سلامت نیوز: یک پژوهشگر و متخصص حوزه ریزگردهای هوایی، با بیان اینکه ذرات كوچكتر و مساوی 5/2 میكرون در ریزگردها، به صورت جدی بر سلامتی تاثیر منفی می گذارد، گفت: این ریزگردها علاوه بر اینکه مرگ ناشی از بیماری های تنفسی،  قلبی و عروقی و سرطان ریه را افزایش می دهد بلکه در مواجه های طولانی مدت با این پدیده، باعث افزایش شش درصدی مرگ و میر به ازای افزایش هر10 میكروگرم در متر مكعب در غلظت آن می شود.

دکتر عباس شاهسونی در گفت وگو با شفقنا سلامت، تعریفی از ریزگردهای هوایی ارائه داد و افزود: سازمان هواشناسی جهانی (WMO) گرد و غبار را بر اساس تاثیر آن بر قابلیت رویت و شدت گرد و غبار به چهار دسته طوفان گرد و غبار،گرد و غبار وزشی،گرد و غبار معلق  و گرد و غبار چرخشی  تقسیم بندی می نماید، بطوریکه طوفان گرد و غباری شدیدترین نوع گرد و غبار بوده و باعث غبار آلود شدن کامل هوا و کاهش دید افقی به کمتر از 103 متر می گردد.

مهم ترین منشا گرد و غبار داخلی و خارجی در دنیا

وی در ادامه، به مهم ترین منشا گرد و غبار داخلی و خارجی در دنیا اشاره کرد و گفت: برای اینکه بخواهیم منشا گرد و غبار در ایران را بررسی کنیم بهتر است ابتدا اشاره ای به منشا این پدیده در جهان شود، در واقع ساهارا(صحرا)، آسیایی مرکزی(مغولستان)، چین، خاورمیانه، جنوب غربی آسیا، استرالیا و آمریکای شمالی، از جمله مناطق اصلی تولید کننده گرد و غبار در جهان می باشند. صحرا در آفریقا بزرگترین منبع تولید کننده گرد و غبار خاکی در جهان است که سالانه بیش از 700 میلیون تن گرد و غبار را وارد اتمسفر می کند.

عربستان یکی از پنج منطقه تولید کننده گرد و غبار شدید در جهان

وی در ادامه گرد و غبار را پدیده ایی مهم در مناطق خشک و نیمه خشک خاورمیانه دانست و افزود: در واقع در سال 1976 عربستان سعودی توسط "ایدسو" به عنوان یکی از پنج منطقه تولید کننده گرد و غبار شدید در جهان شناخته شد. بر اساس آنالیز های اولیه توسط میدلتون در سال 1986، جنوب عراق و کویت بیشترین تعداد روز گرد و غباری را دارند. در کویت و عراق بیشترین فعالیت گرد و غبار در ماههای آوریل تا آگوست اتفاق می افتد، بطوریکه "پیاسا"  در سال 1998 پیشنهاد می نماید که شن های منطقه وابی کشور عمان یکی از مناطق تولید کننده گرد و غبار منطقه می باشد.

به گفته این محقق حوزه ریزگردهای هوایی، طوفان های گرد و غباری در پایتخت عربستان یک پدیده معمول هستند که بطور متوسط 41 روز در سال در شهر ریاض میدان دید به کمتر از 1600 متر کاهش می یابد. رسوبات گرد و غبار در خاورمیانه در تشکیل پشته های خاک باد آورده در مناطقی از کشور امارات، سوریه، عربستان سعودی و  بحرین و یمن مشارکت دارند. آنها همچنین در ایجاد رسوب در خلیج فارس، دریای سرخ، دریای مدیترانه و دریای عرب نیز مشارکت دارند.

