سلامت نیوز : مدت‌هاست که لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست در مجلس شورای اسلامی در حال بررسی است. این لایحه مقررات تازه‌ای را به نظام سرپرستی کودکان بی‌سرپرست اضافه خواهد کرد که برخی از آنها در رسانه‌ها منعکس شده است؛ مواردی مثل امکان به سرپرستی گرفتن کودکان توسط زنان مجرد در صورت وجود شرایط قانونی و ... با وجود این، لایحه یادشده هنوز به تصویب نرسیده است.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از حمایت ؛ از سوی دیگر شماری از مواد این لایحه، برخی را در خصوص شرایط کنونی سرپرستی دچار ابهام کرده است. به همین دلیل در گفت‌وگو با احمد بوربور، قاضی بازنشسته، مدرس مرکز آموزش قضات (کارگاه‌های عملی) و وکیل دادگستری بایدها و نبایدهایی را که کنون بر نظام سرپرستی کودکان بی‌سرپرست حاکم است، بررسی کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

چه تفاوتی بین نهاد فرزندخواندگی و سرپرستی کودکان بی‌سرپرست در قوانین کشورمان وجود دارد؟ چرا فرزندخواندگی در حقوق ایران پذیرفته نمی‌شود؟
با توجه به مواد مورد تصویب در قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست مصوب 29 اسفند 1353 كه با استناد به آن زوجین فاقد فرزند می‌توانند با داشتن شرایط لازم طفلی را برای سرپرستی در اختیار داشته باشند و او را مانند فرزند خود بدانند و تا آخر عمر با یكدیگر باشند، به نظر تفاوتی بین این دو عنوان وجود ندارد و اصطلاح فرزند‌خواندگی ناشی از همین قانون است. زوجین با داشتن فرزند معمولا متقاضی فرزند‌خوانده نمی‌شوند. آنان كه به هر علتی از داشتن فرزند محروم هستند، با داشتن شرایط لازم، متقاضی طفل فاقد سرپرست از دادگاه خانواده (ماده 4 قانون حمایت از خانواده مصوب 1/12/1391 مجلس شورای اسلامی) می‌شوند یا با تحویل طفل به صورت آزمایشی و سپس با حكم سرپرستی نیاز و خلأ نداشتن فرزند، جبران و در نهایت مرتفع می‌شود.

از طرفی طفلی كه به هر دلیل فاقد سرپرست بوده و در مراكز مخصوصی به صورت جمعی با سایر كودكان زندگی می‌کند و وجود فردی را به عنوان پدر و شخص دیگری را به عنوان مادر در نهاد خانواده حس نکرده است، با پذیرفته شدن به سرپرستی توسط متقاضی مانند سایر اطفال وجود مردی را به عنوان پدر و زنی را به عنوان مادر در كنار خود می‌بیند و مانند سایر اطفال به موقع به مدرسه می‌رود. زمانی که فرزندخوانده از سن کم به فرزندخواندگی پذیرفته می‌شود، سرپرستان خود را به عنوان والدین حقیقی خود می‌پذیرد و از این حیث كمبود محبت او در دوران كودكی جبران می‌شود. بنابراین می‌توان گفت متقاضی و طفل، هر یک برای رفع نیاز خود به دنبال دیگری است و دادگاه خانواده در جهت تامین آینده طفل بدون سرپرست، نقش واسطه را دارد و در نتیجه تفاوت وجود نداشته و در عرض یكدیگر قرار ندارند، بلكه با حكم سرپرستی رفع نیاز عاطفی از طفل و با قبول سرپرستی خلأ بی‌فرزندی والدین بدون فرزند جبران می‌شود.

در پاسخ به علت پذیرفته نشدن فرزندخواندگی در حقوق ایران باید گفت اگر چه قانون حمایت از كودكان بدون سرپرست برای تامین آینده طفل حقوقی را برای وی و تكلیفی را برای متقاضی طفل معین كرده است، ولی چون منشأ حقوق در كشور ما قرآن و فقه است و حسب آن برخورداری از حقوق مكتسبه طفل از والدین با وجود رابطه نسب مشروع برقرار می‌شود و چون بین فرزند‌خوانده و افراد متقاضی طفل رابطه نسبی وجود ندارد و از حیث نسبت به یكدیگر بیگانه هستند، بنابراین نمی‌توانند به مانند سایر متولدین از والدین، حقوقی مثل ارث و ... داشته باشند.

