به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه ایران ؛ فك خزری تنها پستاندار دریاچه است و در كنار آن، ۷۸ گونه و زیرگونه ماهی در بخش جنوبی دریای مازندران و رودخانههایی كه به آن میریزند، یافت میشود.
شش گونه و زیرگونه از ماهیهای خاویاری هم در این زیستگاه آبی زندگی میكنند كه ۹۰ درصد خاویار جهان را تأمین میكند و منبع اقتصادی با ارزشی برای كشورهای حوزه دریای خزر به شمار میرود. در كنار این گونههای ارزشمند، مهمترین ویژگی اقتصادی خزر، نفت و گاز است. ذخایر اثبات شده نفت در این دریا ۳۲ میلیارد بشكه است و این یعنی حدود ۴ درصد از كل ذخایر نفت خاورمیانه؛ ذخایر احتمالی نفت این حوزه هم در حدود ۱۶۳ میلیارد بشكه برآورد شده است و میادین نفتی آذری، گیونشلی، چیراگ، آبشرون، نخجوان، موگان دنیز و همچنین مجتمع صنایع Sumgait و پالایشگاههای نفت و كارخانههای پتروشیمی باكو از مهمترین منابع آلودهكننده دریای خزر هستند.
خزر را كوچكترین دریای خودكفای كره زمین میدانند اما با توجه به محدود بودن خودپالایشی دریا و ارتباط نداشتن با دریاهای آزاد، آلودگی نفتی، كشاورزی، صنعتی و میكروبی آن نگرانكننده است.از سوی دیگر جریان آب این دریاچه از سمت شمال غربی به جنوبشرقی است و ژرفای زیاد آب در كرانههای ایران كه باعث كندی حركت جریان میشود، منجر به تجمع انواع آلودگیهای این دریاچه در سواحل ایران شده كه میزان آن از كرانههای دیگر كشورها بیشتر است؛ در حالی كه سهم آلایندههای نفتی منتشر شده در ایران به مراتب كمتر از آذربایجان و روسیه است.
با این وجود نمیتوان منكر وجود آلودگیهای خزر شد و نسبت به از بین رفتن منابع با ارزش این دریاچه بیتفاوت بود. تعداد فك دریایی و ماهی خاویار در این دریاچه هر روز كمتر میشود و كشور ما هم یكی از عوامل مهم در آلودگی خزر است.
تا 20سال آینده نسل فك خزر از بین خواهد رفت
دكتر اسماعیل كهرم مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در امور محیط طبیعی با بیان اینكه كشورهای ایران، آذربایجان، روسیه، قزاقستان و تركمنستان در نوع آلودگی و آلایندههایی كه وارد دریای خزر میكنند متفاوت هستند، میگوید: در كشورهای آذربایجان، قزاقستان و تركمنستان آلودگیها نفتی و فاضلابی است. اگر به سمت باكو در كشور آذربایجان بروید، لولههای نفت و گازی را مشاهده میكنید كه از دل دریا بیرون آمدهاند و به حدی آلاینده هستند كه آب با جرقهای شعلهور خواهد شد.مشعلهای سكوهای نفتی این شهر همه دریا را روشن كردهاند و سیستم استخراج نفت در این شهر آنقدر قدیمی است كه در ازای استخراج هر لیتر نفت، 10درصد آن وارد آب میشود و به هدر میرود. علاوه بر این فاضلاب خانگی و صنعتی شهر باكو با 4میلیون جمعیت به شكل مستقیم وارد دریا میشود.
بنابراین نفت استخراج شده از كف دریا و فاضلاب شهرها وارد دریای مازندران میشود و در آلودگی این دریاچه نقش عمدهای دارد.وی روسیه را برادر بزرگ كشورهای آلودهكننده خزر میخواند و میافزاید كشور روسیه كانال قابل كشتیرانی ولگا را با طول101 كیلومتر ساخته تا دریای شمال را به دریای مازندران وصل كند. در حالی كه دریای شمال به علت فعالیتهای نفتی بسیار آلوده است و این آلودگی به همراه برخی جانوران آبزی وارد دریای خزر میشود؛ بدین صورت كه كشتیها برای تعادل و شناور ماندن روی آب، انبارهای خود را در دریای شمال پر از آب میكنند و در مقصد، یعنی دریای خزر این آب را رها كرده و موجودات آبزی مانند تاژكداران وارد دریای مازندران میشوند.
