سلامت نیوز : دكتر محمدباقر قالیباف خردادماه گذشته بود كه اعلام كرد: «خطر بافت فرسوده برای تهران از خطر زلزله بیشتر است.» اشاره شهردار تهران، به انواع آسیب‌های اجتماعی بود كه به دلیل فقر و حاشیه‌نشینی گریبان بافت فرسوده‌نشینان را گرفته است. آسیب‌هایی كه اگر فكری جدی برای رفع آنها نشود ممكن است در آینده به بحران جدی برای پایتخت تبدیل شوند.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه تهران امروز ؛ دكتر مجید ابهری-آسیب‌شناس اجتماعی- معتقد است كه توجه به عوامل تشكیل‌دهنده جرم و بسترهای وقوع بزهكاری نشان می‌دهد كه بعد از فرد بزهكار، شرایط فرهنگی محل زندگی وی تاثیر مستقیم و قطعی در وقوع جرم دارد و بافت فرسوده‌نیز یكی از بسترهای زایش و گسترش انواع آسیب‌های اجتماعی در كلانشهری مثل تهران است.

گفته می‌شود بافت‌های فرسوده از علل ایجاد آسیب‌های اجتماعی هستند، این حرف تا چه اندازه صحیح است؟

آنچه مسلم است اینكه بافت‌های فرسوده به محلی برای بروز انواع آسیب‌های اجتماعی تبدیل شده‌اند. براساس پژوهش‌های میدانی كه در تهران انجام شده 60 درصد ساكنان اینگونه بافت‌ها مهاجرانی هستند كه از دیگر شهرها و روستاها به پایتخت مهاجرت كرده‌اند و 40 درصد مابقی نیز مهاجران غیر ایرانی هستند. از طرفی 60 درصد خانه‌های مجردی شهر تهران در بافت‌های فرسوده قرار دارند و این خانه‌ها در اختیار افراد مجردی است كه از این خانه‌ها برای اهداف ناهنجار خود استفاده می‌كنند و اغلب به یكی از انواع موادمخدر اعتیاد دارند و از خانه‌های خود برای خرید و فروش موادمخدر، توزیع اقلام غیرقانونی و داروهای غیرمجاز و... استفاده می‌كنند. این در حالی است كه بر اساس پژوهش انجام شده 97 درصد از ساكنان این خانه‌ها متولد تهران نیستند و از شهرهای دیگر به پایتخت مهاجرت كرده‌اند. بر این اساس خطر سرایت و گسترش آسیب‌های اجتماعی به مراكز شهر و محله‌های مجاور آن وجود دارد.

ویژگی بافت‌های فرسوده در مقایسه با دیگر مناطق شهر چیست؟

در نگاه ظاهری می‌توان متوجه چند تفاوت بین بافت فرسوده با سایر نقاط شد؛ نخست آنكه در این مناطق تعداد زیادی از ساختمان‌ها تخریب شده و به جای آنها خانه‌های جدید در حال ساخت است. دوم اینكه تعدادی از ساختمان‌ها به دلیل خروج ساكنان به حالت مخروبه درآمده‌اند و صاحبان آنها یا قیمت‌های گزافی را پیشنهاد می‌كنند یا تمایلی به فروش ندارند در نتیجه اینگونه اماكن تبدیل به لانه‌های فساد شده و اغلب معتادان در آنها قرار دارند و باعث آلوده‌سازی محیط می‌شوند. گروه سوم خانه‌هایی هستند كه عمر آنها بیش از 60 تا 70 سال است كه از نظر ایمنی هیچ‌گونه اعتمادی به آنها نیست و با كمترین زلزله آمار بالایی از كشته شده‌ها را در اینگونه اماكن خواهیم داشت.

مهم‌ترین عارضه فرهنگی كه ممكن است در بافت فرسوده به وجود بیاید، شامل چه مواردی می‌شود؟

