سلامت نیوز : درست 63 روز پیش بود؛ پنجشنبه 16 خرداد که نخستین «گوزن زرد ایرانی» تلف شد؛ اما خبرش جایی درز نکرد. یعنی نگذاشتند کسی باخبر شود که «مگس میاز» به «پارک ملی کرخه» هجوم آورده است. «احمدرضا لاهیجان زاده»، رییس اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان خوزستان اما با گذشت 13 روز که 22 راس از گوزن‌ها از بین رفتند، حاضر به اطلاع‌رسانی شد و عامل مرگ را اعلام کرد.

مگس میاز چیست؟
به گزارش سلامت نیوز به نقل از بهار ؛ میاز نوعی مگس است که روی بافت بدن حیوانات وحشی می‌نشیند و ‌هزاران تخم روی بدن میزبان وارد می‌کند که وقوع این فرآیند در مدت سه روز باعث مرگ جانور می‌شود. از زمانی که مگس میاز در بدن حیوان تخم‌ریزی می‌کند تا موقعی که گوزن از بین برود، سه روز تا یک هفته طول می‌کشد که مرگ و میر با سرعت بالایی اتفاق می‌افتد. هر مگس می‌تواند سه‌هزار تخم روی بدن حیوان بگذارد و بعد از 12 ساعت این تخم‌ها تبدیل به کرم و‌میلیون‌ها کرم در بدن حیوان می‌شود.

از 104 گونه این مگس، 20 گونه آن در بافت‌های نرم بدن مثل چشم، گوش، زیر گردن و بالای پیشانی مستقیما تخم‌ریزی می‌کند. حالا و با گذشت بیش از دو ماه، آمارهایی که مسئولان و کارشناسان ارائه می‌دهند تفاوت بسیار دارد. محمد جواد محمدی‌زاده، رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست، عصر روز دوشنبه، در بازدید از پارک ملی کرخه که یکی از زیستگاه‌های گوزن زرد ایرانی است، گفت: «طرح حفاظت از گوزن زرد ایرانی به دلیل شرایط اکوسیستمی خوب، ضوابط و سازوکارهای قابل قبول اجرایی در این سایت موفق بوده است. در مقابل عارضه‌ای که یک ماه اخیر رخ داد نیز با تلاش‌هایی که انجام شد، کمترین خسارت و تلفات را داشتیم. با اقدامی که دراین مدت انجام شد، توانستیم این بیماری را در 200 هکتار محدود کنیم؛ در حالی که این بیماری می‌توانست همه استان و کشور را گرفتار کند.

اگر به سرعت عمل نشده بود و این رصد و پایش به خوبی انجام نمی‌شد، این بیماری یک امر جدی بود که هم گوزن و هم سرمایه‌های دامی دیگر و احتمالا انسان را در بر می‌گرفت. با وجود انبوه جنگل در بخش قدیم پارک ملی کرخه، پیداکردن گوزن کار دشواری بود که امر پایش و رصد کردن علمی قابل قبول بوده است. فرآیند زنده‌گیری و انجام کار مداوا روی تعدادی از گوزن‌ها به خوبی جواب داده است. به دلیل ایزوله شدن بیماری در پارک ملی، موضوع در مقیاس استانی تلقی شده و نخواستیم ستاد بحران کشوری ایجاد شود. با توجه به این‌که دوره بیماری حداکثر سه هفته است و بیماری تحت کنترل قرار گرفت، بنابراین موضوع در مقیاس استانی باقی‌ ماند؛ اگرچه سازمان محیط‌زیست آمادگی لازم را داشت که ستاد بحران کشوری تشکیل دهد.

به دلیل این‌که بیماری فعلا کنترل شده است، مراقبت‌ها را باید به‌طور جدی ادامه داد و به دلیل این‌که نمی‌توان از این بیماری پیشگیری کرد، باید پایش را در اولویت قرار داد و هر نوع گزارشی که شکی در آن وجود داشته باشد، باید با جدیت دنبال شود.»با این حال جانورشناسان و کارشناسان محیط‌زیست، نظر دیگری در این‌باره دارند و سخنان محمدی‌زاده را به کلی رد می‌کنند.