تاژكداران موجوداتی ژلهای و آفت ماهیها هستند كه ماهیها را میخورند و همین موجودات، نسل ماهی كیلكا در دریای خزر را منقرض كردهاند.دكتر كهرم با بیان اینكه ماهی كیلكا غذای اصلی ماهیهای خاویاری است، توضیح میدهد: كشور روسیه با ایجاد این كانال و وارد كردن آلودگیها به خزر، زندگی ماهیان خاویاری را هم به خطر انداخته است. در مورد از بین رفتن این ماهی ارزشمند نحوه صید كشورهای حوزه دریای خزر هم بیتاثیر نبوده است.معمولاً در این كشورها برای صید از تورهایی استفاده میشود كه سوراخهای كوچكی دارند و ماهیهای كوچكتری را هم به دام میاندازند و این امر موجب شده سن صید ماهیان خاویاری كه 9 سال است، به 6تا7 سال كاهش یابد.
وی همچنین میگوید كه فك تنها پستاندار دریای خزر است و100 سال پیش تعداد 2میلیون فك در این منطقه زندگی میكرده كه به علت آلودگیهای پوستی و مشكلات جهاز هاضمه هر روز تعداد آنها كمتر شده و اكنون به 100هزار فك رسیده است. اگر آلودگیها به همین شدت ادامه داشته باشد و آب مسموم، جان فكها را بگیرد، تا 20سال آینده نسل این پستاندار از بین خواهد رفت كه این نشاندهنده وضع وخیم دریای خزر است.مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در امور محیط طبیعی به سهم ایران در آلوده كردن دریای مازندارن اشاره میكند و میافزاید: فاضلابهای صنعتی و كشاورزی دو دسته از عمدهترین آلایندههایی هستند كه ساحل خزر در ایران را آلوده كرده است.
در مورد فاضلابهای صنعتی موارد تأسف باری وجود دارد؛ به عنوان نمونه فاضلاب كارخانه باطریسازی در دریا رها میشود و بر اثر آلودگی، 20هزار ماهی از بین میرود. مازندران رتبه اول یا دوم دنیا در استفاده از آفات نباتی و كودهای شیمیایی را از آن خود كرده است و هنگامی كه این سموم به زمین و رودخانهها میرسد، سرانجام به دریای خزر میریزد و آب را آلوده میكند. دریای خزر در محلی كه آب رودخانهها به آن میریزد، تا كیلومترها آلوده و رنگ آن گلآلود است، زیرا رودخانهها خاك و گل و سموم را وارد دریا میكنند.
دكتر كهرم دریای خزر را در حال مرگ و نابودی میداند و معتقد است: هنوز سهم ایران در حاكمیت بر دریای خزر مشخص نیست و هیچوقت سهم كشور ما از این منبع آبی به 50 درصد نرسیده است و حتی اگر 20 درصد از این دریا هم سهم ما باشد، با اینكه آلودگی نفتی نداریم اما آلایندههای صنعتی و استفاده از سموم نباتی و كودهای شیمیایی خزر را آلوده كرده است.
نجات دریای خزر نیازمند مشاركتهای بینالمللی است و ما باید نهایت سعیمان را كنیم تا حداقل سواحل كشور خود را پاك نگه داریم. ایران باید با كشورهای حاشیه دریای مازندران سیاستهای مشتركی برای رها كردن خزر از آلودگی اتخاذ كند. كشور ما باید سیاست و ابتكار را به جای سیاستمداران به دست متخصصان محیط زیست بدهند. حتی اگر رئیس جمهور هم برای حل مشكلات دریای خزر با رؤسای دیگر كشورها به گفتوگو مینشیند، باید از نظر كارشناسان محیط زیست استفاده كند. در غیر این صورت اگر قدر و ارزش این منبع طبیعی را ندانیم، حیات آن از بین خواهد رفت و با تداوم این شرایط، دریای مازندران به مردابی بدون حیات تبدیل میشود.