عراق یکی از مناطق اصلی تولید کننده گرد و غبار در خاورمیانه

دکتر شاهسونی همچنین با بیان اینکه  بخشی از گرد و غبار منطقه خاورمیانه از منابع محلی و بخشی نیز از حوضه خاور دورو صحرا آفریقا منشاء می گیرد، تصریح کرد: عراق کشوری با مساحت 437072 کیلومتر مربع در منطقه خاورمیانه و جنوب غرب ایران قرار گرفته است، این کشور بعنوان یکی از مناطق اصلی تولید کننده گرد و غبار در خاورمیانه شناخته شده که عوارض گرد و غبار این کشور به میزان زیادی کشور های منطقه خصوصا ایران را تحت تاثیر قرار داده است، بطور کلی نواحی ایجاد گرد و غبار در تمام این کشور و بخصوص در شمال و شمال غرب عراق قرار گرفته است و بیشتر مناطق ایجاد کننده گرد و غبار در مناطق دشت های مرتفع و دشت های آبرفتی قرار گرفته اند، بادهایی که از سمت شمال غرب می وزند نقش مهمی در ایجاد گرد و غبار دارند.

به گفته وی، تعداد روزهای گرد و غباری در عراق از 10 روز در سال 2003 به 95 روز در سال 2010 رسیده است. بیشتر بادها در عراق در جهت شمال غربی و جنوب شرق می وزند، که این ماهها نیز بیشترین تعداد روزهای گرد و غباری در کشور ایران نیز اتفاق می افتد. در بعضی از موارد در اثر طوفان های گرد و غباری در عراق میدان دید به کمتر از 1 متر کاهش یافته است، موضوعی که در مورد گرد و غبار در عراق حائز اهمیت است، آلودگی مناطقی از عراق به اورانیم ضعیف شده است که در سال 1991 توسط کشورهای آمریکا و انگلیس در حدود 320 تن اورانیم ضعیف شده در جنوب عراق و کویت بکار بردند.

جنوب شرق ایران، یکی از مناطق اصلی گرد و غبار در جهان

دکتر شاهسونی همچنین با تاکید بر اینکه جنوب شرق ایران بعنوان یکی از مناطق اصلی گرد و غبار در جهان شناخته شده است، افزود: کشور ایران در یک منطقه با آب و هوای خشک قرار گرفته و بیش از 30 درصد از مساحت این کشور را مناطق خشک و نیمه خشک در بر می گیرد. این کشور از سالیان گذشته با پدیده طوفان های گرد و غبار روبرو بوده است. در بسیار از منابع علمی به روزهای گرد و غباری در ایران و بخصوص وقوع بادهای 120 روزه سیستان اشاره شده است، در بسیاری از منابع علمی جنوب شرق ایران بعنوان یکی از مناطق اصلی گرد و غبار در جهان شناخته شده است.

چاله های مركزی ایران بیشترین روزهای گرد و غباری را دارند

بنابر اظهارات این پژوهشگر،  بررسی های مربوط به فراوانی روزهای گرد و غباری كشور نشان می دهد كه چاله های مركزی ایران بیشترین روزهای گرد و غباری را دارند. به عنوان مثال بادهای 120 روزه در استان سیستان و بلوچستان به بیش از 150 روز در سال افزایش یافته است. میدلتون در سال 1986 تعداد روزهای گرد و غباری در زابل، آبادان، دزفول، بندرعباس و یزد را به ترتیب 81، 43، 40، 23، 24 روز در سال گزارش نموده است. مناطق مرکزی ایران از جمله یزد 25 روز و بیشتر در سال پدیده گرد و غبار اتفاق می افتد.

بیشتر طوفان های گرد و غبار ایران  در فصل های بهار و تابستان رخ می دهد

وی در ادامه یادآور شد: به دلیل مجاورت مناطق غرب و جنوب غربی این كشور با بیابان های بزرگ کشورهای همجوار روزهای غبار آلود در این مناطق قابل توجه است و در سال های اخیر افزایش یافته است، بیشتر طوفان های گرد و غباری در این منطقه در تابستان و بهار رخ می دهد.

