سلامت نیوز : سم ماده‌ای است که اگر به مقدار کافی وارد بدن شود می‌تواند باعث آسیب دائم یا موقت شود. اگر چه بعضی از مسمومیت‌ها عمومی بوده و از اقدام به خودکشی ناشی می‌شود، اما مابقی مسمومیت‌ها بر اثر مصرف موادی است که ما روزانه از آنها استفاده می‌کنیم.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایسنا ؛ صرف نظر از علت، مسمومیت‌ها همیشه به مراقبت‌های فوری پزشکی یا بیمارستانی نیاز دارند. بر حسب نوع مسمومیت علائم مسمومیت هم فرق می‌کند. خواب‌آلودگی یا کما (در مسمومیت با مواد مخدر)، افزایش بزاق دهان، انقباض و کوچک شدن مردمک چشم‌ها (در مسمومیت با حشره‌کش‌ها)، سوختگی اطراف لب و دهان (در مسومیت با مواد سفیدکننده)، تشنج (در مسمومیت با محرک‌های سیستم عصبی)، ریزش عرق و تند شدن تنفس (در مسمومیت با داروها اعصاب) و صورتی شدن رنگ پوست (در مسمومیت با مونوکسید کربن) از جمله این علائم هستند.

سموم چگونه وارد بدن می‌شوند؟

سم‌ها چه تصادفی و چه تعمدی از راه‌های مختلفی وارد بدن می‌شوند. به عنوان مثال از طریق دهان بوسیله خوردن یا نوشیدن مواد سمی، از طریق شش‌ها به وسیله استنشاق گازهای خانگی یا صنعتی، بخارهای شیمیایی یا دود ناشی از آتش، بخاری یا اگزوز موتورهای بنزینی. از راه تزریق در نتیجه گاز گرفتن بعضی از حیوانات، حشرات، ماهی‌های سمی یا خزندگان یا بوسیله تزریق. از راه پوست، در نتیجه تماس پوست با بعضی از حشره‌کش‌ها و مواد شیمیایی خانگی یا صنعتی.

سموم چگونه عمل می‌کنند؟

سم از راه‌های گوناگون در بدن عمل می‌کند، بعضی وارد جریان خون می‌شوند، بعضی از سم‌ها روی سلسله مرکزی اعصاب اثر می‌گذارند و باعث قطع تنفس، ضربان قلب و سایر فرایندهای حیاتی زندگی می‌شوند. بعضی از سم‌ها مانند مونوکسیدکربن جایگزین اکسیژن موجود در خون شده و مانع از رسیدن اکسیژن به بافت‌ها می‌شوند. بلعیدن سم مستقیماٌ روی مجراهای غذا تأثیر می‌گذارد و در نتیجه ایجاد استفراغ، درد وغالباً اسهال می‌نماید. حلال‌های سمی ممکن است باعث سوختگی شدید لب‌ها، دهان، مری ومعده، ایجاد درد شدید و حتی سوراخ شدن مجاری هم بشوند.

علائم مسمومیت و کنترل آن

بر حسب نوع مسمومیت علائم مسمومیت هم فرق می‌کند: خواب آلودگی یا کما (در مسمومیت با مواد مخدر)، افزایش بزاق دهان، انقباض و کوچک شدن مردمک چشم‌ها (در مسمومیت با حشره‌کش‌ها)، سوختگی اطراف لب و دهان (در مسمومیت با مواد سفیدکننده)، تشنج (در مسمومیت با محرک‌های سیستم عصبی)، ریزش عرق و تند شدن تنفس (در مسمومیت با داروهای اعصاب)، صورتی شدن رنگ پوست (در مسمومیت با مونوکسیدکربن)

اقدامات اساسی در کنترل مسمومیت پیش از مراجعه به بیمارستان

- تحقیق کنید چه ماده‌ای باعث مسمومیت شده است. با گرفتن اطلاعات از مصدوم یا یکی از حاضرین، کوشش نمایید که به درستی نوع سم را مشخص کنید. اینکه مصدوم با چه ماده‌ای، چه وقت، به چه میزان و به چه شکلی (خوراکی، استنشاقی، پوستی یا مخاطی، تزریقی) در تماس بوده است. اطراف مصدوم را جستجو نمایید شاید یک ظرف شامل ماده سمی که خالی شده یا هنوز هم مقداری ماده سمی دارد پیدا کنید. ظروفی یا بسته دارویی که مصدوم آن را مصرف نموده است را همراه با مصدوم به بیمارستان ببرید.