مهم‌ترین عارضه فرهنگی در اینگونه بافت‌ها تقابل پاره فرهنگ‌ها با یكدیگر است چرا كه افراد با پایگاه‌های مختلف اجتماعی در كنار یكدیگر قرار گرفته و مبادله تجارب بزهكارانه در آنها به سادگی صورت می‌گیرد. كودكان كار و آن گروه از افرادی كه در خیابان‌ها و چهارراه‌ها به گلفروشی، دست فروشی یا تكدی‌گری مشغولند همه در اینگونه اماكن زندگی می‌كنند. حیاط‌های شلوغ با اتاق‌های متعدد كه هر كدام یك خانواده 4 تا 6 نفره را درخود جای داده از مشخصات اصلی بافت‌های فرسوده هستند. اما نكته جالب اینكه بعضی از این افراد در نقاط مختلف شهر، دارای خانه‌های دیگر هم هستند اما به علت مشاغل خود در اینگونه بافت‌ها زندگی می‌كنند تا آنجا كه زندگی در بافت فرسوده با شرایط ویژه آن تبدیل به یك فرهنگ اجتماعی در بین ساكنان آن شده است.آنچه در این محله‌ها به وفور می‌توان مشاهده كرد موتورسواران توزیع‌كننده موادمخدر هستند كه به سهولت در كوچه‌های تنگ و باریك رفت و آمد كرده و به محض مشاهده ماموران انتظامی به یكدیگر اطلاع‌رسانی كرده تا به مخفیگاه‌ها بروند. اقدام مهمی كه دراین زمینه توسط شهرداری تهران انجام شده بازسازی این بافت‌هاست. اما باید سازمان‌ها و نهادهای دیگر هم به كمك شهرداری بروند تا بتوان هر چه زودتر این بافت‌ها را تبدیل به اماكن جدید كرد و از عوارض بعدی اجتماعی و فرهنگی جلوگیری كرد.

تبدیل بافت فرسوده به اماكن جدید فقط نوع و شكل ساختمان‌ها را عوض می‌كند در حالی كه فرهنگ این مردم با ساختمان‌های جدید عوض نمی‌شود.

درست است، بعد از نوسازی این محله‌ها باید آسیب‌های اجتماعی و ناهنجاری‌های رفتاری شناسایی شده در این بخش‌ها را مورد بازبینی قرار داد و نسبت به پیشگیری، مقابله و كنترل آنها اقدام گردد، چراكه نسل‌های بعدی و افرادی كه د راین محله‌ها زندگی می‌كنند كودكان بی‌گناهی هستند كه شاهد همه مناظر تلخ و آزار دهنده در این بافت‌ها هستند.اما نهادهای فرهنگی وسازمان‌های اجتماعی با كمك گرفتن از مشاركت سازمان‌های مردم نهاد و با تشكیل كارگروه‌های فرهنگی می‌توانند نسبت به عملیات فرهنگی در اینگونه بافت‌ها اقدام كنند. ذكر این نكته ضروری است كه در بین افراد بزهكار می‌توان خانواده‌های پاك و زحمتكش را نیزملاحظه كرد كه به خاطر مشكلات مالی و از دست دادن شرایط مناسب اقتصادی به اینگونه اماكن مهاجرت كرده‌اند. برای ارائه خدمات اجتماعی به این اقشار، سازمان‌های خدماتی باید به كمك شهرداری آمده و این نهاد را در ارائه خدمات یاری كنند چرا كه با استقرار دكه‌های ثابت پلیس در بسیاری از معابر و ایجاد روشنایی‌های مناسب می‌توان تا تعیین تكلیف قطعی، پیشگیری وضعی (دور كردن ابزار ارتكاب جرم از دسترس افراد)‌را عملیاتی كرد. به این صورت كه استقرارماموران انتظامی در پارك‌ها و شناسایی خانواده‌های پاك و زحمتكش و تعریف شناسنامه محلی برای آنها در كنار شناسایی خانواده‌های آلوده و در معرض آسیب یكی از گام‌های مناسب برای پاكسازی فرهنگی در اینگونه محلات است.اما امكانات مالی و انسانی شهرداری تهران برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی و مشكلات یاد شده كافی نیست باید بودجه‌های ویژه از طرف دولت در اختیار شهرداری قرار گرفته تا كاركنان زحمتكش مستقر در بافت‌های فرسوده با همكاری جهادگران بتوانند گام‌های مثبتی برای مردم بردارند.

تداوم وجود خانه‌های بافت فرسوده چه مشكلاتی را به وجود می‌آورد؟

علاوه بر اینكه وجود این بافت تعادل زیبایی شهر را به هم می‌ریزد از نظر ایمنی هم مشكلات متعددی را به‌وجود می‌آورد. اگر حادثه‌ای مثل آتش‌سوزی در بافت‌های فرسوده به وقوع بپیوندد به علت بافت متراكم و عدم دسترسی به ریز دانه‌ها باید شاهد بالا رفتن آمار كشته شده‌ها و مجروحان بود؛ پس وجود بافت فرسوده‌ نه‌تنها امنیت اجتماعی شهروندان را به خطر می‌اندازد بلكه باعث صرف هزینه‌های زیادی برای سازمان‌هایی مثل شهرداری هم می‌شود.

