سلامت نیوز : روزانه ۴۰ هکتار از جنگل های شمال کشور تخریب می شود و این تخریب را عوامل متعددی رقم می زند که حضور ۶ میلیون دام در جنگل های شمال کشور یکی از عوامل اصلی تخریب جنگل است. دام های موجود در جنگل روزانه ۱۲ میلیون اصله نهال را می خورند.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از خراسان ؛ بر اساس اعلام جامعه جنگلبانی ایران دام ها سالانه ۴۰۰ میلیارد تومان به جنگل های شمال خسارت وارد می کنند. به هر حال دغدغه اصلی مسئولان و کارشناسان محیط زیست جلوگیری از تخریب جنگل هاست. اما چگونه باید مانع از تخریب جنگل ها توسط دام شد و آیا طرح و برنامه ای در این زمینه وجود دارد؟

طرح خروج دام

جلیل کرمی کارشناس ارشد جنگل داری نیز حضور دام را مهم ترین معضل جنگل های شمال کشور می داند و می گوید: یکی از موارد مهم در حفظ جنگل های شمال کشور، طرح خروج دام از جنگل است که در پی آن نه تنها مشکلات اجتماعی و اقتصادی منطقه حل نشد، بلکه بیشتر هم شد.

وی می افزاید: بی اطلاعی از خواست دامداران و توقعات فرزندان آنان و همچنین چندگانگی در حقوق ارفاقی اختصاص یافته به دامداران، انگیزه ماندن آنان را بیشتر و مشکلات را افزون تر کرد.برخورد نکردن قاطع مراجع قضایی با دامداران و حتی زیر سوال بردن فعالیت نیروهای منابع طبیعی باعث شد وضع فعلی به وجود آید و هیچ حوضه آبخیزی در شمال وجود ندارد که از دام خالی شده باشد.

به گفته این کارشناس جنگل داری، بسیاری از روستاییان جنگل نشین دارای خودروی نیسان، قاطر واره موتوری هستند و حدس زدن شغل شان آسان است، لذا یکی از دلایل مهم بسیاری از طرح ها و برنامه های ناموفق و نیمه موفق جنگل های شمال نبود زمینه مناسب یا وجود مشکلات اجتماعی و اقتصادی است.

کرمی یادآور می شود: حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر در ۱۸۱ هزار خانوار ساکن در محدوده حوضه های آبخیز شمال کشور زندگی می کنند و ۴۸ درصد از کل آبادی های داخل و حاشیه جنگل کمتراز ۲۰ خانواردارند.

رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران به طرح خروج دام اشاره می کند و می گوید: این طرح برای ساماندهی دام بود اما متوقف شد در حالی که توقف طرح خروج دام از جنگل به نفع هیچ کس نیست زیرا دامداری در جنگل ها به صورت سنتی بوده و حتی ۵۰ درصد از علوفه ای که خوراک دام می شود، هدر رفته است و نه تنها هیچ سودی برای دامدار نداشته بلکه اجازه زادآوری و تجدید حیات را از جنگل می گیرد.

مهندس کیا دلیری تاکید می کند: طرز تفکر سنتی و روستایی در راستای توسعه پایدار نیست و باید به جای توجه به سودهای کوتاه مدت به منافع و نتایج بلند مدت توجه کنیم، نه این که به بهانه اشتغال زایی ابعاد بلندمدت طرح های مختلف را در نظر نگیریم. این مقام آگاه با بیان این که طرح خروج دام از جنگل بیشتر برای ساماندهی دام هاست تا خروج آن ها، اظهار می کند: طبق این طرح علاوه بر ساماندهی و خروج دام ها از حالت پراکندگی، پرورش آن ها نیز از حالت سنتی به صنعتی تغییر پیدا می کند.

رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران نیز تاکید می کند: مسئولان باید بدانند با این مجوز دادن ها مشکل مردم حل نخواهد شد و باید با حل مشکلات طرح خروج دام از جنگل ورفع نواقص آن، دام ها را برای حفظ جنگل خارج کنند.

فعالیت های متضاد

به هر حال وقتی عده ای می خواهند در جنگل فعالیت و از طریق آن امرار معاش کنند مشکلاتی را برای این زیستگاه های طبیعی به وجود می آورند آیا جنگل داری و دامداری درکنار هم امکان پذیر است؟

مهندس نصرتی کارشناس سابق سازمان جنگل های کشور نیز جنگل داری و دامداری را دو فعالیت متضاد هم می داند و می گوید: ما نمی توانیم جنگل داری و دامداری را در کنار هم داشته باشیم و در واقع با حضور دام در جنگل نمی توان انتظار یک جنگل داری خوب را داشت.

وی می افزاید: در قوانین هم دامداری در جنگل پیش بینی نشده است و اگر افراد در جنگل دامداری می کردند فعالیت آن ها مجاز و با پروانه کاربود و پروانه کار برای آن ها مقطعی صادر می شد.

