سلامت نیوز : همان نقشی که آمازون برای دنیا دارد، جنگل‌های زاگرس برای ایران ایفا می‌کند. بنابراین باید آمایش و توجه خاصی به جنگل‌های زاگرس صورت بگیرد زیرا تخریب این جنگل‌ها در واقع تخریب بخش مهمی از محیط‌زیست کشور است». این‌ها بخشی از دغدغه‌های فریبرز غیبی، عضو شورای عالی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور و دکترای جنگل‌شناسی است.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه آرمان ؛ غیبی با اشاره به اینکه یک میلیون هکتار از جنگل‌های زاگرس دچار تخریب شده‌اند، می‌گوید: «این جنگل‌ها علاوه براینکه در محیط‌زیست کشور نقش بسیار بااهمیتی دارند، تراکم جمعیتی بسیاری را در دامنه‌های خودش پوشش داده است. زندگی بسیاری از ساکنان زاگرس با منابع طبیعی حاصل از این جنگل‌ها عجین شده است. نقش بی‌بدیل جنگل‌های زاگرس بر هیچ کس پوشیده نیست. این جنگل‌ها علاوه بر تولید آب در زمینه اکوتوریسم، تنوع زیستی و رفع آلودگی هوا نیز بسیار تاثیرگذار است و نقش اساسی برای کشور دارند».

براساس جلسه هفته گذشته شورای حفاظت از محیط‌زیست که با حضور رئیس جمهور برگزار شد دستور پیگیری و تحقیق درباره علل تخریب جنگل‌های زاگرس تصویب شد. برای جلوگیری از تخریب این جنگل‌ها تاکنون چه کارهایی صورت گرفته است؟

سال ۸۸ که اولین گزارش‌ها در استان‌ها به سازمان جنگل‌ها ارسال شد، مشخص شد که جنگل‌های زاگرس در قسمت‌هایی چون ایلام و فارس دچار خشکیدگی شدند. در این زمان کار‌شناسان و مشاوران دفتر حفاظت از منابع سازمان جنگل‌ها شروع به بررسی دراین‌باره کردند. در بازدید‌ها عواملی چون سوسک‌های چوب خوار و بیماری زغالی که از درختان بلوط آغاز شده بود، مشاهده شد. برای پیگیری مساله به وجود آمده دفتر جنگل‌های سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور به تشکیل کارگروه خشکیدگی پرداخت و از اساتید جنگل‌شناسی و آفات دانشگاه تهران دعوت به عمل آوردتا نگاه جدی به این مشکل صورت بگیرد.

نتیجه جلسات متعدد این کارگروه تهیه طرح پیشگیری و کنترل خشکیدگی جنگل‌های بلوط غرب کشور بود که براساس آن دستورالعمل‌های لازم برای مناطق درگیر ارسال شد. در این دستورالعمل مشخص شد که چه کارهایی انجام شده و چه کارهایی باید انجام شود از جمله اینکه باید پهنه بندی خشکیدگی تهیه شود. در کنار این موضوع برای کمک به درختانی که دچار استرس شدند راه حل‌هایی ارائه شد. ازجمله کمک به ذخیره نزولات از طریق احداث هلالی‌هایی که اطراف درختان بود که از عملیات مکانیکی که در مباحث آبخیزداری داریم کمک گرفتیم. از جمله عواملی که در زوال بلوط نقش داشته بحث تغییر اقلیم و خشکسالی‌هایی است که به صورت متناوب به این جنگل‌ها وارد شده است.