- مصدوم را چه بیهوش باشد چه هوشیار در وضعیت ریکاوری (سر به پهلو و شکم به طرف زمین) قرار بدهید.

- هیچ‌گاه تلاش نکنید فرد مسموم را وادار به استفراغ نمایید. مخصوصاً اگر مصدوم ترکیبات اسیدی، قلیایی، نفتی، بخور اکالیپتوس و یا ماده‌ای ناشناخته مصرف کرده باشد.

- اگر مصدوم بیهوش شده است هنگام تنفس مصنوعی مطمئن شوید که دهان او از مواد سمی پاک شده است در غیر این صورت از بینی تنفس مصنوعی بدهید.

- مصدوم ممکن است هذیان بگوید و حالت تشنج داشته باشد بدون اینکه سابقه این حالت در او موجود باشد.

- عوارض ونشانه‌های خفگی و بیهوشی ممکن است در مصدوم مشاهده شود.

- اگر سم بلعیده شده باشد مصدوم ممکن است تهوع یا استفراغ داشته باشد.

- سوختگی اطراف دهان در صورتی که با حلال‌های شیمیایی تماس پیدا کرده باشد قابل مشاهده است. باز نگهداشتن راه تنفس و رساندن مصدوم به بیمارستان.

درمان عمومی

۱- قبل از اینکه مصدوم بیهوش شود از وی بپرسید که چه اتفاقی افتاده است. چرا که ممکن است مصدم بیهوش شود. نباید سعی کنید که مصدوم را وادار به استفراغ کنید.

۲- اگر مصدوم بیهوش بود ولی تنفس او حالت عادی داشت او را در وضعیت سر به پهلو و شکم به طرف زمین قرار بدهید.

۳- اگر تنفس و ضربان قلب مصدوم متوقف شده است، بلافاصله ماساژ قلبی و تنفس مصنوعی را آغاز نمایید. توجه کنید که خودتان به سمی که ممکن است در اطراف دهان مصدوم وجود داشته باشد آلوده نشوید.

4- مصدوم را بلافاصله به بیمارستان برسانید وبه همراه او نمونه‌ای از جعبه محتوی قرص یا بطری یا هر چه که سم در آن بوده را به بیمارستان بفرستید.

سموم خانگی

بسیاری از موادی که در خانه پیدا می‌شوند ممکن است سمی باشند مانند صابون مایع، مواد آرایشی و بهداشتی، کبریت، سفیدکننده‌ها، مواد شوینده، جرم‌بر، شیشه پاک‌کن، گاز پاک‌کن، چسب، مرگ موش، رنگ برها، حشره‌کش‌ها وسمومی که برای سمپاشی گیاهان بکارمی‌روند، مواد نفتی مانند بنزین و گازوئیل و داروها.

در هنگام استفاده از مواد شیمیایی خانگی، باید بر اساس برچسب آن عمل نمایید و این مواد را با هم مخلوط نکنید. کلیه مواد باید در کمدهای دربسته و دور از دسترس کودکان باشد.

