سلامت نیوز : محمدرضا راه‌چمنی رئیس سابق سازمان بهزیستی در دهه 80 است. فردی است كه اقدامات موثر و زیادی در سازمان بهزیستی انجام داده. به همین دلیل دوران مدیریت وی بر این سازمان را جزو دوران‌های طلایی سازمان بهزیستی محسوب می‌كنند. ایجاد كلینیك‌های طب سالمندی در كشور برای نخستین بار در زمان راه‌چمنی راه‌اندازی شد،‌ساماندهی وضعیت كودكان كار كه به معضلی برای جامعه تبدیل شده بود با تدبیر محمدرضا راه‌چمنی و همكاران وی در بهزیستی راهش را پیدا كرد و رسیدگی به وضعیت زنان خیابانی در دهه 80 مورد توجه جدی سازمان بهزیستی قرار گرفت.

به اعتقاد دكتر محمدرضا راه‌چمنی آسیب‌های اجتماعی به مثابه زنجیره‌ای به هم پیوسته و مرتبط هستند كه هر یك به تنهایی می‌تواند زمینه‌ساز آسیب‌های دیگر باشد. محمدرضا راه‌چمنی كه این روزها توجهش بیشتر به مسائل سیاسی است در گفت‌وگو با تهران امروز از مسائل پیش روی دولت جدید درخصوص آسیب‌های اجتماعی می‌گوید. به اعتقاد او آسیب‌دیدگان اجتماعی اگر ساماندهی نشوند و معضلاتشان به موقع مدیریت نشود آن آسیب‌ها دیر یا زود و به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به جامعه آسیب خواهند رساند.

به عنوان فردی كه در سازمان بهزیستی به‌طور مستقیم با آسیب‌های اجتماعی برخورد داشته‌اید، دلایل افزایش آسیب‌ها در جامعه ایرانی طی سال‌های گذشته را چه می‌دانید؟

آسیب‌های اجتماعی مانند یك شبكه در هم تنیده است كه یك علت مشخص ندارد به همین دلیل است كه گفته می‌شود تنها راه مهار آسیب‌های اجتماعی، برخورد همه جانبه نگر با انواع آسیب‌هاست. به عنوان مثال درصد بالایی از هم پاشیدگی خانواده‌ها ناشی از اعتیاد است و تعداد زیادی از كودك آزاری‌هایی كه در جامعه به وقوع می‌پیوندد در خانواده‌های طلاق اتفاق می‌افتد، تعداد زیادی از دختران فراری و زنان خیابانی معلول خانواده‌های معتاد هستند، به همین دلیل است كه گفته می‌شود آسیب‌های اجتماعی طبیعتا به صورت یك شبكه هستند كه هركدام از اینها به نوعی می‌توانند آسیب اجتماعی دیگری را ایجاد كنند. پس تنوع و سیال بودن آسیب‌های اجتماعی و بروز آسیب‌های نوظهور، زنگ‌خطری است كه اگر برای آن برنامه‌ریزی صورت نگیرد، برنامه‌های موجود تنها می‌تواند نقش مُسكن را در برابر آنها ایفا كند.

برای كاهش آسیب‌های اجتماعی در جامعه چه اقداماتی باید انجام داد؟

آنچه مسلم است اینكه برای كاهش آسیب‌های اجتماعی باید عواملی كه زمینه‌ساز آسیب‌های اجتماعی هستند را برطرف كرد چراكه هر یك از آسیب‌ها در بروز دیگر آسیب‌ها به نوعی نقش دارند. مثلا فقر، مسائل معیشتی و اقتصادی،‌مسائل درون خانواده‌ها از قبیل مشاجرات و كودك‌آزاری و... و عوامل محیطی همه به نوعی زمینه‌ساز و عامل به وجود آورنده آسیب‌های اجتماعی هستند كه هر كدام ریشه‌های متعددی دارند. اما به دلیل این در هم تنیدگی نمی‌توان گفت كه نمی‌شود با آسیب‌ها مبارزه نكرد. نمی‌توانیم بگوییم به علت همسایه بودن با افغانستان نمی‌توانیم جلوی ورود موادمخدر به كشور را بگیریم و پس نمی‌توان با اعتیاد مبارزه كرد و بعد انتظار داشته باشیم مثلا تعداد زنان یا كودكان خیابانی گسترش پیدانكند، آمار طلاق كم شود و شاهد افزایش بزهكاری نباشیم. بلكه باید با مسائل اجتماعی كه پیش روی مسئولان قرار می‌گیرد به صورت جامع و به نگاهی كلان برخورد كرد تا بتوانیم نتایج خوبی از آن استخراج كنیم.

