دكتر حمید بهنیا، مدیر گروه زنان و زایمان دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی، در زمینة موارد استفاده از سونوگرافی گفت: «به‌طور معمول برای تأیید حاملگی، تشخیص سن حاملگی و برخی از ناهنجاری‌های مادرزادی، ازجمله آنانسفالی (تشكیل نشدن جمجمه)، سونوگرافی درخواست می‌شود. اغلب ناهنجاری‌ها در هفته‌های 12 تا 14 حاملگی قابل تشخیص است. چرا كه در مواردی كه به سقط‌های درمانی نیاز است، باید قبل از 16 هفتگی انجام شود. همچنین در مواردی كه حاملگی بدون سرانجام است و جنین زنده نمی‌ماند، می‌توان در این دورة زمانی، طبق قوانین شرع، به حاملگی خاتمه داد.»
وی سایر موارد استفاده از سونوگرافی را تشخیص سن حاملگی، تعیین ناهنجاری‌ها، تعیین مقدار مایع آمنیوتیك، تعیین محل جفت و تعیین یك یا چندقلویی دانست و افزود: «درصورتی‌كه عوارضی همچون فیبروم (تومور بافت فیبری) یا مول (بچه‌خوره) با حاملگی همراه باشد و پزشك از نظر بالینی مشكوك شود، بیمار را برای انجام دادن سونوگرافی ارجاع می‌دهد.»
سونوگرافی واژینال (داخلی) در مواردی انجام می‌شود كه نیاز است جزئیات رحم و تخمدان یا وضعیت جنین در اوایل بارداری بررسی شود، در سایر موارد، سونوگرافی از روی شكم انجام می‌شود. درصورتی‌كه تدابیر بهداشتی لازم انجام شود و پوشش مخصوص استفاده شود، احتمال ایجاد عفونت به دنبال سونوگرافی واژینال به حداقل می‌رسد.
بهنیا با انتقاد از انجام دادن سونوگرافی‌های متعدد در بارداری گفت: «اگر نتایج سونوگرافی برای متخصصان زنان قانع‌كننده نباشد، نیاز به تكرار سونوگرافی است كه در اغلب موارد نیز این‌گونه است. زیرا، در سونوگرافی برخلاف سایر روش‌های عكسبرداری كه عكسْ مدرك است، عكس مدرك و ملاك تعیین‌كننده نیست كه بتوان با دیدن عكس آن را تفسیر كرد و باید گزارش سونوگرافی كامل باشد. بنابراین، اگر گزارش سونوگرافی ناقص باشد، دائماً تكرار می‌شود و موجب بلاتكلیفی بیمار و پزشك می‌شود.»
وی در خصوص اینكه آیا انجام دادن سونوگرافی به‌دفعات برای جنین ضرر دارد یا نه، گفت: «مقدار انرژی صوتی ساطع‌شده در سونوگرافی، برخلاف دستگاه‌هایی كه از انرژی صوتی در موارد درمان و جراحی استفاده می‌شود، بسیار كم است و در حدی نیست كه در جنین اختلالی ایجاد كند. با وجود این، در چند مقاله آمده بود كه سونوگرافی بر وزن و هوش كودك اثر دارد. لیكن هیچ‌یك از این موارد به صورت مطالعات پایه ثابت نشده است و نمی‌توان گفت كه مثلاً فلان عارضه در اثر سونوگرافی ایجاد شده است. با توجه به اینكه هر كار غیرضروری در حاملگی ممكن است با عوارضی در آینده همراه باشد كه ما از آن بی‌‌اطلاع باشیم، بهتر است اگر ضرورتی وجود ندارد، سونوگرافی انجام نشود. همچنین، بیماران باید برای سونوگرافی به مراكزی مراجعه كنند كه مورد اعتماد پزشك معالجشان باشد تا از سونوگرافی‌های متعدد پرهیز شود.»
وی انجام یك نوبت سونوگرافی در هفتة 11 تا 14 حاملگی را پیشنهاد كرد، چرا كه در این زمان، برخی ناهنجاری‌ها و تعداد جنین‌ها مشخص می‌شود.
مدیر گروه زنان و زایمان دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی اضافه كرد: «هفته‌های 11 تا 14 حاملگی بهترین زمان برای تعیین سن حاملگی است و سونوگرافی در این زمان دقیق‌تر از سونوگرافی در هفتة 38 برای تعیین سن حاملگی است. بنابراین در مواردی كه زن باردار تاریخ آخرین قاعدگی‌اش را فراموش كرده یا به سن حاملگی مشكوك است، در این فاصلة زمانی، سونوگرافی لازم است.
همچنین به دلایل خاصی نظیر وجود اشكال ساختمانی در پشت جنین یا مشكوك شدن به كم یا زیاد بودن مایع آمنیوتیك، سونوگرافی درخواست می‌شود.»
وی یادآور شد: «درحال‌حاضر، كلیة ناهنجاری‌ها به‌جز سندروم داون، آنانسفالی و اختلالات اسكلتی‌ـ‌عضلانی بعد از 18 هفتگی قابل تشخیص‌اند و بهترین زمان برای تشخیص ناهنجاری‌های قلبی، كلیوی و... بین هفته‌های 20 تا 24 حاملگی است. پس از هفتة هجدهم، به‌دلیل كاهش فیزیولوژیك مایع آمنیوتیك، ناهنجاری‌های دستگاه‌ها و اندام‌ها قابل تشخیص نیست.»
وی با بیان این مطلب كه سونوگرافی در تشخیص اختلالات رشد جنین مؤثر است، افزود: «برای تشخیص رشد جنین، سن حاملگی باید مشخص باشد تا در صورت وجود اختلال شناسایی شود.»
مدیر گروه زنان و زایمان دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی بر نقش سونوگرافی در درمان نازایی تأكید كرد و گفت: «امروزه سونوگرافی از ابزار اساسی در درمان نازایی است، چرا كه با سونوگرافی بررسی می‌شود كه تخمك‌گذاری به‌موقع انجام می‌شود یا نه و، در صورت تجویز داروهای تحریك‌كنندة تخمك‌گذاری، سونوگرافی بهترین راه كنترل تأثیر دارو در بدن است. در مواردی هم كه به لقاح آزمایشگاهی نیاز است، تخمك تحت هدایت سونوگرافی واژینال از تخمدان آسپیره می‌شود. همچنین برای كنترل لانه‌گزینی و انتقال جنین بعد از لقاح، سونوگرافی به‌كار می‌رود. سونوگرافی در تشخیص توده‌های لگنی و ناهنجاری‌های لگنی هم می‌تواند تأییدكنندة تشخیص بالینی باشد. ضمن اینكه تخمدان‌های پلی‌كیستیك به‌راحتی با سونوگرافی تشخیص داده می‌شوند. لیكن باید مطلع باشیم كه در سونوگرافیِ 50 درصد خانم‌های بدون عارضه هم، تخمدان‌های پركیست دیده می‌شود. تخمدان پلی‌كیستیك زمانی اهمیت دارد كه با علائم بالینی همراه باشد. شایع‌ترین علائم آن بی‌نظمی در قاعدگی و تأخیر در زمان آن، چاقی و پرمویی است. در این صورت، نیاز به اقدامات درمانی است. در بسیاری از موارد، خانم‌ها بدون اینكه عارضه‌ای داشته باشند، هر دو تخمدان یا یكی از آنها پلی‌كیستیك است و نباید صرفاً به‌دلیل مشاهدة تخمدان پلی‌كیستیك در سونوگرافی اقدامات درمانی انجام شود.»■
* كارشناس بهداشت عمومی
نظر شما