سلامت نیوز : این روزها همه با كلمه استرس و اضطراب آشنایی كامل دارند. استرس و تشویش با زندگی ماشینی به ویژه در كلانشهرها عجین شده است. شلوغی، آلودگی هوا، ترافیك، عدم امنیت شغلی، بیكاری، گرانی مسكن و بالا بودن اجاره خانه، عدم ثبات اقتصادی و... از جمله مشكلاتی است كه این روزها مردم با آن دست و پنجه نرم می‌كنند. این مشكلات استرس‌زا فقط به جامعه و ارتباطات اجتماعی ختم نمی‌شود. خانواده‌ها به دلیل مشغله فراوان وقت كمتری را در خانه صرف می‌كنند و مشكلات یكدیگر را نمی‌شناسند، بنابراین صمیمیت گذشته بین افراد خانواده جای خود را به استرس و تنش داده است.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه تهران امروز ؛ رئیس انجمن علمی روانشناسی بالینی درباره استرس می‌گوید: قرن 21 را به نام «قرن استرس» نامگذاری‌ كرده‌اند. هر چند زمانی این واژه برای مردم غریب بود اما به دلیل آشنایی مردم با استرس، امروزه كمتر كسی پیدا می‌شود كه این مفهوم را نداند و تجربه نكرده باشد. استرس‌ها 3 دسته‌اند. استرس‌های بزرگ مثل سیل و زلزله كه عده‌ زیادی را در بر می‌گیرد، استرس‌های فردی مثل تصادف و از دست دادن شغل یا یكی از نزدیكان و استرس‌های كوچك. آلودگی هوا، مشاجرات و درگیری‌هایی كه به چشم نمی‌آید، ترافیك، سروصدا، بوروكراسی اداری و همسایه‌های آزار دهنده جزو استرس‌های كوچك هستند كه اثر مخرب‌تری بر سلامت روان افراد دارند.

استرس همراه همیشگی بشر است

دكتر فربد فدایی درباره استرس در زندگی روزمره مردم به تهران امروز می‌گوید: فشار روانی و استرس در همه اوقات زندگی وجود داشته است. منتهی دلایل آن در طول زمان تغییراتی كرده است. اگر در دوران ماقبل تاریخ تنها استرس بشر این بود كه فرد یا اعضای خانواده‌اش شكار انسان‌های دیگر یا جانوران درنده نشوند؛ در دوران‌های بعد با بهبود شرایط زندگی نوع استرس‌ها تغییر كرد. امكانات بهتری برای آب وغذا فراهم شد، حكومت‌های متمدن تا حدودی امنیت و قانون را برقرار كردند و مهم‌تر از همه اینكه پیامبران با كتاب‌های آسمانی توانستند بسیاری از نیازهای جسمی، روانی و اجتماعی انسان را پاسخ دهند. در واقع با آمدن آیین اسلام بسیاری از موارد استرس آور در زندگی مسلمانان برطرف شد.

به گفته مدیرگروه روان‌پزشكی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، در عصر حاضر استرس‌ها به شكل فشار ناشی از رقابت برای زندگی، ریتم سریع زندگی شهری، تمایل برای پیشرفت به هر قیمت، سروصدا و آلودگی هوا درآمده است. بنابراین باید عنوان كنم كه در دنیای امروز میزان استرس‌ها نسبت به صدها سال پیش كاهش پیدا كرده، زیرا انسان امروز آگاه‌تر است. استرس ناشی از شكار شدن، بی‌آب و غذایی كجا و استرس ناشی از آلودگی و سروصدا كجا؟ بنابراین اگر كسی قرن 21 را قرن استرس بنامد در واقع حكایت از عدم اشراف او به همه جنبه‌های استرس است.

