به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ؛ در اینجا به برخی حوزههای آسیب دیده محیط زیست كشورمان كه هر یك اهمیت فوقالعادهیی دارند، به اختصار اشاره میشود.
میدان آبهای زیر زمینی
اكثر سفرههای آب زیرزمینی در كشور بیلان منفی دارند. سهم منابع آبهای زیرزمینی 45 میلیارد مترمكعب از مجموعه میدان 135 میلیاردی سالانه در كشور است. سالانه نزدیك به 7 میلیارد مترمكعب از ذخیره آبهای زیرزمینی كاسته میشود.
دشتهای رفسنجان و كرمان، جنوب خراسان، یزد، اصفهان و بسیاری از مناطق دیگر دهها متر و در برخی موارد صدها متر افت داشته، به نحوی كه در برخی از موارد سطح زمین بهشدت افت كرده و چاههای آب آسیب كلی دیده و مزارع كشاورزی و باغات از حیزانتفاع افتادهاند. این وضعیت در استان كرمان فاجعه بار است. تداوم وضعیت فعلی به تدریج سایر دشتها را به سرنوشت دشتهای كرمان و رفسنجان دچار خواهد كرد!
آلودگی و شور شدن منابع آبهای زیرزمینی و آبهای سطحی
برداشت غیرمتعارف منجر به شور شدن منابع آبی شده و به تدریج این منابع آبی را غیرقابل استفاده میكند. همچنین ورود انواع فاضلابهای كشاورزی، صنعتی و خانگی منابع آبهای سطحی و زیرزمینی ما را دچار آلودگی میكند.
تا دو دهه پیش كمتر جایی آب بطری برای شرب استفاده میشد و مردم متكی به آب شبكه شهری بودند. امروزه بهصورت فراگیری مردم نگران از كیفیت آب شبكه شهری، به آبهای بطری روی آوردهاند.
چرخه آلودگی منابع آبهای سطحی میتواند منجر به گسترش چرخه آلودگی و شیوع بیماریهای اپیدمیك و غیر اپیدمیك در كشور شود. یكی از نگرانیهای عمده وجود نیترات و گاهی فلزات سنگین در برخی منابع تامین آب شهری است كه پیامدهای ناگواری برای سلامتی انسان به ویژه كودكان در دراز مدت دارد.
خشك شدن دریاچهها، بركهها و باتلاقهای طبیعی
متاسفانه در دهههای اخیر اكثر منابع آبهای داخلی اعم از دریاچهها، بركهها و باتلاقها در معرض آسیب، تخریب یا از بین رفتن قرار گرفتهاند. اگر مقیاس این منابع را گسترش سطح یا حجم آب آنها تلقی كنیم مطمئنا بیش از نصف این منابع تاكنون از بین رفته و روند تخریب بهشدت ادامه دارد. كاهش شدید سطح و عمق آب دریاچه ارومیه، خشك شدن برخی دریاچههای استان فارس، خشك شدن دریاچه هامون، خشك شدن باتلاق گاوخونی در ورزنه اصفهان از جمله این اتفاقات ناگوار است.
آلوده شدن هوای فضای شهرها
استفاده از اتومبیلهای فرسوده، استاندارد پایین اتومبیلهای ساخت داخل، استفاده از سوخت غیركیفی در اتومبیلها، حجم عظیم مصرف سوخت هیدروكربوری برای گرمایش و استفادههای مصرفانه صنعتی از این سوختها منجر به تولید گاز دی اكسید كربن و سایر گازها شده كه میزان آلودهكنندگی آنها در برخی از شهرهای عمده، در بسیاری از روزهای سال چندین برابر حد مجاز است. كاهش این آلودگی اقدامات چند انضباطی و لایه لایهیی را میطلبد كه به وزارتخانههای متعددی ارتباط مییابد.
آثار زیانبار كوتاهمدت و دراز مدت آلودگی هوای شهرها بر كسی پوشیده نیست و درباره آن بسیار گفته شده ولیكن حكایت همچنان باقی است.
آلوده شدن فضای كشور به ریزدانهها
در چند سال اخیر پدیده گسترده غبار ریزدانهها، بسیاری از شهرهای جنوبی كشور را تحت تاثیر قرار داده و دامنه این نوع آلودگی تا شهرهای مركزی و حتی تهران نیز امتداد مییابد. بهطور طبیعی در اینجا هم شدت و تواتر آلودگی مهم است. گرچه منبع تولید این ریزدانهها عمدتا در خارج از مرزهای ما است، ولیكن منبع در هر كجا باشد تاثیر آن روی دهها میلیون جمعیت كشور بوده و باید با حساسیت فوقالعاده با آن مواجه شویم و اقدامات جدی را بر اساس توافق با كشورهای همسایه و سازمانهای جهانی سامان دهیم.