این استاد دانشگاه، در پاسخ به این سئوال که تا چه اندازه این ریز گردها می تواند استاندارد و طبیعی باشد، گفت: در صورتیکه طبق استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست در کشور ما غلظت ذرات معلق کوچکتر از 10 میکرون، میانگین سالیانه باید 20 و حداکثر روزانه 50 میکروگرم در متر مکعب باشد استاندار تلقی می شود و در مورد ذرات كوچكتر از 5/2 میكرون نیز، میانگین سالیانه باید 10 و حداکثر روزانه 25 میکروگرم در متر مکعب باشد. قوانین فوق که سختگیرانه تر از کشورهای پیشرفته است، اما متاسفانه حتی در وضعیت های عادی و بدون گرد و غبار نیز بسیار از شهرهای کشور ما غلظت ذرات معلق بالاتر از این اعداد است.

بیش از 80 درصد استان های کشور درگیر پدیده گرد و غبار هستند

دکتر شاهسونی همچنین با بیان اینکه بیش از 80 درصد استان های ایران درگیر پدیده گرد و غبار هستند اظهار کرد: با توجه به گسترش دامنه مناطق تولید گرد و غبار در عراق، سوریه و سایر کشورها متاسفانه بیشتر استان های کشور درگیر این پدیده هستند. طبق آمار و اطلاعات از غلظت ذرات معلق در کشور در زمان طوفان های گرد و غباری بیش از 80 درصد از استانهای کشور درگیر این پدیده هستند.

تاثیر منفی گرد و غبار بر محیط زیست

این محقق؛ ریزگرد یا گرد و غبار را دارای عوارض متعددی بر محیط زیست، اقتصاد و سلامت هر جامعه برشمرد و خاطر نشان کرد: در خصوص اثرات گرد و غبار بر محیط زیست می توان گفت، گرد و غبار می تواند منجر به تغییرات اقلیم در مقیاس جهانی و محلی، تغییر در چرخه بیولوژیکی، زمین شناسی، شیمیایی و یا محیط زیست انسان گردد. آئروسل های معدنی حاصل از گرد و غبار می تواند بر تشکیل ابر، خصوصیات ابر و میزان نزولات جوی اثر گذارد. غبار اتمسفری مانع از نفوذ نور خورشید شده و می تواند منجر به کاهش تولیدات کشاورزی به میزان 30-5 درصد گردد.

وی در ادامه یادآور شد: ذرات گرد و غبار در اتمسفر تاثیر مستقیم و غیر مستقیم بر روی تغییر اقلیم نشان می دهد. تاثیر غیر مستقیم شامل اثر گرد و غبار بر روی چرخه زیست زمین شیمیایی است. همچنین بر روی سطح دی اکسید کربن اتمسفر تاثیر غیر مستقیم دارد. البته باید به این نکته توجه داشت که ارتباط بین گرد و غبار و اقلیم یک ارتباط دو سویه می باشد، طوفان های گرد و غباری قادرند که به صورت غیر مستقیم و از طریق تحریک پلانکتون های موجود در سواحل افزایش برخی نوترینت ها (به ویژه آهن) را موجب شوند این امر در نهایت پدیده شکوفایی جلبک و به وجود آمدن موج های قرمز رنگ در سواحل را تسهیل می نماید، همچنین آئروسل های معدنی از طریق کاهش میزان فتولیز (تجزیه شیمیایی بر اثر نیروی تابشی) باعث تغییر اقلیم زمین می گردند.

بنابراظهارت دکتر شاهسونی، ذرات گرد و غبار باعث انعکاس نور خورشید به سمت فضا و در نتیجه خنک شدن هوا می گردند که این پدیده به دو شکل مستقیم و غیر مستقیم انجام می گیرد. ذرات گرد و غبار مستقیماً و همچنین از طریق تشکیل ابر به صورت غیر مستقیم باعث انعکاس پرتوهای خورشیدی می گردند. در زمان ایجاد طوفان های گرد و غباری، مواد مغذی و مواد آلی خاک از بین رفته كه باعث پایین آمدن بهره وری کشاورزی می گردد. همچنین گرد و غبار باعث آلودگی آب آشامیدنی و در نتیجه بیماری های گوارشی از این طریق می گردد.

