سلامت نیوز : رود كارون و شاخه هایی كه به آن می ریزد بزرگ ترین سیستم رودخانه یی را در ایران تشكیل داده و منبع اساسی آب استان خوزستان است. حوضه آبریز كارون-دز نه تنها به عنوان یكی از پرآب ترین حوضه های آبریز رودخانه های كشور محسوب می شود بلكه در مسیر خود تمدن های كهنی را به وجود آورده كه پس از گذشت ده ها قرن آثار آن محكم و پا برجاست.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ؛ رود كارون در خوزستان از میان سكونتگاه ها به ویژه كلانشهر اهواز در جریان است و طبیعتا نیازهای آبی شهرها و روستاها اعم از مصارف شرب، صنعت و آبیاری پوشش گیاهی و فضای سبز از این منبع تامین می شود اما این رودخانه طی سال های گذشته دچار كم آبی شده و حجم آب آن به یك سوم و عمق متوسط آن به یك متر كاهش یافته است. داریوش بهمئی یكی از اعضای ارشد انجمن مهندسان صنعت آب خوزستان تحقیقات گسترده خود را درباره پروژه انتقال آب كارون در دانشگاه تربیت مدرس و زیرنظر محمدرضا حافظ نیا و پیروز مجتهد زاده انجام داده است. نتایج تحقیقات این پژوهشگر جوان خوزستانی قابل توجه و الگو و راهنمایی برای مدیران كشوری است تا با دقت و تامل بیشتری پروژه انتقال آب كارون به اصفهان را مورد بررسی قرار دهند.

وی در گفت وگو با خبرنگار ما درباره لزوم تشكیل كارگروه نجات كارون اظهار داشت: مدتی قبل و در آغاز شروع كار وزیر نیروی دولت جدید كارگروه ویژه نجات دریاچه ارومیه تشكیل شد و وزارت نیرو نیز دستور توقف طرح های مطالعاتی و اجرایی منابع آب در حوضه آبریز كرخه را با اهداف نجات تالاب هورالعظیم و تامین آب موردنیاز سد كرخه به شركت های تابعه خود صادر كرد. این موضوع نشان از همت بلند وزیر جدید نیرو در زمینه حفظ و بهره وری منابع آب و محیط زیست دارد.

این پژوهشگر افزود: انتصاب معاون سابق وزارت نیرو در امور آب به استانداری اصفهان و ابقای حاج رسولیها در مدیریت منابع آب ایران (شركت مادر تخصصی منابع آب ایران) به علاوه پیگیری های جدی نمایندگان و مسوولان استان اصفهان نسبت به طرح های انتقال آب سرشاخه های كارون به فلات مركزی به ویژه زاینده رود می تواند دلیلی باشد برای تشكیل كارگروه بررسی و ارزیابی پیامدهای انتقال آب سرشاخه های كارون بر اساس آمارهای به روز شده منابع و مصارف آب در حوضه كارون و لحاظ خشكسالی چند سال اخیر نه آمارهای ارائه شده دهه 70! مقدار اراضی قابل كشت در استان خوزستان بیش از یك میلیون هكتار بوده كه درصد زیادی از این اراضی باید از طریق كارون آبیاری شوند. نیاز آبی استان خوزستان در حوزه های كشاورزی، آب شرب، صنایع و محیط زیست 32 میلیارد متر مكعب است كه ورودی رودخانه در حال حاضر 18 میلیارد متر مكعب بوده و 13میلیارد متر مكعب بیلان منفی دارد. به گفته داریوش بهمئی در حال حاضر طرح های انتقال آب در سرشاخه های كارون بزرگ كه شامل كارون و دز است 17 موردند و دو مورد آن مورد بهره برداری قرار گرفته اند.

تونل اول و دوم كوهرنگ طرح های بهره برداری شده هستند كه حجم آب انتقالی آنها 540 میلیون متر مكعب است. طرح بهشت آباد یكی از پنج طرح در حال اجرای انتقال آب از كارون بزرگ است كه در صورت اجرایی شدن آن 11 هزار میلیون متر مكعب آب از سرشاخه های این رودخانه بزرگ جدا خواهد شد. در حال حاضر 90 درصد از این طرح اجرایی شده است. نتایج تحقیقات اكادمیك این پژوهشگر كه زیرنظر اساتید دانشگاه تربیت مدرس انجام شده است، نشان می دهد كه وضعیت آب و نیاز آبی خوزستان در حال حاضر در وضعیت بحران و هشدار قرار دارد به طوری كه مدیران استان مجبور شده اند برای برطرف كردن نیاز آبی شهرهای غرب استان اقدام به انتقال آب از سد كرخه به شهرهای آبادان، خرمشهر و هویزه كنند و به علت ایجاد مشكل در این طرح امكان انتقال آب از سد دز نیز در حال بررسی است.