آلودگی ناشی از ورود انواع زبالهها به محیط طبیعی
هزاران تن از انواع زبالهها اعم از خانگی، صنعتی و بیمارستانی روزانه وارد منابع آب و خاك كشور میشوند. متاسفانه طرحهای بازیافت زباله در ایران محدود بوده و بازده پلانتهای موجود نیز مطلوب نیست. نیمه شمالی كشور به ویژه اراضی واقع در فواصل جنگل تا دریای خزر بهشدت فشار این آلودگی را تحمل كرده و روز به روز شاهد افت محیط طبیعی در این منطقه هستیم. شیرابههای فاضلاب و فاضلابهای صنعتی بسیاری از خاكها را آلوده كرده و به منابع آب زیر زمینی لطمه غیرقابل جبران وارد میكند.
سالانه دهها هزار تن مواد پلاستیكی غیرقابل هضم در طبیعت در اطراف شهرها، در مجاورت جادههای اصلی و هرجا كه جمعیت حضور یافته، پخش شده و محیط را آلوده میكند. بهبود این وضعیت نیاز به یك برنامه عمل ملی دارد كه هم دستگاههای دولتی و هم مردم در آن مشاركت دارند. اینكار جنبههای اقتصادی نیز خواهد داشت. تاكنون سازمان محیط زیست در این زمینه منفعل بوده است.
آسیب دیدن جنگلها، مراتع و محیط طبیعی
به لحاظ اقلیمی كشور ما از جهت سرانه جنگل در دنیا بهطور مقایسهیی در وضعیت بسیار ضعیفی قرار دارد. رشد سریع ساخت و ساز شهری، اجرای طرحهای عمرانی به همراه سودجویی زمینخواران و متجاوزان به جنگلها و مراتع منابع محدود جنگلی را همچنان در معرض آسیب قرار دادهاند. نسبت سطح بازسازی جنگلها و فضای سبز شهری در قیاس با میزان تخریب فضای طبیعی در سطح كشور چندان امیدواركننده نیست.
آسیب كیفی ذخایر موجود طبیعی، زیستگاه بسیاری از موجودات طبیعی و گونههای گیاهی و جانوری را در معرض تهدید قرار داده است. پدیده توفان شن در مناطق مجاور كویر ناشی از عدم موفقیت در حفظ، رشد و توسعه جنگلهای طاق و سایر درختهای مقاوم در این مناطق است.
آلودگی آب دریاها و محیط زیست آبزیان
اقدامات تخریبی و آلودهكننده در حوزههای آبزی منجر به انتقال رسوبات و آلودگی به رودخانهها، دریاچهها و نهایتا دریاها میشود.
استفاده نامناسب از كودهای شیمیایی و بهكارگیری سموم دفع آفات نهایتا منجر به آلوده شدن منابع آبی شده و این آلودگی به دریاها راه مییابد. آلودگی ناشی از اقدامات عمرانی صنعتی و حملونقل در سواحل نیز منجر به آلودگی آبهای ساحلی میشود. مجموعه این اقدامات زندگی انواع آبزیان در دریای خزر، خلیج فارس، دریای عمان و دریاچههای داخلی را در معرض آسیب قرار داده یا آسیبهای بهداشتی به گونههای آبزیان وارد میكند.
طرحهای تولیدی، عمرانی و آسیب دیدن محیط زیست
گرچه سالهاست شورای عالی محیط زیست در كشور تشكیل شده و مقررات خاص را برای جلوگیری از آسیب به محیط طبیعی در اثر اجرای طرحهای عمرانی به تصویب رسانیده ولیكن كسانیكهدستاندركار طرحهای عمرانی و صنعتی بزرگ در كشور هستند خوب مطلعند كه طرح مطالعه جامع زیست محیطی (EIA) به معنی واقعی برای كمتر طرحی به اجرا در آمده است و متاسفانه امروز شاهد آثار منفی اینگونه طرحهای ناسازگار با محیط زیست هستیم. برخی از طرحهای عظیم سدسازی در كشور آسیبهای جدی به پایاب خود وارد كرده كه هنوز آثار آنها ارزیابی نشده است. طرحهای عظیم تولید نفت و گاز آسیبهای جدی به زمین، آب و هوای مناطق خود وارد كرده و میكند و كسی قادر نیست روند آلودهكنندگی آنها را متوقف كند. دهها بلكه صدها مثال در این زمینه وجود دارد.
موضوع اقتصاد محیط زیست
منابع آب، هوا و زمین ارزشهای خدادادی است كه در اختیار بشر قرار گرفته است. امروزه در كشورهای پیشرفته این منابع ارزشگذاری مالی شده و هر كس این منابع را آلوده كند بر اساس تعرفههای متنوعی باید هزینه آلودگی را پرداخت كند. ما هنوز نسبت به این موضوع برخورد جامعی نداشته و حتی در مواردی كه مقرراتی وضع كردهایم قادر به پیادهسازی جدی آن نیستیم. موانع فكری و فرهنگی جدی در این زمینه وجود دارد. رویدادهای جهانی در این زمینه به اجرا درآمده كه از جمله پرداخت مالیات تولید دی اكسید كربن در كشورهای مختلف است.