با توجه به اینکه ارث به کودکانی که به سرپرستی پذیرفته شده‌اند، تعلق نمی‌گیرد و برای اینکه در آتیه با مشکلات مالی روبه‌رو نشوند، چه تمهیدی اندیشیده شده است؟
با توجه به اینكه ارث در قانون ایران بر اساس موازین شرعی تدوین و به تصویب رسیده است و حسب موارد مندرج در قانون مدنی و درباره ارث، افراد یا به سبب و یا به نسب از متوفی ارث می‌برند و طفل مورد سرپرستی فاقد دو شرط مذكور است، بنابراین با فوت سرپرست، مالی به عنوان ارث از تركه متوفی به او تعلق نمی‌گیرد، ولی به موجب ماده 5 قانون حمایت از كودكان بدون سرپرست «دادگاه در صورتی حكم سرپرستی صادر خواهد کرد كه درخواست‌كنندگان سرپرستی به كیفیت اطمینان بخشی در صورت فوت خود، هزینه تربیت و نگهداری و تحصیل طفل را تا رسیدن به سن بلوغ تامین کنند. در تبصره این ماده نیز آمده است: «هرگاه وجوه یا اموالی از طرف زوجین سرپرست به طفل تحت سرپرستی صلح شده باشد، در صورت فوت طفل وجوه و اموال مذكور از طرف دولت به زوجین سرپرست تملیك خواهد شد». مستفاد از ماده مذكور با عدم فوت سرپرست و طفل، تامین اخذ شده كه معمولا به صورت تملیك ملك یا واریز وجوه نقد به حساب طفل است، بدون استفاده برای طفل بعد از بلوغ باقی می‌ماند و در آتیه می‌تواند آن را مورد استفاده قرار دهد.

زوجین برای این که شخصی را به سرپرستی قبول کنند، باید چه شرایطی داشته باشند؟
به موجب مواد 1 و 3 قانون حمایت از كودكان بدون سرپرست، زوجین باید دارای شرایطی به این شرح زیر باشند تا طفلی برای سرپرستی به آنان تحویل شود:مقیم ایران باشند. تقاضانامه سرپرستی باید توسط هر دو مشتركا تسلیم دادگاه شود.

دادگاه در صورت داشتن شرایط ذیل قرار سرپرستی طفل را برای دوره آزمایشی صادر می‌كند:
الف- پنج سال تمام از تاریخ ازدواج آن‌ها گذشته و از این ازدواج، صاحب فرزند نشده باشند. ب- سن یكی از زوجین حداقل 30 سال تمام باشد. ج- هیچ یك از زوجین، دارای محكومیت جزایی موثر به علت ارتكاب جرایم عمدی نباشند. د- هیچ یك از زوجین محجور نباشند. ه- زوجین دارای صلاحیت اخلاقی باشند. و- زوجین یا یكی از آنها، دارای امكان مالی باشند. ز- هیچ‌ یك از زوجین، مبتلا به بیماری‌های واگیر صعب‌العلاج نباشند.ح: هیچ یك از زوجین معتاد به الكل یا مواد مخدر و سایر اعتیادات مضر نباشند.
تبصره 1: باردار شدن زوجه با تولد كودك در خانواده سرپرست، در دوران آزمایشی یا پس از صدور حكم، موجب فسخ سرپرستی نخواهد بود.
تبصره 2: هرگاه زوجین به دلایل پزشكی نتوانند صاحب فرزند شوند، دادگاه می‌تواند آنان را از شرایط بند (الف) و (ب) این ماده معاف کند.

در صورتی که زوجین از اقدام خود برای سرپرستی پشیمان شوند، آیا امکان بازگشت از این مسیر وجود دارد؟
با تحقق مقررات ماده 16 قانون حمایت از كودكان بدون سرپرست، خروج طفل از تحت سرپرستی زوجین میسر است. این ماده تصریح می‌دارد: سرپرستی كه به موجب این قانون برقرار می‌شود، فقط در موارد ذیل قابل فسخ است:
تقاضای دادستان در صورتی كه سوءرفتار یا عدم اهلیت و شایستگی هر یك از زوجین سرپرست نگاهداری و تربیت طفل تحت سرپرستی محرز باشد.
تقاضای سرپرست در صورتی كه سوءرفتار طفل، برای هر یك از آنان غیرقابل تحمل باشد، همچنین در موردی كه سرپرست قدر و استطاعت برای تربیت و نگاهداری طفل را از دست داده باشد. توافق طفل بعد از رسیدن به سن کبر با زوجین سرپرست یا موافقت زوجین سرپرست با پدر و مادر واقعی طفل صغیر.

کودکی که به سرپرستی پذیرفته می‌شود، باید چه شرایطی داشته باشد؟ آیا باید بدون والدین باشد؟
به موجب ماده 6 قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست، طفلی که برای سرپرستی سپرده می‌شود باید دارای این شرایط باشد:
1- سن طفل از 12 سال کمتر باشد.
2- هیچ ‌یک از پدر، جد پدری و مادر طفل شناخته نشده یا در قید حیات نباشند و یا کودکانی که به موسسه عام‌المنفعه سپرده شده و سه سال کامل پدر و مادر و یا جد پدری او مراجعه نکرده باشند.
تبصره - کسانی که کودکان واجد شرایط را قبل از تصویب این قانون تحت سرپرستی گرفته‌اند، در صورتی که از جهات اخلاقی و مادی واجد شرایط‌ باشند، به تشخیص دادگاه نسبت به سایر متقاضیان در مورد این کودکان حق تقدم دارند و در این حالت، شرط سن نیز برای طفل و سرپرستی او رعایت ‌نخواهد شد.