برخوردهای پلیسی می‌تواند تاثیری در كاهش آسیب‌ها داشته باشد؟

در موضوعات اجتماعی بر اساس تجربه می‌توانم بگویم كه برخورد قهری و پلیسی موفقیت چندانی ندارد اگر چه ممكن است در كوتاه‌مدت شاهد كاهش مقطعی آسیب‌ها در ظاهر باشیم اما آنچه مسلم است اینكه ریشه آسیب‌های اجتماعی باقی می‌ماند اگر چه ممكن است ظاهر آن از بین برود. به عنوان مثال اگر عامل آسیب‌در جامعه اعتیاد است، باید آن را درمان كنیم، اگر مسائل اقتصادی باعث به‌وجود آمدن یا زیاد شدن آسیب‌ها شده‌اند باید وضعیت اقتصادی را سر و سامان بخشید، اگر بی‌سرپرستی افراد مشكلات اقتصادی برای آنها به وجود آورده باید آن را برطرف كردو... مهم این است كه باید با نگاه جامع،‌دقیق و موشكافانه به آسیب‌های اجتماعی نگاه كرده و با دید فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و قهری و امنیتی با مسائل برخورد كنیم، چرا كه اگر هر یك را به تنهایی انجام دهیم، اثربخشی كمتری خواهد داشت، ولی اگر همه راهكارها را با هم به كار ببندیم، در این راه موفق خواهیم بود.

مثلا اگر طلاق كاهش پیداكند زمینه‌هایی كه باعث بروز طلاق است مثل مشكلات مالی و اقتصادی خانواده‌ها كه در طلاق و سرقت و قتل و كودك آزاری و... تاثیرگذار است كم می‌شود. یا اینكه یكی از مسائلی كه می‌تواند به بروز آسیب‌ها كمك كند، مسائل مالی است ولی این نیست كه هركس فقیر باشد آسیب اجتماعی دارد. همچنین فضای بانشاط سیاسی - اجتماعی جامعه می‌تواند كمك كند به بروز آسیب‌ها یا كاهش آن. فضای نشاط و امید و سرزندگی می‌تواند اضطراب و استرس را كمتر و ایجاد امید و كمك كند به اینكه فرد دنبال مسائل اعتیاد نرود. افسردگی هم می‌تواند زمینه‌ساز بروز آسیب‌های اجتماعی شود.

آموزش مهارت‌های زندگی چقدر می‌تواند در كاهش آسیب‌ها نقش داشته باشد؟

آنچه در بحث آسیب‌ها مهم است اینكه باید به آموزش مهارت‌های زندگی توجه ویژه‌ای شود و این آموزش‌ها در سطح كشور و افراد گسترش پیدا كند. افراد با فراگیری درست این آموزش‌ها در مقابل آسیب‌های اجتماعی واكسینه می‌شوند و در مقابل آن مصونیت پیدا می‌كنند. بالا رفتن عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس در افراد باعث می‌شود كه حتی در محیط‌های آلوده نیز جذب بزه نشوند و مثلا اگر در محفلی با موادمخدر روبه‌رو شدند بلافاصله سراغ آن نروند.

شهرداری تهران مدتی است كه در خانه‌های محله مهارت‌های زندگی را به شهروندان آموزش می‌دهد این موضوع می‌تواند در كاهش آسیب‌ها موثر باشد؟

خانه‌های محله و خانه‌های سلامت شهرداری تهران می‌تواند كمك موثری در بالا بردن اعتماد به نفس افراد داشته باشد و در پیشگیری از با كاهش آسیب‌های اجتماعی موثر است. این فعالیت باید در سال‌های آینده هم با قوت ادامه پیدا كند تا شاهد بازخورد آن در جامعه باشیم. آنچه مهم است اینكه به عنوان مثال اگر بشود جلوی اعتیاد رابه عنوان مهم‌ترین آسیب اجتماعی در جامعه بگیریم و افرادی كه معتاد هستند را درمان كنیم به‌تدریج تعداد افراد معتاد در كشور كم می‌شود چرا كه به‌دنبال كاهش اعتیاد می‌توانیم شاهد كاهش طلاق،‌كاهش دختران فراری و كاهش زنان خیابانی باشیم.

سازمان‌های حمایتی مثل بهزیستی چه نقشی در این میان دارند؟‌

برنامه‌ریزی درست و منسجم مهم‌ترین اقدامی است كه سازمان‌هایی چون بهزیستی و شهرداری كه به نوعی با آسیب‌ها به‌طور مستقیم در گیر هستند باید داشته باشند. از سوی دیگر همزمان باید مشكلات معیشتی و اقتصادی مردم حل شود تا بتوان به كاهش آسیب‌ها كمك كرد.