بهرهوری پایین انرژی در كشور و تخریب شاخصهای زیست محیطی
سوخت ارزان طی دهها سال در كشور ما در بیشتر موارد به تخریب منابع طبیعی كمك كرده است. استفاده بیرویه از سوخت هیدروكربوری در بخشهای مختلف خدماتی، خانگی، صنعتی و تفریحی منجر به انواع آلودگیها میشود. جنبه دیگر آسیبهای غیرمستقیم ناشی از سوخت ارزان است. پمپاژ آب از سفرههای آب زیرزمینی با عمق گاه تا 500 متر منجر به افت منابع آبی و تولید محصولات به ظاهر ارزان و بهواقع گران است كه با احتساب سوبسید
پرداختی به سوخت بسیاری از اینگونه تولیدات باید متوقف شود. این موضوع احتیاج به مطالعه عمیق داشته و میتواند بسیاری از روندهای موجود و چرخههای به ظاهر اقتصادی را تحت تاثیر قرار دهد.
زیست بوم ایران در معرض تهدید روزافزون
پهنه وسیع فلات ایران زیست بوم بسیاری از انواع گونههای گیاهی و جانوری بوده است. شدت دستاندازی در این طبیعت به حدی است كه طی پنج دهه گذشته درصد عمدهیی از گونههای گیاهی و جانوری را از دست داده و بسیاری در معرض نابودی هستند. گرچه در بسیاری از مناطق كشور تحت عنوان مناطق حفاظت شده برنامههای جدی برای حفظ جانوران وحشی و گونههای متنوع زیستی وجود دارد، ولیكن متاسفانه اقدامات انجام شده تاكنون كفایت نكرده و برای توقف منحنی نزولی در این زمینه نیاز به اقدام فراگیر ملی داریم.
قدرت عمل سازمان محیط زیست با حمایت دستگاههای اجرایی و انتظامی همراه با فراهمسازی بستر فرهنگی و آموزش همگانی از جمله اقدامات لازم برای تغییر روند موجود است. محور كلیه این برنامهها سازمان محیط زیست است.
یادآور میشود كه جدیترین برنامه محیط زیست ایران از تاسیس تاكنون، برنامه حفظ حیات وحش و محیطهای حفاظت شده در ایران بوده است. مجموعه شرایط موجود تهدید جدی برای نسل حاضر و به ویژه نسلهای آینده ایران اسلامی است. ایجاد موازنه زیست محیطی در كشور امری فوقالعاده مهم است.
سازمان محیط زیست تاكنون بیشتر نقش بازدارنده و ارشادی داشته است و در مجادلات با سایر سازمانها و دستگاههای اجرایی بالاخره كوتاه آمده است!
در واقع نقش سازمان محیط زیست باید از حالت انفعالی (PASSIVENESS) به حالت عاملیت و راهبری تغییر یابد. این نقش جدید باید به باور دولت ریاست محترم جمهور، تكتك اعضای دولت محترم و بدنه اصلی اجرایی كشور برسد.
فرصت چندانی برای مدیریتپذیری و تنظیم مجدد چرخههای زیست محیطی در كشور وجود ندارد. برای مثال در بخش آب زیرزمینی در برخی از حوزهها دیگر امكان احیا و تنظیم چرخه وجود ندارد و به ناچار باید به مرگ بسیاری از سفرههای آب زیرزمینی كه هر كدام آبادانی و تمدنی را به همراه داشتهاند تن در دهیم!
احیای سازمان محیط زیست در ستاد كشوری و در تكتك استانها بر اساس بدنه كارشناسی قوی و آموزش دیده و با سلامت نفس، اولویت اول مدیریتی است كه میخواهد هدایت سكان این كشتی توفان زده را به عهده گیرد چرا كه قبل از اینكه سازمان خود كارآمد نشود نمیتوان انتظار داشت نقش ملی و حساس و سنجیده خود را ایفا كند. این سازمان به مدیر استراتژیك یك سیستمی احتیاج دارد كه در عین اشراف و آگاهی علمی به كلیه جنبههای زیست محیطی قادر باشد برنامههای متحولی را ارائه و پیادهسازی كند. این سازمان باید به دست مدیری اداره شود كه قادر باشد با چالشهای گوناگون مواجه شده و از آن میان راهكارهایی را ارائه كرده كه حاصل آن فدا كردن محیط زیست نباشد.
سازمان محیط زیست به مدیریتی نیاز دارد كه توان فنی تعامل با كلیه دستگاههای اجرایی و سازمانهای متنوع و گروههای اجتماعی را داشته و شجاعانه از ارزشها، نرم و استانداردهای كیفی محیط زیست دفاع كرده و رعایت آنها را به هنجارهای اجتماعی تبدیل كند.
نظر شما