مسمومیت با سموم خانگی اغلب در کودکان بروز می‌نماید چرا که کودکان خصوصاً زیر پنج سال بسیار کنجکاوند و برای شناسایی مواد اطرافشان، آنها را به دهان می‌برند و از خطرات اطرافشان آگاه نیستند. کودکان به خوردن داروها وقرص‌هایی که در دسترسشان باشد علاقه‌مند هستند. کودکان علاوه بر کنجکاوی، می‌خواهند از رفتار بزرگترها تقلید نمایند. اگرچه بیشتر داروهایی که در خانه وجود دارند خطرناک نیستند، امّا بسیاری از آنها اگر بیش از اندازه مصرف شوند ایجاد مسمومیت می‌کنند. بنابراین بهترین راه پیشگیری از مسمومیت در کودکان، دور نگه داشتن داروها و سموم از دسترس کودکان است.

گیاهان سمی

خوردن بعضی از گیاهان که در باغچه خانه یا در بیابان پیدا می‌شوند خطرناک هستند و تماس با بعضی از آنها باعث واکنش‌هایی حساسیتی (آلرژیک) بدن می شوند. از آن میان گیاهان خرزهره، دیفن باخیا، کرچک، آزالیا، فرفیون و ... سمی هستند. کودکان بخصوص ممکن است به طرف این گیاهان جلب شده وآنها را بخورند.

عوارض ونشانه‌های این مسمومیت‌ها شبیه به مسمومیت غذایی است. وخامت حال شخص بستگی دارد که چقدر از این گیاهان خورده باشد. اگر احتمال می‌دهید که مصدوم دانه یا برگ گیاهان سمی را خورده است مهمترین کار شما این است که را ه تنفس او را باز نگه دارید و او را بلافاصله به بیمارستان برسانید.

مسمومیت غذایی

مسمومیت غذایی به مجموعه اختلالاتی که در نتیجه خوردن غذاهای آلوده به عوامل میکروبی، شیمیایی یا فیزیکی در بدن به وجود می‌آید مسمومیت غذایی می‌گویند . میکروب‌ها مسئول بخش عمده‌ای از مسمومیت‌های غذایی هستند، هرچند که در این میان نباید آلودگی غذا با انواع مواد افزودنی، فلزات سنگین (مانند سرب، آرسنیک، جیوه و کادمیوم)، باقی‌مانده سموم دفع آفات نباتی و همچنین سایر مواد سمی‌ که در مراحل تولید، نگهداری و فرآوری غذا ایجاد می‌شوند (مانند نیتروزامین و آفلاتوکسین) را از نظر دور داشت. وقتی غذا به طرز غیربهداشتی نگهداری یا پخته شود ممکن است آلوده به موادی شود که ایجاد مسمومیت غذایی نمایند. معمول‌ترین این نوع باکتری‌ها عبارتند از استافیلوکوک، سالمونلا و شیگلا.

عوارض و نشانه‌های مسمومیت ناشی از باکتری‌ها دو تا شش ساعت پس از خوردن غذای آلوده ظاهر می‌شود. مصدوم دچار حالت تهوع شده و ممکن است استفراغ کند. ممکن است دل درد و سردرد هم داشته باشد و در مراحل بعدی مصدوم احتمالاً دچار اسهال می‌شود و گاهی اوقات مصدوم تب می‌کند.

با توجه به درمان عمومی مسمومیت باید مصدوم استراحت کند، مقدار زیادی مایعات مصرف نماید و بهتر است به یک مرکز درمانی منتقل شود.

مسمومیت دارویی

مسمومیت دارویی ناشی از مصرف دارو و یا مواد مخدر به شکل غلط یا به مقدار بیشتر از حد درمانی بروز می‌کند. مسمومیت دارویی ممکن است تعمدی و ناشی از مصرف مقادیر بالای دارو به قصد خودکشی یا دگرکشی صورت گیرد و یا غیر تعمدی و اتفاقی باشد و بیمار در اثر فراموشی و یا عدم اطلاع از نحوه مصرف دارو یا در اثر اشتباه والدین یا گروه درمانی با مقادیر زیاد دارو مواجه شود که منجر به مسمومیت خواهد شد.