طبق تحقیقات این عضو ارشد انجمن مهندسان صنعت آب خوزستان حداقل نیاز رودخانه كارون برای خودپالایی و تمیز ماندن آب 200 متر مكعب در ثانیه است كه این میزان در حال حاضر بین 150 تا 200 متر مكعب در ثانیه و به مرز بحران و هشدار رسیده است. این موضوع البته در ظاهر قهوه یی رنگ كارون به خوبی مشهود است. عضو هیات مدیره انجمن مهندسان صنعت آب خوزستان اجرایی شدن طرح بهشت آباد را تیر خلاص خوزستان و حوزه جنوب كشور ارزیابی كرد و گفت: این طرح به علت اینكه بیش از 50 درصد حجم انتقال آب از حوزه كارون بزرگ را به خود اختصاص می دهد خوزستان را تبدیل به بیابان خواهد كرد. این پژوهشگر كه بخش بزرگی از مطالعات چند سال گذشته خود را به بررسی پروژه های انتقال آب در منطقه جنوب كشور اختصاص داده است تاثیرات هیدروپولتیكی انتقال آب كارون را نیز در تحقیقات خود لحاظ كرده است.

به طور كلی پیامدهای كاهش دبی رود كارون، مشتمل بر سه بخش ذیل است: 1- پیامد های زیست محیطی و طبیعی شامل: نابودی چشم انداز رودخانه، ناپایداری اكوسیستم رودخانه، تحلیل سفره های آب زیرزمینی، كاهش كیفیت آب شرب، محدودیت كمی آب شرب شهری و روستایی، تغییر ساختار ژئومورفولوژی، تشدید رسوب گذاری، افزایش حجم پساب ها و منابع آلاینده، نفوذ آب شور دریا در مصب رودخانه، خشك شدن بركه ها و كاهش سطح آب در دریاچه های پایین دست. 2- پیامد های اقتصادی شامل: افزایش هزینه، ركود كشاورزی و صنعت، هزینه تصفیه آب شرب، تاثیر بر حقابه ها، افزایش هزینه بهداشت، افول گردشگری و توریسم، كاهش قابلیت تولید انرژی پاك و درآمد برقابی سیستم چند سدی كارون. 3- پیامدهای اجتماعی-سیاسی: بالارفتن نرخ بیكاری، افزایش مهاجرت، مناقشات آبی، عدم توجیه افكارعمومی، كاهش سطح خدمات اجتماعی، رشد حاشیه نشینی.

به عبارت دیگر، یك طرح انتقال آب بین حوضه یی، با وجود رفع كمبودها در حوضه مقصد می تواند منشا تغییرات و هزینه های زیادی در حوضه مبدا و نیز مقصد باشد كه البته طرح های انتقال آب كارون در كنار خشكسالی های چندسال اخیر و ایجاد سدهای پی در پی به ویژه سد جنجالی گتوند چالش ها را تشدید كرده است. با توجه به حساسیت های جغرافیای زیستی جنوب غربی كشور و پیامدهای مثبت و منفی گوناگون طرح های توسعه منابع آب حوضه آبریز كارون به ویژه طرح های انتقال آب بین حوضه یی، باید درباره سیاستگذاری و تصمیم گیری این گونه طرح ها یك بررسی و بازبینی از منظرهای مختلف در محیط فیزیكی، سیاسی- اجتماعی، بیولوژیكی با هدف حفظ تعادل كل اجزای محیط حوضه مبدا (از سرشاخه های كارون تا نواحی پایین دست) و ارتباطات بین آنها، به دور از یكجانبه نگری و تعصب جغرافیایی انجام شود.

با توجه به مواردی كه گفته شد و محرز بودن زیان های منطقه یی و ملی انتقال آب از سرشاخه های كارون و بر اساس نظرات تخصصی و مستقل و شفاف صاحبنظران و كارشناسان بخش های گوناگون منابع آب و مرتبط با آن و همچنین واكنش های اجتماعی، مطبوعات و نمایندگان مجلس و نیز قشرهای مختلف در نواحی حوضه آبریز كارون به عنوان ذی نفعان سرشاخه ها تا مصب رودخانه در خلیج فارس و همچنین با عنایت به معیارها و استانداردهای ملی و جهانی ضروری است در برنامه ریزی چنین طرح هایی، تمام جوانب و چالش های احتمالی زیست محیطی، اقتصادی و سیاسی-اجتماعی را در نظر گرفت و ضمنا در طرح های اجرایی و درحال بهره برداری انتقال آب، به دور از هرگونه اغراض سیاسی و بر پایه واقعیت های موجود بازبینی اساسی انجام شود. یكی از چالش های اساسی طرح های انتقال آب كارون عدم اطلاع رسانی شفاف و دقیق مسوولان امر است، به طوری كه حتی در صورت وجود آب مازاد حوضه مبدا و نداشتن چالش و پیامدی، منجر به بدبینانه نگریستن، حساسیت و واكنش شده است. در نتیجه می بایست شفاف سازی كافی در فرآیند مطالعه، مدیریت و برنامه ریزی و وجود داشته باشد .