او در مورد نامگذاری استرس می‌گوید: از یك قرن پیش بود كه موضوع فشار روانی مورد توجه قرار گرفت و برای آن نامی انتخاب شد. اگر چیزی قبلا اسم نداشته بدان معنا نیست كه قبل از نامگذاری وجود نداشته است. كما اینكه بیماری‌های میكروبی همیشه با انسان بوده است اما میكروب از یك قرن و نیم پیش كشف شد، بنابراین نمی‌توان گفت كه از یك قرن و نیم پیش تا به حال قرن میكروب است.

دكتر فربد فدایی برای كم كردن استرس در جامعه می‌گوید: بهتر است كه بكوشیم با آگاه كردن انسان‌ها به جنبه‌های مثبت زندگی از جمله توجه به اخلاق و دین و حفظ محیط‌زیست و مهربانی به جانوران هر چه بیشتر فشارهای روانی را كمتر كنیم. هر چیزی كه ما را آگاه‌تر و خداجو‌تر كند سبب كاهش فشار روانی و استرس خواهد شد.

مدیر گروه روان‌پزشكی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در مورد دلایل استرس می‌افزاید: مانند همه جوامع دیگر. برای نمونه دگرگونی‌های زندگی، بیماری، مرگ نزدیكان، بیكاری، مهاجرت، جنگ، حتی جریمه رانندگی، ورود به دانشگاه، پایان تحصیلات و... استرس‌های عادی است كه در همه جوامع وجود دارد در عین حال برخی استرس‌ها نیز خارج از تجربیات عادی زندگی است. برای نمونه زلزله، آتش‌فشان، سیل، گردباد كه بلایای طبیعی است. یا بلایای ساخته دست انسان مانند مورد حمله نظامی قرار گرفتن، تصادف‌های وسایل نقلیه، آدم ربایی كه اینها در افراد طبیعی نیز می‌تواند سبب بروز نشانه‌های چشمگیر روان‌پزشكی شود.

او با اشاره به اینكه باید این دیدگاه كلیشه‌ای را كنار بگذاریم كه در روستاها استرس كمتر است، ادامه می‌دهد: لزوما در روستاها استرس كمتر نیست. در واقع این مسئله‌ای است كه نیاز به پژوهش بیشتری دارد اگر افراد در روستاها از امكانات مثبت زندگی شهری برخوردار باشند و در عین حال آرامش و محیط پاك و روابط سالم بر آنها حكمفرما باشد بدیهی است كه میزان استرس كمتر است. اما اگر روستایی از مواهب زندگی امروزی مانند آب، برق، گاز یا وسایل استراتژیكی بی‌بهره باشد پزشك و پرستار نداشته باشد با خشكسالی و نبودن راه‌های ارتباط مواجه باشد در آن صورت بعید می‌دانم كه میزان استرس در این روستا كمتر از یك شهر باشد. باید دانست كه متغیرهای زیادی در مسئله استرس دخالت دارد. یكی از آنها ازدحام و بالا بودن جمعیت است. به‌طور طبیعی هر چه در یك شهر جمعیت بیشتر باشد، حاشیه نشینی، بیكاری، جرم و جنایت ممكن است بالاتر رود. اما این فقط یك متغیر است. در برنامه‌ریزی‌های شهری و روستایی باید به همه عوامل توجه كرد.

باید انسان‌ها را در برابر استرس تجهیز كرد

دكتر تقی ابوطالبی‌احمدی نیز درباره دلیل نامگذاری قرن 21 به قرن استرس به تهران امروز می‌گوید: از آنجایی‌كه قرن 21 را قرن استرس نام نهاده‌اند ما باید دنبال دلایل و عوامل ایجاد استرس بگردیم. استرس یعنی فشار و تنیدگی به لحاظ آثار جسمی و روانی كه بر انسان می‌گذارد. جلوه استرس اضطراب است. عوامل ایجاد استرس در زندگی شهری و در جوامع مختلف متفاوت است. استرس خاص انسان نیست. سایر موجودات نیز استرس دارند. وقتی پرنده‌ای مورد شكار است مورد استرس قرار می‌گیرد و باعث می‌شود كه خود را از خطر دور كرده و به قول معروف پا به فرار بگذارد. شیوه مواجه انسان با مسائل استرس‌زا با موجودات دیگر متفاوت است. استرس اندك موجب نجات جان، دوری از خطر، حفظ موقعیت، دسترسی به اهداف در موقعیت‌های مختلف و... خواهد شد. معلم اگر كمی استرس نداشته باشد طراحی برای تدریس خود نخواهد داشت، كارمند اگر استرس معقولی نداشته باشد سروقت سركار خود آماده نمی‌شود، دانش‌آموز با استرس است كه خود را برای امتحانات آماده می‌كند و... استرس اندك در زندگی انسانی طبیعی و لازم است.