برای اصلاح سبك زندگی در این محله‌ها چه اقداماتی باید انجام داد؟‌

رهبر معظم انقلاب بارها و بارها بر اصلاح سبك زندگی بر اساس الگوهای اسلامی و ایرانی تاكید كردند، پس باید توجه داشت كه ابر شهر تهران دارای سبك زندگی خاص خود است كه با هیچ شهری قابل مقایسه نیست. حضور ملیت‌های مختلف و حتی مردمی با ادیان متفاوت در تهران باعث شده تا مجموعه‌ای از نمونه‌های فرهنگی در زندگی شهری تهران قرار بگیرد. متاسفانه آسیب‌های اجتماعی شمال شهر با جنوب شهر هر چند در بعضی موارد مثل اعتیاد مشابه هستند اما در بسیاری از جوانب با یكدیگر متفاوت هستند. موتورسواران یكی از مشكلات ترافیكی تهران هستند كه با عبور از پیاده روها امنیت را از مردم گرفته‌اند.از طرف دیگر وسعت و گسترش تهران باعث شده تا بعضی از بزهكاری‌ها مانند تكدی‌گری و جیب بری به راحتی در آن انجام شود بنابراین وظایف نهادهای فرهنگی در تهران بسیار متنوع‌تر و سنگین‌تر است چرا كه محلات مختلف تهران هر یك دارای شناسنامه جداگانه‌ای بوده و بر اساس ساكنان و فرهنگ و قومیت آنها، محلات مختلف ویژگی‌های فرهنگی خاص دارند. بنابراین اداره این كلانشهر بسیار دشوار بوده و تخصص‌های مختلفی را می‌طلبد. امور بهداشتی نیز در تهران تابع شرایط ویژه است. در بسیاری از نقاط هنوز ماشین لباسشویی وجود ندارد و سطح تحصیلات و مشاغل افراد تعیین‌كننده جغرافیای زندگی آنها می‌شود مثلا در بعضی از مناطق تهران همه ساكنان دارای تحصیلات دانشگاهی بوده ودر بعضی مناطق اینگونه مدارس كمتر است.بنابراین برای بررسی آسیب‌های اجتماعی درتهران باید اطلس جغرافیایی ناهنجاری‌های اجتماعی و بانك اطلاعات تهیه شود.

مشكلی كه سال‌ها در بافت فرسوده شهر تهران وجود داشته، این بوده كه هیچ پژوهش مورد استنادی در مورد سبك زندگی افراد در این بافت‌ها و مشكلات و آسیب‌هایشان انجام نشده، به نظر شما چگونه می‌شود این مشكل را حل كرد؟

این حرف كاملا درستی است. اما شهرداری به تنهایی وظیفه‌ای در این رابطه ندارد. اما چون شخص آقای دكتر قالیباف كه در نیروی انتظامی هم به موضوعات اجتماعی حساس بوده و تلاش كرد مسائل اجتماعی را به صورت ریشه‌ای حل كند، الان هم وی تلاش می‌كند در غیاب سایر دستگاه‌های مسئول، این مسئولیت را مانند گذشته به تنهایی به دوش بكشد و یك اطلس آسیب‌های اجتماعی در بافت فرسوده تهران تهیه كند. برای این پ‍ژ‍وهش هم شهرداری تهران، مسئولیت پژوهش درباره ریشه‌یابی آسیب‌های اجتماعی و شكل مواجهه با آنها را به من سپرده كه مقدمات آن در حال انجام است.

قرار است در این طرح چه نتایجی به دست بیاید؟

مدت اجرای این طرح 6ماه خواهد بود و تمام مناطق بافت فرسوده تهران را در بر می‌گیرد. در این پژوهش درخصوص بررسی میدانی آسیب‌های موجود دربافت فرسوده به تفكیك افراد در معرض آسیب، روش‌های میدانی پیشگیری از آسیب‌ها، افراد در معرض خطر، ارائه راهنمایی‌ها و توصیه‌های لازم درباره شكل پاكسازی بافت‌های یاد شده، تهیه اطلس آسیب‌های اجتماعی برای بافت‌های یاد شده و بانك اطلاعات مربوطه اقدام خواهیم كرد. اهمیت اجرای این پژوهش هم به این دلیل است كه با انجام آن می‌توان الگوی جامع‌تری برای سبك زندگی ایرانی-اسلامی در شهری با خصوصیات تهران ارائه كرد.