به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شرق ؛ اگرچه سابقه حفاظت و بهرهبرداری پایدار از این مناطق بسیار قدیمیتر از مناطق حفاظت شده دولتی است و در برنامه کاری مناطق حفاظت شده در کنوانسیون تنوع زیستی و پنجمین کنگره جهانی پارکها بهعنوان مناطق حفاظت شده قانونی به رسمیت شناخته شدهاند و توصیه شده مورد حمایت قرار گرفته و در شبکه مناطق ملی منظور شوند اما متاسفانه این مناطق در بسیاری از کشورها هنوز بهعنوان مناطق حفاظت شده به رسمیت شناخته نشدهاند و به همین دلیل نیز با چالشهای متعددی مواجه هستند.
منطقه حفاظتشده مردمی چیست؟
منطقه حفاظت مردمی شامل مناطق طبیعی بکر یا تغییریافتهای است که دارای ارزشهای تنوع زیستی، اقتصادی یا فرهنگی بوده و بهطور داوطلبانه توسط مردم بومی، محلی یا کوچرو بر اساس روابط عرفی موجود یا سایر روشهای موثر حفاظت میشود. این مناطق چشماندازهای خشکی و آبی دارای اندازه و اهداف متفاوت هستند که در سه خصوصیت باهم مشترکند:
1- یک یا چند جامعه محلی یا بومی از لحاظ فرهنگی، اقتصادی یا معیشتی به این مناطق وابسته هستند.
2- تلاشها و اعمال مدیریت محلی باعث حفاظت از زیستگاه، گونهها، خدمات اکوسیستمی و فرهنگی این مناطق میشود (اگرچه هدف از حفاظت ممکن است صرفا اقتصادی یا معیشتی و ... باشد).
3- جوامع محلی نقش اصلی را در تصمیمسازی و مدیریت این مناطق ایفا میکنند.
خوشبختانه در شرایط کنونی روند به رسمیت شناختهشدن مناطق حفاظت شده مردمی و آگاهی نسبت به اهمیت این مناطق در حفاظت از تنوع زیست دارای رشد روز افزونی است و بعضی از کشورها این مناطق را به رسمیت شناخته و جزو شبکه ملی مناطق حفاظتشده خود محسوب میکنند. در حال حاضر بین چهار تا هشتمیلیونهکتار جنگل در سطح جهان در اختیار جوامع محلی قرار داشته یا از آن حفاظت میکنند. در 18 کشور در حال توسعه دارای بیشترین مناطق جنگلی 22درصد این جنگلها توسط جوامع حفاظت میشود و در برخی از این کشورها مانند مکزیک و گینهنو بیش از 80درصد جنگلها توسط این جوامع حفاظت میشوند.
مناطق حفاظتشده مردمی در ایران
در استان فارس اولین حرکتها جهت ایجاد مناطق حفاظت شده مردمی و مشارکت در حفظ مناطق موجود از آغاز دهه 80 شروع شد اما به دلیل روشن نبودن اهداف سازمان حفاظت محیطزیست در زمینه مشارکت مردمی در حفاظت از مناطق موجود و نحوه شکلگیری و مدیریت مناطق حفاظت شده توسط مردم بومی این حرکتها آنچنان که شایسته است مورد توجه و حمایت قرار نگرفتهاند. با اینحال در 10 سال گذشته دو منطقه حفاظتشده مردمی در استان شکلگرفته که در نوع خود در سطح کشور منحصربهفرد بوده و در سطح جهانی هم کمنظیر هستند.
1- کوه گاوبست منطقه پاقلات
منطقه گاوبست پاقلات به وسعت 18هزارهکتار در فاصله 70کیلومتری جنوبشرق شهر لامرد تقریبا از 10 سال پیش تاکنون توسط جامعه محلی و یک سازمان مردمنهاد به نام سبزگستران پاقلات که در زمینه محیطزیست، منابع طبیعی و میراث فرهنگی فعالیت میکند، مورد حفاظت قرار گرفته است. از جمله فعالیتهای این انجمن انجام گشت و کنترل، ایجاد آبشخورها و آبرسانی جهت حیات وحش، ممانعت از شکار و چرای دام و قطع درختان در منطقه است. این منطقه شامل مناطق مرتفع کوهستانی و دشتهای دامنهای است و پوشش گیاهی عمده آن در ارتفاعات درختان بنه و بادام و گیاهانی مانند گون و آویشن و آنغوزه و در دامنهها کنار و گز و نخل و گیاهان شورپسند است. علاوه بر کل و بر و قوج و میش و کبک و تیهو و سایر پرندگان بومی دوگونه پرنده نادر و در معرض خطر انقراض جیرفتی و هوبره نیز در این منطق زیست میکنند.