از مهمترین انواع مسمومیت اتفاقی و آن هم در کودکان می‌توان به مسمومیت ناشی از شربت متادون در کودکان اشاره کرد. متادون دارویی است که به عنوان جایگزین مواد مخدر به افرادی که دارای اعتیاد به مواد مخدر گروه تریاک هستند داده می‌شود. خوردن حتی یک قاشق از این شربت و یا تعداد اندکی قرص متادون در کودکان منجر به خواب‌آلودگی، بیهوشی و مرگ ناشی از توقف تنفس خواهد شد.

عوارض و نشانه‌های مسمومیت ناشی از مصرف خودسرانه دارو و مواد مخدر بر حسب نوع دارو و مقدار مصرف فرق می‌کند. همیشه استفراغ بلافاصله پس از مصرف صورت نمی‌گیرد امّا ممکن است مردمک چشم‌ها به صورت غیرعادی گشاد یا تنگ شود.

در مسمومیت با مواد مخدر، بیمار ابتدا خواب آلوده و سپس دچار مشکل در تنفس و قطعی آن خواهد شد. مصدوم ممکن است نشانه‌هایی از تزریق روی یک یا دو بازو داشته باشد.

در مسمومیت با آرامبخش‌ها تنفس کم‌عمق می‌شود. پوست مصدوم سرد و مرطوب می‌شود. ضربان سریع وضعیف شده و احتمالاً بیهوشی رخ می‌دهد.

در مسمومیت با داروهای محرک، مصدوم هیجان‌زده است وبه فراوانی عرق می‌کند و ممکن است دچار توهم و رعشه شود.

در مسمومیت با آسپیرین مصدوم ممکن است دل درد داشته باشد، استفراغ کند واستفراغ ممکن است خون آلود باشد. مصدوم ممکن است بی حال وخواب آلوده باشد، احساس می‌کند که گوشش زنگ می‌زند، اشکال در تنفس دارد و ممکن است به فراوانی عرق کند.

در درمان مسمومیت دارویی بدون اینکه بیمار را وادار به استفراغ نماییم باید پس از کنترل علائم حیاتی وی، با همراه داشتن جعبه دارویی، مصدوم را به اورژانس بیمارستان برسانید تا اقدامات لازم انجام شود.

مسمومیت ناشی از الکل

الکل ماده‌ای است که بر سیستم اعصاب مرکزی اثر می کند. از آنجا که مسمومیت با الکل در کشور ما اغلب در اثر مصارف غیر قانونی الکل‌های تقلبی (الکل متانول) و دست‌ساز رخ می‌دهد، ممکن است فرد مسموم به دلیل ترس از قانون و یا عدم اطلاع از علائم مسمومیت به مراکز درمانی مراجعه نکند و همین امر منجر به کوری و یا مرگ وی خواهد شد.

از علائم اولیه مسمومیت با الکل متانول، استشمام بوی الکل از تنفس بیمار، تهوع، استفراغ و گیجی است. درصورت پیشرفت علائم مسمومیت که ممکن است با تاخیر و از شش تا 30 ساعت بعد بروز نماید، علائم چشمی است که توجه به آن بسیار مهم و حیاتی است، مانند اختلال بینایی، ترس از نور، بیمار احساس می کند که اجسام را در هاله‌ای از بوران یا برف مشاهده می‌کند. در ادامه مسموم دچار کاهش هوشیاری، تشنج و مرگ خواهد شد.

مسمومیت ناشی از مواد نفتی

مسمومیت ناشی از مواد نفتی مانند نفت، گازوئیل و بنزین به خودی خود خطرناک نیست. این نکته به شرطی صادق است که مصدوم دچار استفراغ نشود. استفراغ مواد نفتی می‌تواند منجر به ورود این مواد به داخل ریه و در نتیجه عفونت شدید ریوی و مرگ بیمار شود. مسمومیت با نفت اغلب در کودکان بروز می نماید.