كاهش 100 برابری برداشت خاویار
دكتر محمود بهمنی، رئیس مؤسسه تحقیقات بینالمللی ماهیان خاویاری دریای خزر میگوید برداشت ذخایر خاویار دریای خزر از 305 تن در سال 64 به كمتر از 3 تن در سال 91 رسیده است. این آمار مربوط به حوزه جنوبی دریای خزر در ایران میشود و طبق آمار، میزان برداشت گوشت ماهی خاویار هم از 3هزار تن به 30 تن در همین مدت رسیده است.
وی تصریح میكند: بر اساس نظر متخصصان ارزیابی ذخایر ماهیان دریای خزر، ذخایر ماهی خاویار در سال 1400 به صفر خواهد رسید.بهمنی با اشاره به اینكه عوامل متعددی در نابودی ماهیان خاویار نقش دارد، اظهار میكند: جمعبندی فعالیتهای مرتبط با دریای خزر در 5 كشور حاشیه این دریاچه نشان میدهد كه آلودگیها مهمترین عوامل بر هم زننده تعادل زیستی خزر به شمار میرود.
به گفته وی ولگا بزرگترین شریان ورودی آب شیرین به خزر است كه به نظر میرسد بخش اعظم آلودگیهای صنعتی، از این كانال وارد خزر میشود. همچنین مطالعات نشان میدهد بهرهبرداری از نفت در كشور آذربایجان هم موجب ورود هیدروكربنهای نفتی و آلودگی به خزر میشود. اما در سواحل جنوبی با توجه به فعالیتهای كشاورزی و تراكم اجتماعات شهری، استفاده از سموم كشاورزی و ورود فاضلاب به خزر، به یكی از عوامل تهدیدكننده سلامت خزر تبدیل شده است.
بهمنی میافزاید: جریانها و چرخههای متنوعی در خزر وجود دارد كه با ایجاد چرخههای آبی شمالی به جنوبی، آلودگی شمال و شمال غرب دریای خزر را وارد حوزه جنوبی میكند و با توجه به اینكه عمیقترین بخش دریای خزر در جنوب آن وجود دارد و بالاترین درجه شوری و تراكم ماهیان، به ویژه ماهی خاویار در حوزه جنوبی مشاهده میشود، به نظر میرسد سواحل خزر در ایران علاوه بر اینكه تحت تاثیر آلودگی حوزه جنوبی است، آلودگی سایر كشورها هم بر افزایش آلودگی آن تاثیر گذاشته است.
بخشی از این آلودگی ممكن است در چرخه خودپالایی به صورت زیستی و غیرزیستی در طبیعت قابل كنترل باشد؛ اما به علت شكننده بودن اكوسیستم بسته دریای خزر، آلودگیها بر روند رشد و نمو، به ویژه تكامل تولید مثلی ماهیان خاویاری و دیگر گونههای آبزیان تاثیر نامطلوبی خواهد گذاشت.به گفته وی صید غیرمجاز، برداشت بیرویه شن و ماسه از رودخانهها و ایجاد سدهای بالادستی روی رودخانهها از دیگر عواملی است كه نسل ماهیان خاویاری را به انقراض نزدیك میكند.
پاسخگویی مسئول مربوطه در محیطزیست
با وجود نظر كارشناسان و نگرانیدرباره خطر نابودی حیات گونههای ارزشمند آبزی، از عبدالرضا كرباسی معاون محیطزیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست خواستیم تا در مورد اقدامات اخیر سازمان برای نجات خرز از آلودگی توضیح دهد و وی گزارشی برای روزنامه ارسال كرد.
این گزارش لیستی از پژوهشهای كاربردی، انتشارات كارگاههای آموزشی، پروتكلهای امضا شده در حوزه محیط زیست دریایی و در مجموع گزارش عملكرد این معاونت بود؛ اما با توجه به این كه وی در مراسم معارفه خود در سال 90 بر شناسایی منابع آلودگی دریا و تدوین استراتژی مقابله با آن تأكید كرده بود و عوامل تهدید آبزیان به ویژه فك خزر را از مهمترین استراتژیهای معاونت محیط زیست دریایی برشمرده بود، از او خواستیم به سوالهایمان پاسخ بدهد تا بدانیم به عنوان نمونه تفاهمنامه منعقد شده در خصوص پایش 115شناگاه ساحلی كشور یا پاكسازی آلودگی نفتی سواحل استان گیلان به كجا رسیده، كه پاسخی نگرفتیم.
نظر شما