سلامت نیوز : برنامه‌ریزی‌های گذشته کشور را با تولید 12 قلم داروی بیوتکنولوژی در مقام چهارم آسیا بعد از ژاپن، هند، چین و کره رسانده است. اما بی توجهی به رشد این حوزه باعث می‌شود تا ۵ سال آینده برای تأمین این داروها به سالانه ۲.۵ میلیارد دلار نیازمند باشیم.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از فارس ؛ درحالی که از نیمه دوم سال 1391 در مقاطع مختلف با بحران های دارویی مواجه بوده‌ایم و پاسخ های مختلف و بعضاً ضد و نقیض مسئولان حوزه دارو و بانک مرکزی ارائه شده است، این سؤال همچنان در اذهان عمومی بیماران و دست اندرکاران حوزه دارو و درمان باقی است که سیاستهای دارویی کشور در راستای امنیت سلامت کشور چیست و به کدام سو می‌رود؟

آنچه مسلم است هیچ بحرانی یک شبه به وقوع نمی‌پیوندد و یک شبه نیز برطرف نمی گردد. مسلماً دستاوردهایی که امروز شاهد شکوفایی آن هستیم حاصل درایت و برنامه ریزی های 20 سال گذشته و بحرانی که با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم حاصل بعضاً سوء مدیریت، ضعف نگرش جامع و عدم توجه به زیرساختارسازی در سالیان گذشته است.

در حالی که آینده نگری دهه 70 امروز ما را به مقام چهارم در تولید داروهای زیست فن آوری در آسیا رسانده است، متأسفانه مشکلات تأمین دارویی هم اکنون گریبانگیر جامعه بیماران خاص است و گذر از بحرانهای شدید پیشرو در تأمین داروهای بیماران خاص نیازمند حرکتی بسیجی به منظور برنامه ریزی و زیر ساختار سازی است.

* اهمیت داروهای زیست فناوری

صنعت تولید داروهای بیوتکنولوژی امروزه در دنیا در انحصار چند کشور اروپایی و آمریکایی است و با توجه به فناوری پیچیده و خاص مورد استفاده در این صنعت و قیمت بالای این محصولات جزء صنایع استراتژیک کشورها محسوب می شوند.

در حال حاضر داروهای بیوتکنولوژی بازاری معادل 160 میلیارد دلار را سالیانه در اختیار دارد این حجم بازار زمانی اهمیت صد چندان پیدا می‌کند که به سه نکته مهم و اساسی آن باید توجه شود.

1- تنها 150 قلم دارو این بازار بزرگ و حساس را در اختیار دارند.

2- کمتر از 15 شرکت دارویی، فناوری تولید این داروها را در اختیار دارند.

3- تقریباً تمام داروها تنها یک تولیدکننده و فروشنده عمده در سطح دنیا (Monopole) دارند.

علی رغم تولید 95درصد از اقلام دارویی مورد نیاز کشور، همان 5درصد اقلام باقیمانده حدود 30درصد از بودجه دارویی کشور را شامل می‌شوند.

با سرمایه گذاری بسیاری که در دنیا بر روی تولید داروهای بیوتکنولوژی صورت پذیرفته است، هر روز شاهد عرضه داروهای جدیدی از این دست به بازار دارویی برای درمان بیماری های صعب العلاج هستیم که با توجه به قیمت بالای داروها مسلماً روز به روز هزینه دارویی کشور را بالا خواهد برد.

نگاهی به بازار بین‌المللی داروهای زیست فناوری که عمدتاً داروهای بیماران خاص را دربر‌ می‌گیرند در 5 سال گذشته نشان از رشد سریع این بازار و بالطبع افزایش هزینه های درمان دارد.

چرا که این داروهای بسیار موثر و جدید به دلیل تولید از طریق فناوری های پیچیده که در انحصار شرکتهای بزرگ چند ملیتی اروپایی - آمریکایی است و بسیار گرانقیمت هستند. درحالی که هزینه فعلی درمان یک بیمار مبتلا به سرطان سینه حدود 37 هزار دلار در سال است، یا هزینه شیمی درمانی برخی از بیماران سرطانی به بیش از 10 هزار دلار بالغ می شود یا درخصوص برخی درمان های ام اس هزینه سالیانه بیمار به حدود 50 هزار دلار بالغ می شود، تأمین داروی کشور در آینده بر اساس چه برنامه‌ای هدفگذاری شده است؟