علت مسمومیت با این نفت، خورده شدن نفت به جای آب توسط کودک است. در این موارد باید ضمن خودداری از القای استفراغ مصدوم را سریعاً به بیمارستان منتقل نمود. در بزرگسالان نیز انتقال بنزین از داخل باک بنزین خودرو به داخل ظرف و یا جابجایی بنزین به طرق مشابه و با کمک مکیدن دهانی، می‌تواند منجر به بلعیدن بنزین و مسمومیت فرد شود.

راه‌های پیشگیری از مسمومیت با مواد نفتی عبارتند از نگهداری مشتقات نفتی در داخل ظروفی که شبیه به ظرف مواد خوراکی (بطری نوشابه خانواده) نباشد، نگهداری آنها دور از دسترس کودکان. ذخیره کردن مشتقات نفتی در محوطه پارکینگ و حیاط در صورتی که جایگاه بازی کودکان باشد، بسیار خطرناک است. پس از بلعیدن مشتقات نفتی، مانع بروز استفراغ مصدوم شوید و وی را به بیمارستان منتقل نمایید.

مسمومیت ناشی از مونوکسید کربن

به گزارش ایسنا، به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان غذا و دارو مونوکسید کربن گازی بی‌رنگ، بی‌بو، بی‌مزه و غیرمحرک است که در اثر سوختن ناقص سوخت‌های فسیلی مانند نفت، گاز، بنزین، گازوئیل و ذغال چوب حاصل می‌شود. با توجه به فرا رسیدن فصل سرما و استفاده از وسایل گرمایشی خصوصاً گازسوز، توجه به نکات موثر در پیشگیری از مسمومیت با مونوکسیدکربن دارای اهمیت می‌شود. توجه به نکات زیر در پیشگیری از مسمومیت با مونوکسیدکربن و مرگ و میر ناشی از آن موثر است:

از نگهداری کودک در داخل خودروی روشن و در پارکینگ‌های طبقاتی خودداری کنید.

در هنگام استفاده از بخاری‌های نفتی و گازی، جهت پیشگیری از مسمومیت با گاز مونوکسید کربن، اطمینان از نصب صحیح و کارکرد مناسب دودکش‌ها الزامی است.

استفاده از بخاری‌های بدون دودکش تنها در محیط‌هایی که دارای تهویه و جریان مناسب هوا هستند مانند مکان‌های عمومی پرتردد مجاز است.

قبل از روشن نمودن بخاری‌های گازی در ابتدای فصل سرما این موارد را کنترل نمایید:

1- آیا دودکش بخاری درست به بدنه بخاری متصل شده است؟

2- آیا مسیردودکش سقفی بخاری باز است یا در اثر مانعی طی فصل‌های گرم سال، بسته شده است؟

3- آیا اتصال لوله گاز به بدنه بخاری گازی به درستی صورت گرفته است؟

4- آیا بخاری استاندارد و دارای پیلوت است تا به محض خاموش شدن شعله به هر دلیلی، جریان گاز قطع شود؟

5- پس از روشن نمودن بخاری آیا لوله دودکش با لمس دست سرد است یا گرم؟ در صورت سرد بودن دودکش، تهویه به درستی انجام نمی‌شود و گاز در محیط در حال پخش شدن است. مواردی از مسمومیت‌های کشنده با مونوکسید کربن در رانندگانی گزارش شده است که برای گرم کردن خودروی خود در فصول سرد سال از گاز پیک‌نیک استفاده نموده‌اند.

از اجاق‌های خوراک‌پزی به منظور گرم کردن محیط استفاده نکنید. همچنین حضور در پارکینگ‌های دربسته که در آن اتومبیل با موتور روشن وجود دارد خطر بروز مسمومیت با مونوکسید کربن را به همراه دارد و استفاده از آب گرمکن نفتی یا گازی و یا دستگاه پکیج در داخل محیط حمام و یا محیط‌های کوچک دربسته منجر به سوخت ناقص و مسمومیت با گاز خواهد شد.