روش در مقایسه با دیگر روشهای درمانی معرفی كنیم؟
بله همینطور است، چون به طور كلی دو نوع رادیوایزوتوپ داریم. گروه اول رادیوایزوتوپهای گسیلكننده بتا و گروه دوم رادیوایزوتوپهای گسیل كننده گاما هستند. امروزه استفاده از رادیوایزوتوپهای گسیلكننده گاما متداول است و به طور معمول از این نوع رادیوایزوتوپها استفاده میشود، اما رادیوایزوتوپهای گسیلكننده بتا موضوع جدیدی است كه مهمترین مزیت آنها در مقایسه با رادیوایزوتوپهای گسیلكننده گاما، كاهش پرتوگیری نسوج سالم بدن است. رادیوایزوتوپهای گسیلكننده گاما نسوج سالم را هم همراه بافت سرطانی پرتودهی میكنند و آنها را از بین میبرند، بنابراین استفاده از آنها با عوارض جانبی بیشتری نسبت به رادیوایزوتوپ بتا همراه است. از این نظر رادیوداروی ما ارجحیت دارد.
میتوان از این رادیوایزوتوپها برای درمان همه بیماریهای سرطانی استفاده كرد؟
در حال حاضر از بعضی انواع رادیوایزوتوپها به عنوان روش متداول در حوزه پزشكی هستهای استفاده میشود. همگام با آن بسیاری از محققانی كه در زمینه تولید رادیوایزوتوپها تحقیق میكنند، در حال كشف و بررسی گزینههای جایگزین هستند. در حقیقت این محققان در تلاش هستند به یافتههایی برای دستیابی به روشهای درمانی بهتر دست یابند. سلسله تحقیقات من نیز برای تحقق همین هدف بوده است. رادیوایزوتوپی كه ما معرفی كردهایم در مقایسه با گزینههای متداول عمق نفوذ بیشتری دارد. در نتیجه برای تومورها و بدخیمیهای با ابعاد بزرگ قابل استفاده است. استفاده از این رادیوایزوتوپ برای تومورهای كوچكتر با توجه به عمق نفوذ بالای آن ممكن است به نسوج سالم هم آسیب برساند. به همین دلیل استفاده از این روش در درمان دو نوع تومور سرطانی ریه و سرطان پروستات ایدهآلتر است.
آیا استفاده از این رادیوایزوتوپها به مرحله آزمایشهای بالینی هم رسیده است؟
این طرح هنوز به مرحله آزمایشهای بالینی نرسیده است. در حقیقت ما داروساز نیستیم. فرآیند تولید یك رادیودارو و تستهای بالینی به این صورت است كه ابتدا متخصصان پرتوپزشكی، رادیوایزوتوپی را تولید كرده و قابلیت استفاده از آن در حوزه پزشكی را مورد بررسی قرار میدهند، سپس این رادیوایزوتوپ را در اختیار داروسازهای هستهای قرار میدهند تا به شكل دارو درآمده و در نهایت در اختیار افرادی كه آزمایشهای بالینی را انجام میدهند، قرار میگیرد.
ما در زمینه تولید رادیوداروها در مقایسه با دیگر كشورها در چه جایگاهی هستیم؟
بدون تردید كشور ما از كشورهای پیشتاز در این زمینه است. در واقع ما در لبه علم قرار داریم. بسیاری از تحقیقات روز دنیا در این حوزه در داخل ایران انجام میشود. سال گذشته یكی از معتبرترین كنفرانسهای بینالمللی در حوزه پزشكی هستهای با حضور متخصصانی از سراسر دنیا در مركز همایشهای برج میلاد در تهران برگزار شد. همه متخصصان اذعان میكردند كشور ما در این حوزه پیشرفتهای چشمگیر داشته است.
نظر شما