در حال حاضر حدود 150 قلم داروی زیست فناوری در بازار دنیا وجود دارد که با توجه به محصولاتی که در حال حاضر مراحل مختلف تحقیق و توسعه را می‌گذرانند تا 10 سال آینده به 200 قلم دارو بالغ می‌شود. چگونه و با چه رویکردی در صدد تأمین داروهای جدید و گرانقیمت مورد نیاز بیماران هستیم؟

* بازار فراورده های با منشاء زیستی

با توجه به گسترش بازار فراورده‌های با منشاء زیستی طی 5سال آینده به بیش از 250 میلیارد دلار، بازار ایران در صورت فراهم کردن امکانات برابر با بیماران کشورهای توسعه یافته دنیا در تأمین دارو برای بیماران حدود یک درصد از بازار جهانی را تشکیل می‌دهد و بر این اساس 5 سال آینده میزان ارز مورد نیاز فقط برای تأمین داروهای زیست فناوری بیماران خاص به عددی بالغ بر 2.5میلیارد دلار خواهد رسید!

توجه به میزان ارز تأمین شده برای دارو در سالیان گذشته مشتمل بر داروهای شیمیایی و زیست فناوری نشان می‌دهد که در صورت عدم برنامه ریزی تخصصی و جدی در این حوزه در 5 سال آینده تامین داروهای حیاتی و ضروری برای بیماریهای صعب‌العلاج به وضعیت بحرانی خواهد رسید.

اگر چه تمام داروهای بعضاً مشابه، لزوم حضور در بازار را ندارند، اما بخشی از همین برنامه می بایست بر رصد کارشناسی داروها و جلوگیری از ورود داروهای مشابه و بعضاً بدون مزیت به بازار کشور متمرکز شود تا از عادت بازار و انحراف منطق درمان کشور جلوگیری شود.

انتظار می رود فروش فراورده های مشابه زیستی (Biosimilars) تا سال 2015 به رقمی بین9/1 تا 6/2 میلیارد دلار برسد.

نکته قابل توجه اینکه در حال حاضر بازار جهانی این گونه فراورده‌ها عددی کمتر از 400 میلیون دلار است. بومی سازی دانش فنی تولید فراورده‌های مشابه زیستی با توجه به مزیت قیمت پایین و در دسترس بودن آنها، رویکردی است که در حال حاضر توسط بسیاری از قدرتهای اقتصادی نو ظهور همچون هند، کره جنوبی، ترکیه و برزیل با جدیت دنبال می شود.

* فناوری زیستی، فرصتها و تهدیدات

نکته قابل توجه و امیدوارکننده در مواجهه با این بحران، نتایج برنامه ریزی های انجام شده در دهه 1370 است که در 10 سال گذشته به رشد و شکوفایی صنعت تولید داروهای زیست فناوری در کشور منتهی شده است و امروز ایران جزء معدود کشورهای صاحب فناوری و زیرساختار تولید داروهای زیست فناوری محسوب می شود.

در حال حاضر 12 قلم داروی زیست فناوری تولید داخل در بازار دارویی کشور موجود است که بخش عمده ای از مشکلات بیماران سرطانی، هموفیلی، ام اس، هپاتیت و ناباروری کشور را پاسخگو هستند و سالیانه حدود 300 میلیون دلار صرفه جویی ارزی ایجاد می کنند.

با توجه به فرصتها و پتانسیل ایجاد شده بر اساس برنامه های بلند مدت گذشته که به رشد و تربیت نیروی انسانی متخصص در این شاخه و پروژه های انتقال دانش فنی که به ظرفیت سازی قابل توجه منتهی گشته است و محدودیت کشورهای صاحب فناوری در دنیا در خصوص تولید این محصولات، با یک برنامه ریزی تخصصی و جامع نگر نه تنها گذر از بحران پیشرو میسر خواهد بود بلکه این صنعت توانایی ارز آوری قابل توجهی از طریق صادرات را داراست.

شاهد این امر ارزآوری سال اول صادراتی یک محصول زیست فناوری دارویی معادل 20 میلیون دلار است. این درحالی است که سخت ترین تحریم ها بر مبادلات اقتصادی کشور حاکم است و عمده مشتریان این داروها، مسیرهای بانکی لازم برای خرید محصولات از ایران را دراختیار ندارند که مسلماً با بهبود شرایط تحریم در آینده و با توجه به قیمت بسیار رقابتی محصولات زیست فناوری دارویی ایرانی که کیفیت کاملاً مشابه نمونه های آمریکایی - اروپایی دارند، بازارهای بزرگ دنیا استقبال شایان توجهی از واردات این محصولات خواهند داشت و می توان ارز آوری قابل توجهی را از این حوزه انتظار داشت.

