سلامت نیوز : مردان 3 برابر زنان دچار سنگ کلیه می شوند. سفید پوستان بیش از رنگین پوستان و افراد ساکن مناطق  کوهستانی، گرمسیری و صحرایی نیز بیش از دیگران در معرض خطر این بیماری قرار دارند.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از پایگاه اطلاع رسانی نظام پرستاری ؛ در فصل گرما و احتمال كاهش حجم مایعات دریافتی خطر بروز و تشكیل سنگ‌های ادراری افزایش می‌یابد در این میان برخی به علت داشتن عوامل خطر بیش از دیگران در معرض خطر هستند.

برخی هم به علت داشتن نوعی رژیم غذایی خاص مصرف داروها یا فعالیت بدنی كم بیشتر مستعد ابتلاء به انواع سنگ‌های ادراری هستند. از این‌رو دانستن برخی نكات به افراد در كاهش میزان بروز این قبیل سنگ‌ها كمك می‌كند آنچه در ادامه می‌خوانید علاوه بر روش‌های تشخیصی راه‌های درمان و پیشگیری از بروز و تشكیل سنگ‌هاست.

تست‌های تشخیصی

تهیه عکس آماده شکم با اشعه ایکس(KUB):

تهیه تصویری از کلیه‌ها، حالب و مثانه برای بررسی از نظر وجود یا عدم وجود سنگ و نیز تعیین محل آن.

سونوگرافی:

در این روش با بهره‌گیری از امواج فراصوت همراه با پردازش کامپیوتری می‌توان اندام‌های داخلی، از جمله کلیه‌ها و مجاری ادراری و مثانه را مورد بررسی قرار داد. این روش کاملاً ایمن، بدون درد و غیر تهاجمی است اما ممکن است سنگ‌های کوچک در این شیوه نادیده بمانند.

آی‌وی‌پی:

 پزشک با این تست به دنبال سنگ‌هایی می‌گردد که در تصویر ساده با اشعه ایکس دیده نشده است. پس از تزریق ماده حاجب از طریق سیاهرگ‌های بازو، در فواصل زمانی مشخصی که این ماده با فعالیت کلیه‌ها به تدریج دفع می‌شود، با استفاده از اشعه ایکس، تصاویری از فرد تهیه می‌شود که ضمن بررسی اندازه و محل کلیه‌ها و مسیر حالب‌ها، وجود یا عدم وجود سنگ نیز ارزیابی می‌گردد. در صورت کشف هر نوع یافته غیر طبیعی ممکن است پزشک برای ارزیابی بیشتر، درخواست انجام سی‌تی اسکن کند.

سی‌تی اسکن:

 انجام سی‌تی اسکن مارپیچی با فراهم آوردن تصویری مناسب و از زوایای مختلف از کلیه‌ها و حالب، به بررسی دقیق‌تر آن کمک می‌کند.

آزمایش ساده ادرار:

 این تست برای بررسی ادرار از نظر اسیدیتی(pH)، وجود گلبول قرمز در ادرار، وجود کریستال‌ها در ادرار و . . . صورت می‌گیرد.

چه کسانی در خطرند؟

سنگ کلیه در این افراد شایع‌تر است:

مردان 3 برابر زنان، دچار این مشکل می‌شوند (معمولاً بین سن 30 تا 50 سالگی).

سفیدپوستان بیشتر از رنگین‌پوستان دچار این مشکل می‌شوند.

افراد با سابقه خانوادگی مثبت، بیشتر از دیگران، مستعد تشکیل سنگ کلیه‌اند.

کسانی که در مناطق کوهستانی، صحراها یا سایر مناطق گرمسیری زندگی می‌کنند، بیشتر از کسانی که در سایر مناطق جغرافیایی زندگی می‌کنند، در معرض ابتلا به این مشکل هستند.

مقابله با خطرهای پنجگانه

مایعاتی که می‌نوشیم: ننوشیدن مقادیر کافی آب از اصلی‌ترین علل تشکیل سنگ کلیه به شمار می‌رود. این مسئله به ویژه برای آن‌هایی که در مناطق گرم و خشک زندگی می‌کنند و نیز افرادی که در محیط‌های گرم مانند آشپزخانه‌ها، نانوایی‌ها و کوره‌های ذوب فلزات کار می‌کنند، از اهمیت بیشتری برخوردار است. نوشیدن نوشابه‌های گازدار و آب برخی میوه‌ها مانند گریپ‌فروت می‌تواند خطر تشکیل سنگ را افزایش دهد.