مهندس نصرتی یادآور می شود: طرح خروج دام از جنگل برای ساماندهی دام تهیه و تدوین و یک طرح تکمیل شده بود وتوان اجرایی زیادی داشت، به طوری که این طرح در برخی از جنگل ها به اجرا درآمد و به محض خروج دام از این بخش از جنگل  روند احیای آن آغاز شد و در واقع جنگل حیات واقعی خود را به دست آورد.

این کارشناس جنگل اظهار می دارد: برخی افراد سودجو که در پی در اختیارگرفتن جنگل ها هستند خواستار توقف طرح خروج دام از جنگل شدند ومتاسفانه افرادی هستند که با دادن اطلاعات غلط به مسئولان طرحی را که توان اجرا داشت و به صورت علمی و فنی تدوین شده بود به گونه ای جلوه دادند و مطرح کردند که طرح از ریشه و بنیان غلط است.

مهندس نصرتی یادآور می شود: برخی مسئولان و نمایندگان مجلس به جای بررسی موضوع و تعیین کارگروه برای انجام بررسی های بیشتر به این جوسازی ها و مسئله سازی ها توجه می کنند.وی در پاسخ به این سوال که آیا طرح مذکور دارای نواقصی هم است؟ می گوید: قطعاً این طرح هم مانند سایر طرح ها بی نقص نیست و باید به جای توقف طرح، نواقص آن را برطرف کنیم.

چندی پیش هم مسئول طرح خروج دام از جنگل سازمان جنگل های کشور نیز در گفت وگو با همشهری بیان کرده است: مهم ترین عامل تخریب جنگل وابستگی خانوارها و دام به آن است و متاسفانه دستگاه ها و نهادهای مربوطه خود را برای اجرای طرح خروج دام از جنگل موظف نمی دانند.

او گفته است: نبود برخورد قاطع و سریع دستگاه های قضایی با متخلفان و متمردان اجرای طرح یکی دیگر از موانع اجرای این طرح است.

این مقام مسئول اظهار داشت: با وجود این که پس از تصویب این طرح درسال ۸۲ با عنوان طرح صیانت از جنگل های شمال و ماده ۱۵ قانون افزایش بهره وری کشاورزی و منابع طبیعی، دولت موظف به اجرای طرح مذکور شد اما منابع و اعتبارات مورد نیاز تامین و ارائه نشد.

مسئول طرح خروج دام از جنگل سازمان جنگل ها یادآور شد: تا ۳ دهه قبل بیش از ۴ میلیون دام در جنگل ها وجود داشت اما طبق آخرین آمار در سال ۹۰ این تعداد به یک میلیون دام کاهش یافت و به تبع آن ۴ هزار و ۴۴۹ خانوار از جنگل ها خارج شدند.

وی درباره روش های خروج دام و خانوار از جنگل اظهار کرد: از سال ۶۸ تاکنون این طرح به اجرا درآمده و با توجه به نتایج خوب خروج دام از جنگل انتظار است مسئولان به جای طرح هایی که فاقد پشتوانه کارشناسی است از چنین طرح هایی حمایت کنند.

دکتر محمد امینی رئیس موسسه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران نیز در این باره می گوید: در گذشته جنگل نشینان به صورت ییلاقی و قشلاقی دام هایشان را پرورش می دادند، اما هم اکنون تعداد زیادی از دام های آن ها، به دام ساکن تبدیل شده است که تردد روزانه این دام ها نهال های جنگل را نابود می کند.وی اظهار می دارد: میزان دام در جنگل های شمال کشور بیشتر از ظرفیت آن است از این رو واگذاری مدیریت جنگل به مردم حتی غیر ممکن است.

دکتر امینی می گوید: مدیریت جنگل یک موضوع حاکمیتی است و زمانی که از نظر مالکیت وضعیت مشخصی نداشته باشد و به دست مردم بسپاریم، دیگر از نظر فنی و مهندسی قدرت برنامه ریزی وجود ندارد و علاوه بر آن از قدرت پرورش جنگل در سطح اجرایی محروم می شویم و نمی توان به چنین کاری دست زد.

وی می افزاید: هم اکنون فقط ۱۰ درصد جنگل های شمال که ۲۰۰ هزار هکتار از جنگل های این خطه را تشکیل می دهد، پایدار محسوب می شود و بقیه آن بر اثر صدمه قدرت ترمیم را از دست داده است.

بیابانی شدن جنگل

حضور دام در جنگل های شمال کشور چه تبعات و خساراتی می تواند به همراه داشته باشد؟

هادی کیادلیری رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران نیز میزان دام موجود در جنگل های کشور را بیش از ۲ برابر ظرفیت آن ذکر می کند و می گوید: هم اکنون حدود ۶ میلیون دام در جنگل های شمال وجود دارد که اگر هر کدام ازآن ها روزی ۲ نهال را بخورند طی یک روز ۱۲ میلیون نهال از بین می رود.

وی می افزاید: اگر این کار در ۱۵۰ روز انجام گیرد، روند نابودی نهال ها نجومی خواهد بود، علاوه بر آن با یک حساب سرانگشتی می توان دریافت که اگر برای تولید نهال ۲۰۰ تومان هزینه شود سالانه میلیاردها تومان خسارت می پردازیم. این کارشناس جنگل اظهار می دارد: همچنین طبق برآوردها اگر دام ها در جنگل باقی بمانند، سالانه خساراتی که تنها به نهال ها وارد می شود حدود ۴۰۰ میلیارد تومان است.