تاثیر منفی گرد و غبار بر اقتصاد جهان

این پژوهشگر اثرات گرد و غبار بر اقتصاد کشور را به دو دسته مستقیم و غیر مستقیم تقسیم کرد و تصریح کرد: طوفان های گرد و غباری منجر به تعطیلی مدارس، لغو پرواز هواپیماها، اختلال در عملکرد نیروگاه های برق، کاهش منابع آب (از بین رفتن منابع آب)، اختلال در سیگنال های تلویزیونی، افزایش تعداد مراجعات به کلینیک ها به دلیل مشکلات تنفسی و غیره می گردد.

وی ادامه داد: خسارات مستقیم گرد و غبار شنی در سال 1993 در چین، 70 میلیون دلار برآرود شده است که در طی این پدیده 12 میلیون نفر را تحت تاثیر قرار داد، 85 نفر کشته و 31 نفر ناپدید و 264 نفر زخمی شدند، 120 هزار راس حیوان کشته و ناپدید شدند. همچنین373 هزار هکتار زمین کشاورزی و16300 هکتار باغات میوه و صدها گلخانه و پوشش پلاستیکی محصولات از بین رفتند. همچنین تاسیسات زیر بنایی، بزرگراهها و ریل های راه آهن و تاسیسات انتقال برق (10 میلیون دلار) دچار آسیب جدی شدند، همچنین 37 پرواز لغو و به مدت 4 روز راه آهن تعطیل گردید.

خسارت 4 هزار میلیار تومانی گرد و غبار در اهواز

دکتر شاهسونی در خصوص خسارات غیر مستقیم گرد و غبار نیز تاکید کرد: همچنین میزان خسارتی ناشی از شرایط نامناسب بهداشتی، تعطیلی مدارس، فرودگاه ها و ادارات در اهواز و بیش از چهار هزار میلیارد تومان در سال برآورد گردیده است. مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری بیشتر در معرض خطر ناشی از گرد و غبار قرار می گیرند. فرسایش خاک و تحمیل کردن خسارت به محصولات دامی و کشاورزی می تواند باعث از بین رفتن اقتصاد مناطق روستایی شود.

به گفته وی؛  کاهش میدان دید بوسیله طوفان های گرد و غباری اثرات خطرناک بر صنعت هوایی، ریلی و جاده ایی دارد و حتی در بعضی از موارد منجر به سقوط هواپیماهای مسافربری شده است. گرد و غبار در سال 1387 در اهواز منجر به کنسل شدن بیش از 237 پرواز گردیده است. در استرالیا هزینه آسم ناشی از گرد و غبار بین 10 تا 50 میلیون دلار در سال برآورد می شود. و سهم تمیز کردن منازل در این کشور پس از طوفان های گرد و غباری توسط ساکنین بیش از سه میلیون دلار خواهد بود. گرد و غبار و طوفان های شنی باعث تحمیل ضرر شش میلیارد دلاری به اقتصاد چین در سال 2003 گردید.

خوزستان از مهم ترین مناطق آلوده به گرد و غبار

این استاد دانشگاه، خوزستان را یکی از مهم ترین مناطق آلوده به گرد و غبار در کشور دانست و افزود:  افزایش بیماریهای قلبی عروقی و تنفسی در بین مردم خوزستان بویژه سالمندان و کودکان، افزایش نارضایتی های عمومی در بین مردم، آسیب های وارده به بخش حمل و نقل استان بویژه لغو شمار زیادی از پروازهای استان، کاهش تعداد توریست در منطقه بدلیل وقوع مکرر پدیده گرد و غبار بویژه در فصل بهار و تابستان، هزینه های وارده بر متولیان بهداشت و درمان خوزستان بدلیل افزایش میزان بیماریها، اثرات اقتصادی بر صنایع در اثر تعطیلی اجباری ناشی از بروز پدیده گرد و غبار و پدیده افت تحصیلی دانش آموزان به واسطه تعطیلی مدارس از مهمترین زیانهایی است که پدیده گرد و غبار در استان خوزستان داشته است.