رژیم غذایی: مصرف مقادیر زیادتر از حد مجاز روزانه برخی ویتامین‌ها مانند ویتامین D می‌تواند خطر تشکیل سنگ را افزایش دهد.

در صورت مصرف این ویتامین به صورت دارو توصیه می‌شود دقیقاً به مقادیر توصیه‌شده از سوی پزشک توجه کنید. همچنین سطوح بالای کلسیم نیز می‌تواند باعث خطر تشکیل سنگ شود. مصرف مقادیر توصیه‌شده کلسیم همراه با رژیم کم‌نمک و کم‌پروتئین ممکن است از این خطر بکاهد. رژیم‌های غذایی پرپروتئین، پرنمک و مصرف غذاهای حاوی اگزالات بالا مانند سبزیجات سبز تیره، خطر تشکیل سنگ را افزایش می‌دهد.

وزن و وزن‌گیری: در افراد چاق و با دورکمر بالا، خطر تشکیل سنگ، افزایش می‌یابد.

فعالیت بدنی: افرادی با الگوی زندگی کم‌تحرک، مشکلات بیشتری با سنگ کلیه خواهند داشت؛ چرا‌که محدودیت تحرک، موجب افزایش آزادسازی کلسیم از استخوان‌ها می‌شود.

داروها: مصرف برخی داروها می‌تواند باعث تسهیل ایجاد سنگ کلیه شود.

عوامل خطرساز اما غیر قابل کنترل

سن و جنس: چنان‌که گفته شد، مردان 3 برابر بیشتر از زنان و به ویژه در سنین 30 تا 50 سالگی، مستعد ابتلا به این بیماری هستند. همچنین زنان در سنین پس از یائسگی به دلیل کاهش سطح هورمون استروژن با افزایش خطر ابتلا مواجهند.

سابقه خانوادگی سنگ کلیه

سابقه ابتلای مکرر به عفونت‌های مجاری ادراری

مشکلات طبی خاص: ابتلا به بیماری‌هایی مانند سندرم روده تحریک‌پذیر، پرکاری هیپرتیرویید، کیستیک فیبروزیس، نقرس، فشار خون بالا، مقاومت به انسولین بر اثر دیابت، چاقی و . . .

استراحت مطلق طولانی‌مدت

مشکلات مثانه ناشی از صدمه به طناب نخاعی

داروها: داروهایی مانند آنتی‌اسید و آسپیرین

سیستم ادراری غیر طبیعی مانند کلیه نعل اسبی

عوامل خطرساز برای عود سنگ کلیه

مهم‌ترین عواملی که باعث افزایش احتمال عود سنگ کلیه می‌شوند، عبارتند از:

سطوح بالای مواد معدنی مانند اگزالات، کلسیم و اسید اوریک

کاهش حجم ادرار

عفونت مجرای ادراری

سطوح پایین سیترات

غیر طبیعی بودن pH ادرار ( چه بالاتر از حد معمول و چه پایین تر از آن)

عوارض سنگ کلیه

ابتلای به سنگ کلیه ممکن است باعث بروز مشکلاتی از این قبیل شود:

افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های ادراری یا تشدید عفونت‌های موجود.

آسیب‌های کلیوی، که در موارد خاص ممکن است حتی کار به نارسایی حاد کلیه بکشد.

پیشگیری از ابتلا به سنگ‌های کلیه به ویژه در کسانی که تنها یک کلیه دارند و بیماران دچار نقص سیستم ایمنی و افرادی که کلیه‌های پیوندی دارند، از اهمیت و حساسیت خاصی برخوردار است.

وقتی درد قابل ‌تحمل است

اغلب اوقات برای دفع سنگ به چیزی بیشتر از اقدامات درمانی در منزل نیاز نخواهد بود. این اقدامات شامل نوشیدن مقادیر فراوان آب، مصرف داروهای مسکن و حتی‌الامکان گرفتن سنگ دفع‌شده و جمع‌آوری ادرار 24 ساعته برای بررسی سنگ از نظر نوع، ترکیب و علل زمینه‌ای تشکیل سنگ است.