این روانشناس و مشاور خانواده با اشاره به اینكه استرس بحث قرن كنونی نیست می‌افزاید: استرس معقول همواره همزاد بشر بوده و خواهد بود كه موجب اندیشه، تدبیر، حركت، پیدا كردن راه حل برای مشكلات، جست‌و‌خیز و معنا بخش زندگی است. آنجایی استرس بیمارگونه می‌شود كه فشار و تنش‌های درونی باعث عدم عملكرد درست مغز و جسم می‌شود. در این شرایط فكر درست كار نمی‌كند و جسم تعادل خود را از دست می‌دهد و در سایه این فشارها به مانند اضطراب، پریدن رنگ صورت، پرش‌های عضلانی، تپش قلب، تعریق، كاستی توجه و میزان درك جلوه می‌كند.

به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان، عوامل استرس‌زا در جوامع انسانی بیشتر از گذشته شده است. زندگی ماشینی، حدود انتظارات نامعقولی كه در خانواده‌هاست، اصل شدن فرعیات و فراموش شدن اصول و اساس‌ها، هزینه كردهای زیاد، چشم و هم چشمی‌ها، هزینه‌های بالای زندگی، نابسامانی اقتصادی در جامعه كه مدیریت آن سخت باشد، آلودگی صوتی و هوا، آلودگی از امواجی كه از وسایل ارتباطی و رسانه‌ای منعكس می‌شود، نیازمندی‌های كاذبی كه در زندگی شهری مطرح می‌شود و برای برآورد آن جست و خیز اضافه می‌كند به همین دلیل باید بیشتر كار كنند و حضورشان در خانه كمرنگ می‌شود، عدم تفاهمات، عدم درك متقابل در خانواده، بی‌توجهی به حریم و حرمت یكدیگر، عدم تعریف درست جایگاه افراد خانواده (جایگاه پدر و مادر، زن و مرد و فرزندان) فرزند یا مرد یا زن سالاری به جای شایسته‌سالاری، كمرنگ شدن باورهای دینی، كم‌اتكایی، دین‌باوری ضعیف، عدم خودباوری، نداشتن تكیه‌گاه روانی و... عوامل استرس‌زا هستند.

دكتر تقی ابوطالبی‌احمدی با تاكید بر اینكه نمی‌توان جلوی پیشرفت علم و تكنولوژی را گرفت ادامه می‌دهد: در تكنیك و روش‌های اصولی مواجهه با عوامل تنش‌زای محیطی مطرح نیست. عوامل استرس‌زا ناشی از زندگی ماشینی فراوان شد اما به اندازه ایجاد عوامل استرس راهكارها، روش‌ها، تكنیك‌های مدیریت آنها را نداریم. تكنولوژی به خدمت بشر آمده است. ما نمی‌توانیم جلوی رشد تكنولوژی و صنعت را بگیریم ولی باید بشر را تجهیز كنیم تا بتواند در برابر آسیب‌های زندگی صنعتی دوام بیاورد. بهترین راه حل در كنترل یا مدیریت استرس آماده كردن انسان در برابر آنهاست. در سطح اولیه یا پیشگیری با آموزش می‌توان انسان را توانمند كنیم. اگر بشر تجهیز باشد می‌تواند خود و زندگی را در برابر عوامل آسیب زا مهار كند تا صدمه كمتری ببیند.