عوارض ریوی، کلیوی، کبد و قلبی ناشی از ریزگردهای هوایی

دکتر شاهسونی همچنین در خصوص اثرات گرد و غبار بر سلامتی انسان نیز اشاره کرد: غلظت بالای ذرات در طوفانهای گرد و غباری باعث سینوزیت، برونشیت، آسم و آلرژی و صدمه به عملکرد دفاعی ماکروفاژها که منجر به افزایش عفونتهای بیمارستانی می گردد. تنفس غلظت بالای کلسیت (کربنات کلسیم) موجود در ذرات گرد و غبار منجر به عطسه، سرفه گردد. در معرض قرار گرفتن  طولانی مدت کلسیت و ورود آن به بدن از طریق بلعیدن باعث آلکلوزیس  می گردد، یکی دیگر از اجزاء ذرات گرد و غبار کوارتز (دی اکسید سیلیس) می باشد که تنفس این ترکیب در ذرات گرد و غبار به مدت طولانی باعث بیماری سیلیکوزیس می گردد، همچنین تنفس آن باعث صدمه به کلیه و کبد نیز می گردد.

این پژوهشگر یادآور شد: از جمله ترکیبات دیگر موجود در ذرات گرد و غبار کلسیم، آهن، آلومنیم، منیزیوم و غیره می باشند. در صورت استفاده بیش از 5/2 گرم کلسیم منجر به سنگ کلیه و تصلب مجاری کلیه و رگهای خون می گردد. آهن ممکن است منجر به ورم ملتحمه و آماس شبکیه چشم گردد. همچنین تنفس طولانی مدت آهن باعث سیدروزیس می گردد، و تنفس طولانی مدت ذرات گرد و غبار حاوی منیزیم منجر به افسردگی و گیجی و ضعیف شدن بدن می گردد.

به گفته این استاد دانشگاه، تنفس کوتاه مدت ذرات حاوی آلومنیم منجر به سرفه و تحریک شش ها می گردد. و تنفس طولانی مدت آن باعث صدمه به شش ها می گردد. در تحقیقی كه توسط سازمان جهانی بهداشت در برلین، كپنهاك و رم صورت گرفته است كه خطرات ذرات كوچكتر و مساوی 10 میكرون خطر مرگ تنفسی در كودكان زیر یك سال را افزایش داده، بر عملكرد شش ها اثر گذاشته و آسم را تشدید نموده و باعث بروز علائم تنفسی دیگر مثل سرفه و برونشیت در كودكان می شود.

شاهسونی با بیان اینکه پذیرش بیماران در بیمارستان در روزهای گرد و غباری و چند روز بعد افزایش می یابد گفت: سازمان جهانی بهداشت در سال 2002 اعلام نمود كه فعالیت طوفانهای گرد و غبار در مناطق پایین دست ساهارا باعث بیماری باكتریایی مننژیت می گردد. در دهه 1990 طوفانهای گرد و غبار باعث اپیدمی بیماری تب دره  كه عامل آن قارچ كوكسیدویس ایمیتیس در ایلات متحده امریكا گردید.

وی ادامه داد: در سال 2005 ، آنیته پیتر  وجود ارتباط بین بیماریهای قلبی و ذرات معلق هوا را با استناد به مدارك اپیدمیولوژیكی بیان کرد که بر اساس نتایج این تحقیق ارتباط تنگاتنگی بین تغییرات روزانه غلظت های ذرات معلق هوای آزاد و مرگ و میر ناشی از بیماریهای قلبی- عروقی، پذیرش بیمارستانی، تشدید علائم بیماران دچار بیماریهای قلبی-عروقی و واكنش های زودرس فیزیولوژیكی وجود دارد.

سالیانه 500 هزار نفر بر اثر مواجهه با ذرات معلق دچار مرگ زودرس می شوند

این محقق با بیان اینکه سالیانه 500 هزار نفر بر اثر مواجهه با ذرات معلق هوابرد موجود در هوای آزاد دچار مرگ زودرس می شوند افزود:  تحقیقات علمی انجام گرفته طی دو دهه ی اخیر، نشان داده است كه ذرات از آلاینده های اصلی از دیدگاه  مخاطرات بهداشت عمومی و سلامتی می باشد. سازمان جهانی بهداشت برآورد کرده است كه سالیانه 500 هزار نفر بر اثر مواجهه با ذرات معلق هوابرد موجود در هوای آزاد دچار مرگ زودرس می شوند.