اما گاهی اوقات، این اقدامات درمانی جواب نمی‌دهند و مراجعه به پزشک ضرورت پیدا می‌کند. در این مواقع، اگر پزشک معالج به امکان دفع خودبه‌خودی سنگ اعتقاد داشته و تحمل درد هم برای بیمار امکان‌پذیر باشد، باز هم همان اقدامات درمانی خانگی پیشنهاد می‌شود. اما اگر درد خیلی شدید باشد، احتمالاً سنگ، مجرای ادراری بیمار را مسدود کرده یا این‌که سنگ با یک عفونت ادراری همزمان شده است. در چنین شرایطی، احتمالاً پزشک گزینه‌‌های طبی را برای حل مشکل توصیه می‌کند. این گزینه‌ها عبارتند از:

 ضد درد: استفاده از داروهای ضد دردی که نیاز به نسخه پزشک ندارد؛ مانند، داروهای ضد التهابی غیر استرییدی نظیر ایبوپروفن و دیکلوفناک که ممکن است درد را تسکین دهند. در صورت نیاز ممکن است پزشک معالج تصمیم به تجویز داروهای ضد درد قوی‌تری بگیرد.

نوشیدن آب فراوان: در ساعات بیداری هر ساعت یک لیوان آب بنوشید، چراکه شما نیازمند نوشیدن مقادیری بیش از حد معمولِ 8 تا 10 لیوان آب در روز هستید. اما اگر به بیماری‌های کلیوی، قلبی یا کبدی مبتلا هستید یا اگر به هر دلیل دیگری با محدودیت مصرف آب مواجهید، قبل از افزایش مصرف مایعات با پزشکتان مشورت کنید. از مصرف نوشابه‌های گازدار و آب برخی میوه‌ها (به ویژه گریپ‌فروت) و غذاهای حاوی اگزالات فراوان پرهیز نمایید.

 جمع‌آوری سنگ و ادرار: ممکن است پزشک معالجتان بخواهد برای آزمایش سنگ‌های دفعی و تعیین نوع و ترکیب آن‌ها به جمع‌آوری سنگ اقدام کند. شما می‌توانید با استفاده از یک صافی، سنگ‌ها و حتی شن‌های دفع‌شده از کلیه را جمع‌آوری کنید. راه دیگرش، جمع‌آوری ادرار در یک ظرف و جمع‌آوری سنگ‌ها از داخل آن است. بهتر است برای گرفتن سنگ‌ها تا 3 روز از زمان پایان درد به این کار ادامه دهید.

 وقتی درد شدت می‌گیرد

در این حالت که احتمالاً به علت انسداد مجرای ادراری بر اثر سنگ یا به علت همراهی سنگ با عفونت ادراری روی داده است، گزینه‌های زیر پیش رو خواهند بود:

 سنگ‌شکن: سنگ‌شکن از امواج صوتی استفاده می‌کند که به راحتی از بافت‌های بدن می‌گذرد و دارای قدرت کافی برای شکستن سنگ کلیه است. در این روش، سنگ‌ها به قطعات ریز شکسته و همراه با ادرار از مجاری ادراری دفع می‌شوند. این امواج بی‌خطرند و بیمار، آن‌ها را حس نمی‌کند، اما از آن‌جا که تولید هر موج با صدای بلندی همراه است، برای محافظت از گوش‌های بیمار از گوشی استفاده می‌شود.

 از عوارض این روش می‌توان به وجود خون در ادرار، کبودی پشت و شکم و احساس ناراحتی در زمان عبور سنگ‌های شکسته شده از مجاری ادراری اشاره کرد. علاوه بر آن، ممکن است سنگ‌ها در مرحله اول به طور کامل خرد نشوند که در این صورت، باید مجدداً از دستگاه سنگ‌شکن یا از سایر روش‌های خارج کردن سنگ که توضیح داده خواهد شد، استفاده کرد.

شاید بتوان گفت که این روش جزء عمومی‌ترین روش‌های درمان طبی سنگ‌های کلیه است. استفاده از این روش در مواردی که سنگ کلیه خیلی بزرگ باشد، کارگشا نخواهد بود.