2- تالاب کمجان
تالاب بینالمللی کمجان که بهصورت مجموعه دریاچههای طشک و بختگان، و کمجان با مساحت 338000 هکتار در سایتهای بینالمللی رامسر و IBA ثبت شده در موقعیت 29درجه و 40دقیقه طول شمالی و 53درجه و 5دقیقه عرض شرقی و در فاصله 50کیلومتری شهر شیراز واقع شده است. تالاب کمجان مشتمل بر 10هزارهکتار تالاب آبشیرین دایمی و دشتهای سیلابی فصلی بود که پس از انجام زهکشی در اوایل دهه 60 و تبدیل آن به اراضی کشاورزی پنجهزارو250هکتار آن باقی ماند که در اثر زهکشیهای موجود به تدریج خشک شده و به شورهزار تبدیل شد.
در چند سال اخیر اهالی روستای کمجان که مراتع سرسبز خود را از دست داده و از کشاورزی در اراضی شورهزار حاصل از این زهکشی سودی نبردهاند، در یک تشکل مردمنهاد تحت عنوان گروه محلی احیای تالاب بینالمللی کمجان گرد آمدهاند و از سال 1388با هدایت سیلابهای فصلی و بستن برخی زهکشها اقدام به احیای بخشهایی از این تالاب کرده و از پوشش گیاهی و پرندگان گردآمده در آن حفاظت میکنند که در نوع خود اقدامی کمنظیر بوده و نمونهای منحصربهفرد از مناطق حفاظتشده مردمی در کشور ما محسوب میشود. این تشکل محلی تاکنون موفق شده قریب به دوهزارهکتار از اراضی باقیمانده تالاب را احیا کند و هدف نهایی آن احیای کلیه پنجهزارو250 هکتار اراضی باقیمانده تالاب کمجان است.
مناطق حفاظتشده مردمی در جهان
از نمونههای بارز مناطق حفاظتشده مردمی در جهان هم میتوان به پارک ملی آلتو فراگوا ایندیواسی (Alto Fragua-Indiwasi) در کلمبیا، جزیره کرون (Coron island) در فیلیپین، جریره ایگ (The island of Eigg) در انگلستان، جنگلهای مندها لخا (Mendha-Lekha forests) در هند، پارک سیبزمینی (Parko de la papa) در پرو، کوه مقدس فرول (The sacred mountain of Forole) بین کنیا و تانزانیا، دره آمپزو The Regole of the Ampezzo Valley) ) در ایتالیا و مناطق حفاظتشده بومیان (Indigenous Protected Areas) در استرالیا اشاره کرد.
پارک ملی آلتو فراگوا ایندیواسی در سال 2002 پس از مذاکره بین دولت کلمبیا، اتحاد مشاوران بومی، تیم حفاظت آمازون و یک سازمان مردمنهاد هوادار محیطزیست شکل گرفته است. این پارک در کوهپایههای بخش کلمبیایی آمازون و قسمتی از منطقه دارای بیشترین تنوع زیستی در کشور کلمبیا واقع شده و یکی از مهمترین مناطق گونهزایی در جهان است. در این پارک که از اکوسیستمهای مختلف بخش حارهای است، جنگلهای فوقالعاده در معرض خطر نیمه آندی، گونههای اندمیک مانند خرس عینکی و مناطق مقدس دارای ارزش منحصربهفرد حفاظت میشود.
جزیره کرون نیز یک جزیره آهکی دارای زیبایی مسحورکننده در فیلیپین است که مردم قبیله تاگبانوا (Tagbanwa) در آن زندگی میکنند. این جزیره دارای دریاچههای متعدد و جنگلهای انبوه است که منابع جنگلی آن تنها جهت اقتصاد محلی مورد استفاده قرار میگیرد. ورود به تمامی دریاچههای این جزیره بهجز یک دریاچه (دریاچه کایانگان -Kayangan) ممنوع است و این دریاچه نیز با محدودیتهای شدید در مورد پخش زباله و استفاده از منابع و... برای بهرهبرداری و اکوتوریسم مورد استفاده قرار میگیرد.
در سرزمین مرتفع پرو شش جامعه محلی از قبایل کوچوا (Quechua) در یک اقدام ابتکاری بسیار منحصربهفرد به منظور حفاظت از تنوع زیستی بومیشده و وحشی یک پارک سیبزمینی را ایجاد کردهاند که در هشتهزارو500 هکتار اراضی آن از هزارو200واریته مختلف سیبزمینی و همچنین اکوسیستم طبیعی کوههای آند حفاظت میکنند. این پارک توسط یک سازمان مردمنهاد بنیانگذاری شده توسط جوامع کوچوا و آیمارا تحت عنوان (Quechua-Aymara Association) به منظور معیشت پایدار در آند ایجاد شده و هدف بلندمدت آن ایجاد پارک سیبزمینی شامل کلیه چهارهزار واریته شناختهشده سیبزمینی در جهان است.
نظر شما