مهندس نصرتی کارشناس سابق سازمان جنگل های کشور نیز در این باره می گوید: تا هنگامی که دام درجنگل باشد نباید انتظار تجدید حیات جنگل ها را داشته باشیم.

وی می افزاید: دام ها نهال های موجود در جنگل را از بین می برند، خاک جنگل را می کوبند و در واقع دام ها مسیرهایی را ایجاد می کنندکه علاوه بر فشردگی خاک در جنگل آب راه می افتد و تخریب جنگل را به همراه دارد.این کارشناس جنگل یادآور می شود: چرای مفرط و خارج از فصل وایجاد فشردگی در خاک و از بین بردن ذخایر گیاهی، جنگل را در معرض فرسایش قرار می دهد.

عبادی کارشناس محیط زیست نیز تعداد دام هایی را که در جنگل ها به نسبت میزان واحد سطح منابع در حال چرا هستند ۵ برابر میانگین جهانی می داند و اظهار می دارد: دام ها با چرای بیش از حد، باعث برهنگی خاک می شوند و از طرفی با لگدکوب کردن خاک نرم و مرطوب آن را سفت و از نفوذ آب و هوا به خاک جلوگیری می کنند که کم کم آن مناطق به بیابان تبدیل می شود.

تخریب کمی و کیفی

روزانه ۴۰ هکتار از جنگل های شمال تخریب کمی و کیفی می شود. رئیس موسسه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران ضمن بیان این مطلب به ایسنا گفته است: در وضعیت فعلی با امکانات کمی که سازمان جنگل ها و محیط زیست برای حفاظت از جنگل ها دارند، افزایش استفاده قاچاقچیان و زمین خواران باعث جنگل زدایی و شدت گرفتن تخریب جنگل ها شده است و اگر این روند ادامه پیدا کند، دیگر آثاری از جنگل های شمال نخواهد ماند.

این استاد دانشگاه با بیان این که درخت های جنگل هر سال بذر نداده و به طور متوسط بذردهی آن ها ۳ تا ۷ سال طول می کشد، افزود: با آن که بذردهی جنگل ها ۳ تا ۷ سال طول می کشد، اما دام ها دایم در جنگل ها می چرند و سالانه ۶۰۰ هزار هکتار نهال را نابود می کنند. این مقام مسئول گفت: در حالی که طی ۵۰ سال گذشته فقط توانسته ایم ۳۰۰ هزار هکتار نهال کاری کنیم.

دکتر محمد امینی با تاکید بر آثار مخرب باقی ماندن دام ها در جنگل ها اظهار کرد: علاوه بر تخریبی که خود این حیوانات به جنگل وارد می کنند، چوپان ها نیز برای رویش علوفه، تاج درخت ها را قطع می کنند تا از لابه لای درخت ها، نور به کف جنگل برسد که با این کارشان، تاج درختان را که عنصر زاینده بذر برای جنگل هستند از بین می برند و از طرفی تاج درختان سالانه 3.5تن شاخه، برگ، پوست و میوه در هر هکتار می ریزند که تبدیل به خاک مرغوب می شوند. با این کار جنگل را از این موهبت نیز محروم می کنند.

یک کارشناس منابع طبیعی استان گلستان نیز در این باره می گوید: هر واحد دامداری سالانه 1.3 برابر درآمد خود به جنگل خسارت وارد می کند.

وی می افزاید: میانگین خسارت سالانه دام و دامداری ما به عرصه منابع طبیعی بیش از ۶۱۴ میلیارد ریال است که به ازای هر واحد دامداری ۱۵۷ میلیون ریال برآورد می شود و این چیزی جز نابودی منابع جنگلی و طبیعی به عنوان زیربنا و بستر توسعه در قبال زندگی فقیرانه و بی پشتوانه و سخت دامداران نیست.

این کارشناس منابع طبیعی یادآور می شود: وضعیت کمی و کیفی جنگل ها تحت تاثیر مستقیم مسائل اجتماعی و اقتصادی بوده که از آن جمله می توان به توسعه نیافتگی و سنتی بودن شیوه معیشت روستاییان، دامداران و جنگل نشینان بومی اشاره کرد.

با آن که تماس های مکرر با سازمان جنگل ها داشتیم، نتوانستیم با مسئولی در این زمینه گفت وگویی داشته باشیم، اما یک مقام مطلع در این سازمان می گوید: درآمد حاصل از حضور ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار واحد دامی در جنگل های کشور در یک سال ۳۱ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان است، در حالی که خسارت ناشی از حضور این میزان دام در جنگل ۳۲۰ میلیارد تومان است.

به هر حال خسارت های ناشی از حضور دام بر جنگل ها را نمی توان کتمان کرد، حفظ و صیانت از جنگل ها وظیفه ملی است، پس باید با برنامه ریزی های کارشناسی و توجه ویژه به منابع طبیعی فشار دام را از جنگل  کاهش دهیم.