 خارج کردن یا خرد کردن سنگ از طریق پوست: اگر سنگ‌شکن کارساز نباشد یا سنگ خیلی بزرگ باشد، از این روش استفاده می‌شود. در این روش، لوله نازکی به نام نفروسکوپ از طریق برش کوچکی که در ناحیه پشت بیمار ایجاد شده وارد کلیه می‌شود. سپس با استفاده از آن، سنگ را خارج (لیتوتومی) یا آن را خرد می‌کنند و سپس خارج می‌سازند (لیتوتریپسی).

یوتروسکوپی: جراح در این روش، لوله تلسکوپ نازکی را به نام یوتروسکوپ از طریق مجرای ادراری به محل استقرار سنگ هدایت می‌کند و می‌کوشد تا با بهره‌گیری از این ابزار دقیق، سنگ را به طور کامل خارج سازد یا برای راحتی کار، ابتدا آن را با استفاده از امواج فراصوت، لیزر یا تکنیک الکتروهیدرولیک بشکند و سپس خارج کند. گاهی ممکن است بیمار، نیازمند استفاده از لوله‌های توخالی کوچکی (موسوم به استنت حالب) باشد که در حالب جاگذاری می‌شود و آن را برای عبور ادرار و خرده‌های سنگ باز نگه می‌دارند. این کار اغلب برای درمان سنگ‌هایی به کار می‌رود که از کلیه‌ها وارد حالب شده‌اند.

 جراحی باز: جراح در این روش، برشی را در پهلوی بیمار ایجاد می‌کند و از این طریق با دسترسی به کلیه‌ها اقدام به خارج ساختن سنگ یا سنگ‌ها می‌نماید. این، آخرین گزینه برای درمان سنگ‌ها است و در موارد معدودی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اصول پیشگیری

مواجهه مجدد با سنگ کلیه در کسانی که یک‌بار تجربه سنگ کلیه را داشته‌اند، کاملاً محتمل است. تقریباً نیمی از کسانی که سنگ کلیه داشته‌اند، موارد بیشتری از ابتلا به سنگ را در مدت 5 سال بعد از اولین تجربه‌شان دیده‌اند و تنها استثنا در این مورد، آن‌هایی هستند که از اقدامات پیشگیرانه بهره برده‌اند. این اقدامات می‌تواند شامل ایجاد تغییراتی در شیوه زندگی مانند مصرف مایعات بیشتر و نیز ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی باشد. در صورتی که دارای زمینه‌های مستعدکننده ابتلا به سنگ کلیه مانند سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ باشید یا این‌که علی‌رغم مراقبت‌های فوق، مجدداً دچار سنگ کلیه شوید یا سنگ شما به تدریج بزرگ‌تر شود، ممکن است پزشکتان استفاده از تدابیر پیشگیری‌کننده دارویی را پیشنهاد کند. او ممکن است از شما بخواهد تا پس از دفع سنگ، ادرار 24 ساعته‌تان را جمع کنید. با آزمایش ادرار می‌توان به نوع و علت تشکیل سنگ پی برد و با دانستن این موارد می‌توان راه‌های پیشگیری از پیدایش مجدد سنگ را مشخص و به آن عمل کرد.

در موارد نادری نیز افزایش فعالیت غدد پاراتیرویید با تولید مقادیر بالای نوعی هورمون، موجب افزایش سطح کلسیم خون و تشکیل سنگ ‌کلیه کلسیمی می‌شود. در چنین مواردی، برای پیشگیری از پیدایش مجدد سنگ ممکن است نیاز به یک عمل جراحی برای برداشتن غده پاراتیرویید باشد. اما در صورتی که سنگ کلیه شما با هر یک از موارد زیر همراه باشد، درمان آن نیازمند اقدامات بیشتری خواهد بود:

 ابتلای مکرر به عفونت‌های ادراری

کاهش عملکرد کلیه

تک‌کلیه‌ای بودن

بیماری‌های نقص سیستم ایمنی

پیوندی بودن کلیه

 اگر در اولین تجربه بیماری‌تان بیش از یک سنگ داشته‌اید یا سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ کلیه دارید، در آن صورت استعداد بیشتری برای ابتلای مجدد به سنگ خواهید داشت و لازم است تدابیری برای ممانعت از تکرار این مشکل بیندیشید. در چنین شرایطی، رعایت موارد ذیل کمک‌کننده خواهند بود:

 مایعات بیشتری مصرف کنید: روزانه حداقل 8 تا 10 لیوان آب بنوشید و اگر در مناطق گرم و خشک زندگی می‌کنید و اگر هوای محیط کارتان گرم است، آب بیشتری بنوشید. به تدریج بر مقدار مایعات مصرفی خود بیفزایید و اگر در حال حاضر، روزی 8 تا 10 لیوان آب نمی‌نوشید، سعی کنید روزانه حداقل یک لیوان به آب مصرفی‌تان بیفزایید. افزودن تدریجی به مقدار آب مصرفی، به بدنتان این امکان را خواهد داد تا خود را با مقادیر اضافی مایع ورودی وفق بدهد.  

مصرف فیبر و ویتامین C را افزایش دهید: فیبر در سبوس گندم و جو، حبوبات، نان تهیه شده از گندم کامل، کلم، هویج، میوه‌ها و …یافتمی‌شود. افزایشزیاد مصرف ویتامین C با اسیدی کردن ادرار موجب حل شدن سنگ‌های فسفات کلسیمی که از سنگ‌های شایع کلیه است و نیز سنگ‌های فسفات آمونیم منیزیم می‌شود که سنگ‌های اخیر با عفونت‌های ادراری همراه هستند و در صورتی که از بین نروند، راهی جز جراحی برای از میان بردن آن‌ها وجود نخواهد داشت.

مصرف گوشت را کم کنید.

 مصرف کلسیم را افزایش دهید: مصرف مقادیر کافی کلسیم همراه با یک رژیم کم‌سدیم و کم‌پروتئین ممکن است از خطر ایجاد دوباره سنگ بکاهد. برخی مطالعات نشان داده‌اند که برخلاف برخی تصورات رایج، مصرف مقادیر بالای کلسیم از خطر تشکیل دوباره سنگ می‌کاهد. احتمالاً این مسأله به دلیل اتصال کلسیم به اگزالات در داخل لوله گوارشی و ممانعت از جذب اگزالات است که بدین ترتیب از میزان ایجاد سنگ می‌کاهد.از مصرف غذاهای حاوی اگزالات فراوان مانند سبزیجات سبز تیره، ریواس، آجیل و شکلات بپرهیزید.

 کمتر نمک بخورید: در زمان طبخ یا خوردن غذا از افزودن نمک به آن خودداری کنید. ترجیحاً نمکدان را هم از روی میز غذایتان بردارید.

 نصایح اربعه

1ـ مقدار مایع مصرفی شما زمانی کافی است که رنگ ادرارتان کاملاً شفاف یا حداکثر زرد روشن باشد. در غیر این صورت، حجم آبی که می‌نوشید، کافی نیست و لازم است بر میزان مایع مصرفی‌تان بیفزایید. این نکته شامل تمام انواع آب‌های قابل شرب با هر درجه سختی می‌شود؛ پس هیچ‌وقت به تصور این‌که آب شرب منطقه‌تان املاح فراوانی دارد و شاید سنگ‌ساز باشد، از نوشیدن آب کافی پرهیز نکنید و مطمئن باشید که با مصرف مقادیر کافی از همان نوع آب نیز دچار مشکل نخواهید شد.

2ـ در صورتی که مبتلا به بیماری‌های قلبی، کلیوی یا کبدی هستید و محدودیت مصرف مایعات دارید، حتماً قبل از افزایش حجم مایع مصرفی‌تان با پزشک معالج خود مشورت کنید.

3ـ ممکن است پزشک شما قبل از انجام هر نوع تغییری در رژیم غذایی‌تان تصمیم به انجام آزمایش‌های تکمیلی بگیرد.

4ـ در صورتی که علی‌رغم رعایت موارد فوق و مصرف مایعات بیشتر و تغییر رژیم غذایی مجدداً دچار سنگ کلیه شدید، ممکن است پزشکتان از درمان دارویی کمک بگیرد. در مواردی هم که فرد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ساز تشکیل سنگ باشد، باز هم درمان دارویی برای کاهش خطر تشکیل سنگ توصیه می‌شود. نوع داروهای تجویزی نیز به نوع سنگِ تشکیل‌شده بستگی دارد.