«بیژن فرهنگ دره شوری» جانورشناس خبره‌ای است که عمر خود را در راه احیای گونه‌های در خطر انقراضی چون آهوی کوهی، گذرانده است در این‌باره به «بهار» گفت: «متاسفم که بگویم وقتی نیمی از 70 راس گوزنی که در آنجا زیست می‌کردند، تلف شدند، آقایان به این فکر افتادند که فکری به حال آن‌ها بکنند. شما ببینید وقتی از یک جامعه 70 نفری، بیش از نصف آن‌ها از بین بروند و بقیه هم رو به مرگ باشند دیگر چه می‌ماند.» وی با اشاره به این‌که در همه کشورهایی که گونه‌های در خطر انقراض دارند، مراقبت‌های ویژه‌ای صورت می‌گیرد، ادامه داد: «وقتی اولین نشانه‌های ناملایمتی در این دست از گونه‌های در خطر انقراض مشاهده می‌کنند، به سرعت دست به کار می‌شوند. اما غم‌انگیز است که در کشور ما پس از مرگ تعداد زیادی از گوزن‌های زرد که گونه‌ای منحصر به ایران است، خبررسانی می‌شود که دیگر جز لاشه‌های آن‌ها، چیزی باقی نمی‌ماند. من نمی‌دانم این همه کارشناس با مدرک دکتری در سازمان محیط‌زیست چه می‌کنند. همه‌شان پشت میز کامپیوتر نشسته‌اند و هیچ کاری برای مهار مشکل نمی‌کنند. حتی از کارشناسانی مانند من و محمود کرمی، نخواستند که طرف مشورت قرار بگیریم تا مرگ و میر کمتری صورت بگیرد.»

فرهنگ دره شوری به حضور گونتر هایدمن آلمانی به عنوان یکی از خبره‌ترین گوزن‌شناسان جهان در ایران پرداخت و گفت: «او اوایل دهه 1370 به ایران آمد و گفت که منطقه میان کتل فارس بهترین زیستگاه برای گوزن می‌تواند باشد. زیرا آهو و گراز هم در منطقه است و بهترین زیستگاه برای گوزن در دامنه جنوبی زاگرس است. قرار شد که 10 راس گوزن فقط دو سال در منطقه 200 هکتاری باشند و سپس به 800 هکتار افزایش یابد. زمین‌ها خریداری و آبشخورها مهیا شد. اما متاسفانه تور کشیده نشد تا گوزن‌ها اسکان یابند. به جای آن، به جزیره اشک ارومیه بردند اما حتی امروز نمی‌دانیم که آن‌ها در چه اوضاعی هستند.»

علت شیوع کرم لارو مگس میاز را خشکی رودخانه‌های دز و کرخه دانسته‌اند. «اسماعیل کهرم» که او هم درباره زیست جانوران بومی ایران، پژوهش‌هایی کرده است، در گفت‌وگو با «بهار» گفت: «مسئله منطقه خوزستان، بی‌آبی است. رودهای خوزستان چون دز و کرخه، محل آبشخور و آب‌تنی گوزن‌ها بود و من به چشم، تطهیر آن‌ها را در آب دیدم. به‌ویژه، در فصل زایش، کره‌های گوزن، مانند نوزاد انسان، ظریف بوده و به بیماری‌ها بسیار حساس هستند. وقتی در منطقه هیچ چشمه‌ای وجود ندارد و همه آن‌ها خشک شده‌اند، بالطبع فضا برای رشد کرم لارو مگس میاز مهیا می‌شود. این مگس که گوشتخوار است، به نواحی حساس بدن مانند بینی، اطراف دهان، گوش‌ها و دستگاه‌های تناسلی حمله می‌کند و به مرور به مرگ حیوان منجر می‌شود.»

وی درباره ویژگی این گوزن‌ها گفت: «این‌گونه از گوزن‌ها اصطلاحا شناگر هستند و به آب نیاز دارند. اما به‌هرحال آن‌ها را در جزیره اشک در دریاچه ارومیه پخش کردند. هرچند حالا دیگر با وضعیتی که دریاچه ارومیه پیدا کرده است، آینده آن‌ها هم نامعلوم است. البته بعضی از مردم مهمان‌نواز ارومیه لطف کردند و گوشت شان را به نیش می‌کشیدند. پیش از انقلاب در دشت ناز ساری، اراضی متعلق به عبدالرضا پهلوی، زیستگاه اصلی گوزن زرد ایرانی بود. در روزهای آخر پیش از انقلاب، یکی از ژنرال‌های اسراییلی با هلی‌کوپتر به آنجا آمد و چهار راس آن‌ها را با خود برد. امروز تعدادشان به 400 راس رسیده است که در پارک ملی یوت واتا به شدت حفاظت می‌شوند. علاوه بر این، در سمسکنده مازندران، پارک بابا امان بجنورد، منطقه میان کتل فارس و باغ شادی یزد نیز تعدادی نگهداری می‌شوند که مجموع آن‌ها به حدود 340 راس می‌رسد اما در خوزستان، تنها 10 راس باقیمانده است نه 25 راسی که آقایان گفته‌اند.