سرمایه گذاری‌های عظیم در تحقیق و توسعه فراورده های جدید و حرکت پر شتاب شرکتهای چند ملیتی مجالی را برای درنگ، بی برنامگی و کاستی باقی نمی‌گذارد. پتانسیل بالای تولید، نیاز بیش از پیش بازار کشور و بازارهای منطقه ای و جهانی به داروهای زیست فناوری، همتی والا و حرکتی پرشتاب را می طلبد تا ضمن حرکت دوشادوش با رقبا و عقب نیفتادن از آنان، تامین به موقع و اثربخش نیاز بیماران داخلی و ایجاد ارزش افزوده به واسطه صادرات را فراهم آوریم.

* برنامه ریزی برای آینده

بدیهی است پایه های این برنامه ریزی می بایست بر سرعت به بازار رسانی محصولات (با رعایت کامل ضوابط کیفی بین‌المللی)، تسهیل و امنیت سرمایه گذاری، حمایت همه جانبه از برندهای ملی در این صنعت و جلوگیری از سقوط این صنعت دانش محور به ورطه بسته بندی و تولید نمایی استوار شود.

متأسفانه طی سالیان اخیر در همه صنایع از جمله حوزه دارو با حرکت مخرب و خزنده‌ای به نام «تولید نمایی» مواجه هستیم که ناشی از برنامه‌ای در جهت سوء استفاده از رویکردهای حمایتی سال های جهاد اقتصادی، تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی و حماسه اقتصادی است، تا این بار حرکتی با کمترین ارزش افزوده و اشتغالزایی رنگ تولید به خود گرفته و با پوششی جدید محصولات وارداتی را از سد محدودیتهای واردات بگذراند.

شاهد عدم کارایی و مخرب بودن این حرکت، کمبودهای مختلف و شدید داروهای به ظاهر تولید داخل است که در یک سال گذشته جامعه پزشکی و بیماران کشور را تحت فشار گذاشته است.

چرا که به دلیل وابستگی کامل این کارخانجات صرفاً برچسب زن و بسته بند به واردات محصولات دارویی تمام شده، کوچکترین نوسانات سیاسی و بانکی، بازار دارویی را از داروی به ظاهر تولید داخل خالی کرده است.

این در حالی است که سایر کارخانجات واقعاً تولیدکننده، اعم از داروهای شیمیایی یا زیست فناوری به دلیل وابستگی‌های به مراتب کمتر علی رغم تمام مشکلات و مصائب، خطوط تولید را فعال نگهداشته و کمبودهای داروهای تولید داخل را به حداقل رساندند.

لذا، آنچه می تواند آینده دارویی کشور را نه تنها از بحران برهاند بلکه آن را به قطب درآمدزایی ارزی نیز در 10 سال آینده تبدیل کند، «صنعت زیست فناوری دارویی» مبتنی بر دانش فنی است که بدون هرگونه وابستگی تکنولوژیک و با در اختیار داشتن زیر ساختار های لازم بتواند انواع داروهای جدید این حوزه را به معنای واقعی از مرحله تولید مواد اولیه دارویی بیولوژیک تولید و به بازار عرضه کند و به دلیل مزیت رقابتی قیمت، حضوری موثر و افتخار آفرین در بازار دارویی دنیا داشته باشد.

تحقق این امر میسر است چرا که برنامه‌ریزی‌های گذشته در حال حاضر ما را به در اختیار داشتن چندین مرکز علمی و 12 قلم داروی زیست فناوری در حال تولید و عرضه به بازار در مقام چهارم آسیا بعد از ژاپن، هند ، چین و کره رسانده است و جهت دهی موثر و کارآمد محققان و متخصصان و حمایت واقعی از سرمایه گذاران در مقابل اشکال مختلف واردات آینده روشن و افتخار آفرین را در پیش رو مجسم می سازد.

بدیهی است با رویکرد جدید مدیریتی کشور مبنی بر ارتباط و تعامل سازنده با همسایگان و سایر کشورها، امکان انتقال دانش فنی رشد یافته و بومی سازی شده ایرانی به اقصی نقاط دنیا دور از ذهن نیست. امید که رشد، شکوفایی و بالندگی داروهای زیست فناوری ایرانی در سایه حمایت موثر، کارا و هوشمندانه مدیران نظام سلامت کشور موجبات راحتی و آرامش بیشتر کلیه بیماران در سراسر دنیا را فراهم آورد.

هاله حامدی فر- کارشناس دارو