هر چند عوامل مختلفی را که دسته بندی کردیم عوامل مستعدکننده و مشارکت کننده در آن نقش بسیاری داشت. براساس نظریات مختلف روز دنیا به بررسی این عوامل پرداختیم که ازجمله عوامل تخریب جنگل‌های زاگرس بهره برداری‌های بی‌رویه، زراعت زیر اشکوب، وجود دام‌های متعدد در مراتع، تغییر اقلیم و وجود ریزگرد‌ها و عوامل ثانویه‌ای که نهایتا‌‌ همان سوسک‌های چوب خوار و بیماری زغالی بودند. وقتی بستر ضعیف شد، عوامل مختلف دست به دست هم دادند و عرصه را ضعیف کردند و جنگل‌های کشور دچار ضعف بیولوژیکی شدند. کار سوسک‌های چوب خوار این است که به درختان بیمار حمله کنند بنابراین نباید اشتباه کنیم و مقصر را سوسک‌های چوب خوار بدانیم. درواقع باید عوامل اصلی را کاهش دهیم. مثلا باید فعالیت‌های معدنی و عمرانی را کم کنیم. وقتی چنین فعالیت‌هایی صورت می‌گیرد قطعا اولین تاثیر روی جنگل‌های است. در این طرح حتی برای تحقیقات کاربردی کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت هم پیش بینی شد. خوشبختانه در این راستا با موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور قراردادی بسته شد وآن‌ها در حال انجام تحقیقی هستند. پژوهشکده آب و خاک کشور نیز در حال تهیه نقشه زوال خشکیدگی از طریق تصاویر ماهواره‌ای است تا وضعیت خشکیدگی را به صورت ماهانه و سالانه مانیتورینگ کنند.

جنگل‌های زاگرس چند درصد جنگل‌های کشور را تشکیل می‌دهد و تاکنون چند درصد آن تخریب شده است؟

در حال حاضر در کشور حدود 3/14 میلیون هکتارکل جنگل‌های کشور است که حدود ۶ میلیون هکتار جنگل‌های زاگرس است. بنابراین بیشترین سهم جنگل‌های کشور از آن زاگرس است.

چند درصد جنگل‌ها تا به امروز تخریب شده است؟

چیزی حدود یک میلیون هکتار از سطح ۶ میلیون هکتار جنگل دچار خشکیدگی یا زوال شده است. اما به نظرم با وجود تمام نگرانی‌ها و توجهاتی که باید صورت بگیرد، می‌توانیم این خسارت‌ها را جبران کنیم. یکی از نعمت‌های خوبی که خداوند برای جنگل‌های بلوط قرار داده است خاصیت تکثیرپذیری این گونه است. اگر قبل از سرایت بیماری به ریشه شروع به قطع بخش آسیب دیده کنیم درخت می‌تواند خودش را بازسازی کند. به نظرم در حال حاضر باید هر چه سریع‌تر برای نجات درختان اقدام کنیم.

جنگل‌های زاگرس به ریه‌های ایران مشهور هستند. کار‌شناسان معتقدند که تخریب این جنگل‌ها تاثیر بسیار زیادی بر آب‌وهوا دارد. از آنجایی که بسیاری از فعالان محیط‌زیست به تخریب ۵۰ درصدی این جنگل‌ها اشاره کرده‌اند، فکر می‌کنید با تخریب این جنگل‌ها چه اتفاقی برای محیط‌زیست کشور بیفتد؟

این جنگل‌ها علاوه براینکه در محیط‌زیست کشور نقش بسیار بااهمیتی دارد، تراکم جمعیتی بسیاری از جمله جامعه عشایری را در دامنه‌های خودش پوشش داده است به طوری که امروز بیشترین دام‌های کشور در این منطقه هستند. زندگی بسیاری از ساکنان زاگرس با منابع طبیعی حاصل از این جنگل‌ها عجین شده است. نقش بی‌بدیل جنگل‌های زاگرس بر هیچ کس پوشیده نیست. این جنگل‌ها علاوه بر تولید آب در زمینه اکوتوریسم، تنوع زیستی و رفع آلودگی هوا نیز بسیار تاثیرگذارند و نقش اساسی برای محیط‌زیست کشور دارند.‌‌ همان نقشی که آمازون برای دنیا دارد، جنگل‌های زاگرس برای ایران ایفا می‌کند. بنابراین باید آمایش و توجه خاصی به زاگرس صورت بگیرد زیرا تخریب این جنگل‌ها در واقع تخریب بخش مهمی از محیط‌زیست کشور است که در صحبت‌های قبلی به آن اشاره کردم. براساس برنامه‌هایی که برای زاگرس در نظر گرفته شده است منابع طبیعی با توسعه عمرانی هماهنگ شده است، این در حالی است که در دیگر کشورهای دنیا توسعه در همه ابعاد با منابع طبیعی هماهنگ می‌شود.