به‌هرحال این‌گونه بیماری‌ها به شکل موج است. مانند آنفلوآنزای پرندگان یا جنون گاوی، به شکل مرگبار و با تلفات سنگین می‌آید و بعد هم برطرف می‌شود.»«مجتبی گهستونی» از فعالان محیط زیست خوزستان است كه در بازدید رییس سازمان حفاظت محیط زیست از زیستگاه گوزن زرد ایرانی، حضور داشت. وی با اشاره به اینكه ایشان نه به خاطر بازدید از سایت، كه برای برنامه دیگری به خوزستان آمده بود و صرفا برای رفع تكلیف به‌ آنجا هم آمد، به «بهار» گفت: «وضعیت در منطقه به شدت بغرنج و نگران كننده است اما مسئولان به هیچ عنوان زیر بار نمی روند. حتی در این مسئله محیط زیست و دامپزشكی تعامل مثبتی با هم نداشتند. اما به هر حال زحمات محیط بانان پارك ملی كرخه، قابل تقدیر است. ببینید این گوزن ها، این چقدر قوی بنیه بودند كه وقتی نخستین گونه آنها تلف شد، 150 كیلوگرم وزن داشت اما مگس میاز در طول 3 روز حیوان را از پا درآورد.

تصور می كنم، در صورت عدم كنترل، این مشكل به یك بحران ملی تبدیل خواهد شد.» یکی از اعضای فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی «کمال‌الدین پیرموذن» است که از جلسه با مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست در هفته آینده و پس از اتمام تعطیلات تابستانه مجلس، خبر داد و به «بهار» گفت: «مسببان این قضیه باید پاسخگو باشند. آنچه مسلم است آقایان سازمان، در عمل به‌شاه بیت وظایفشان که حفظ حیات وحش به‌ویژه گونه‌های در خطر انقراض است، کوتاهی کرده‌اند و در صورت لزوم در دادگاه صالحه محاکمه خواهند شد. زیرا نسبت به آنچه اتفاق افتاده است، بی‌تفاوت بوده‌اند و مدیریت مطلوبی نداشته‌اند.»

نگاهی به گوزن زرد ایرانی
پستانداری از خانواده گوزن است. جثه‌اش از مرال کوچک‌تر است. نرها شاخ‌های بلند و نسبتا پهنی دارند. رشد شاخ‌ها از یک سالگی به بعد شروع می‌شود، ولی شاخک‌ها از دو سالگی ظاهر می‌شود. در اواخر فصل زمستان شاخ‌ها می‌افتند و شاخ‌های جدید بلافاصله شروع به رشد می‌کنند و در تابستان تکمیل می‌شوند. موها در فصل تابستان کوتاه است. رنگ پشت و پهلوها در این فصل زرد متمایل به قرمز و زیر بدن و کفل‌ها و دم سفید است. قسمت پشت و پهلوها خال‌های سفید مشخصی دارد. در زمستان موها بلندتر و به رنگ خاکستری با خال‌های نامشخص است. در گذشته پراکندگی وسیعی از شمال افریقا تا عراق، ترکیه و ایران داشته، ولی در حال حاضر نسل آن در تمام کشورهای مذکور به جز ایران نابود شده ‌است. در ایران این گوزن در مناطق جنگلی زاگرس و جنگل‌های گرمسیری خوزستان زندگی می‌کرد، ولی در حال حاضر پراکندگی طبیعی آن محدود به مناطق حفاظت شده دز و کرخه در خوزستان است. گوزن زرد ایرانی عموما شبگرد است و صبح زود و اوایل غروب فعالیت بیشتری دارد. به صورت اجتماعی زندگی می‌کند.

معمولا ماده‌ها، بچه‌ها و نرهای نابالغ در گروه‌هایی جدا از دسته نرهای مسن مشاهده می‌شوند. حس بینایی گوزن زرد قوی‌تر از مرال است و به خوبی شنا می‌کند. گوزن زرد در محیط‌های طبیعی بسیار محتاط است و به مجرد احساس خطر با خیزهای بلند فرار می‌کند. گاهی نیز در میان بوته‌ها و درختان مخفی می‌شود. در تابستان به واسطه پوشش خال‌خالی، توانایی استتار خوبی دارد. در زمستان پوشش او تیره‌تر می‌شود. با این حال، به نظر می‌رسد با وجود نابودی زیستگاه خوزستان که زمینه آن با خشکیدن رودها و رودخانه‌های منطقه فراهم شد، مرگ باقی گوزن‌های منطقه نیز محتمل است.