شاهسونی یادآور شد: همچنین ثابت شد كه ذرات كوچكتر و مساوی 5/2 میكرون به صورت جدی بر سلامتی تاثیر گذاشته و مرگ ناشی از بیماریهای تنفسی،  قلبی و عروقی و سرطان ریه را افزایش می دهد و در مواجه های طولانی مدت باعث افزایش شش درصدی مرگ و میر به ازای افزایش هر10 میكروگرم در متر مكعب در غلظت آن می شود. به ازای همین میزان افزایش، بیماریهای قلبی- عروقی به میزان 12درصد و سرطان ریه نیز به میزان 14 درصد افزایش می یابد.

اهواز آلوده ترین شهر جهان

وی همچنین اهواز را آلوده ترین شهر جهان توصیف کرد و افزود: بر طبق گزارش سال 2011 سازمان بهداشت جهانی شهر اهواز در بین 1100 شهر جهان بالاترین غلظت ذرات PM10 را داشته است. میانگین غلظت سالانه ذرات PM10 در این شهر 372 میکروگرم در متر مکعب گزارش شده است. در مطالعاتی که بر روی غلظت گرد و غبار در اهواز اینجانب انجام دادم متاسفانه حداکثر غلظت های که از ذرات PM10  ثبت گردید بالاترین غلظت ثبت شده در بین گزارشات سایر محققان از اقصی نقاط دنیا می باشد.

این پژوهشگر در پاسخ به اینکه تاکنون چه اقداماتی جهت کنترل ریزگردها در کشور صورت گرفته است؟ اظهار کرد: از جمله تکنیک های موقتی دیگری که بکار می رود شامل حصار شنی بمنظور گرفتن ذرات بزرگتر، سورفاکتانتهای شیمیایی، اسپری نمودن ماسه، فشردگی مکانیکی می باشد. یکی از روش های موقتی که در کشورهای حوزه خلیج فارس و بخصوص کشور ایران بکار می رود استفاده از مالچ نفتی می باشد، کشور ایران از سال 1346 از مالچ نفتی در مناطق مراه تپه و فتح آباد بویین زهرا به مساحت 900 هکتار و در البراویه اهواز در سطحی حدود 1800 هکتار استفاده نمود.

شاهسونی در ادامه در خصوص راهکارهای اصلی کنترل و مهار ریزگردها نیز گفت: با توجه به مطالب گفته شده پدیده گرد و غبار با این حجم و وسعت در طی حداقل 15 سال ایجاد و تشدید شده است و در گذشته گرد و غبار محلی در بسیاری از استانها و شهرهای کشور وجود داشته است که مقیاس محلی داشته و مدت دوام آن بسیار کم بوده است.

حل مشکل ریزگردهای هوایی در ایران نیاز به همکاری های کشورهای منطقه دارد

وی در پایان خاطر نشان کرد: بنابراین در صورت تهیه حقابه تالاب های کشور ایران و عراق و مشارکت کشورهای دیگر بخصوص ترکیه و سوریه و عربستان نیاز به زمان در حدود 15 الی 20 سال هستیم تا مشکل گرد و غبار از کشور رفع گردد. و این کار فقط با همکاری کشورهای خاورمیانه از جمله ترکیه در رهایی آب به رودخانه هایی که از این کشور سرچشمه گرفته و وارد عراق می شوند، همچنین کشور های سوریه، عراق، ایران، عربستان و کویت و امارات و سایر کشورهای این منطقه و کمک سازمانهای بین اللملی نظیر سازمان ملل و سایر سازمانها انجام خواهد گردید در غیر اینصورت این مهمان ناخوانده هر سال نسبت به سال گذشته شدیدتر خواهد شد و در صورتیکه با افزایش بارندگی سالانه به میزان اندکی کاهش یابد یک کاهش موقت خواهد بود.