برخی معتقدند برای جلوگیری از این تخریب‌ها باید به کاشت نهال پرداخت. تا چه اندازه این مورد می‌تواند از تخریب‌ها جلوگیری کند؟

یکی از برنامه‌هایی که در طرح پیشگیری و کنترل خشکیدگی لحاظ شد، بحث‌های بازتابی و احیای جنگل‌های زاگرس با گونه‌های مقاوم است. یکی از کارهای تحقیقاتی صورت گرفته با پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی، شناسایی ژن‌های مقاوم در این عرصه است. از آنجایی که برخی گونه‌ها اصلا دچار استرس نیستند، باید از این گونه‌ها بذر بگیریم و نهال تولید کنیم تا بتوانیم آن سطح‌هایی که دچار زوال شده است را با این درخت‌ها حفظ کنیم.

شما به تنش‌های اکولوژیک و هجوم ریزگرد‌ها اشاره کردید. با توجه به اینکه هر سال شاهد ورود ریزگرد‌ها از بخش‌های غربی و جنوب غربی کشور به نقاط مرکزی هستیم که زاگرس نیز جزئی از آن محسوب می‌شود، این قضیه تا چه اندازه در تخریب بیشتر جنگل‌ها تاثیر گذار است؟

درختان علاوه بر جذابیتی که در فضای شهری دارند به جذب آلودگی هوا نیز می‌پردازند. تحقیقات زیادی در این زمینه صورت گرفته است که درختان می‌توانند به جذب آلودگی هوا از جمله فلزات سرب و گرد و غبار بپردازند. براساس یک رفرنس که در کشورهای دیگر وجود دارد، هر هکتار جنگل می‌تواند ۶۸ تن گردو غبار را جمع کند. روزنه‌های درختان با جذب ریزگرد به تبادل گازی می‌پردازند. وقتی بارش ریزگرد‌ها در هوا زیاد و بیشتر از نرم باشد، رفتار فیزیولوژیکی گیاه مختل می‌شود. وقتی فتوسنتز در گیاه صورت نگیرد و گیاه نتواند به تبادلات گازی بپردازد فرآیند غذاسازی در گیاه دچار ضعف می‌شود و گردو غبار می‌تواند به تسریع پدیده خشکیدگی بپردازد. همانطور که در حال حاضر در منطقه ایلام مشاهده می‌شود، جنگل‌هایی که در اولین کانون‌های ورود گردو غبار‌ها هستند، بیشتر دچار خشکیدگی شده‌اند تا قسمت‌هایی که در لایه‌های بعدی وجود دارند. بیشترین درصد این خشکیدگی بر اثر گرد غبار در منطقه ایلام صورت گرفته است.

گرد و غبار بر چند درصد خشکیدگی جنگل‌های زاگرس ایلام تاثیرگذاشته است؟

طبق آماری که داریم از صفر تا صد جنگل‌های ایلام بر اثر این پدیده دچار خشکیدگی شده‌اند.

چه پیشنهادهایی برای نجات جنگل‌های زاگرس از مرگ می‌دهید؟

در ابتدا باید همه کارهایی که در این باره صورت گرفته است جمع بندی شود. نه اینکه از نقطه صفر شروع کنیم و زمان را از دست بدهیم. همه عوامل تاثیرگذار بر خشکیدگی را که ذکر کردم و عوامل دیگر شناسایی شوند تا فشاری که بر زاگرس وارد شده است کاهش پیدا کند. مسئولان توجه بیشتری به جنگل‌های حفاظت شده داشته باشند و از همه مهم‌تر اینکه به معیشت ساکنان زاگرس توجه شود تا آن‌ها برای برطرف کردن معیشتشان از جنگل بهره برداری نکنند. همچنین چرای دام‌ها در این منطقه باید کاهش پیدا کند.

فکر می‌کنید اگر از الان شروع کنیم از چند درصد تخریبی که ممکن است در آینده صورت بگیرد، می‌توانیم جلوگیری کنیم؟

به طور مشخص نمی‌توان در این باره صحبت کرد. در جنگل یک توالی وجود دارد. همچنین در طول تاریخ دیده شده است که این اولین باری نیست که زاگرس دچار خشکسالی و مشکلات این چنینی شده است. گونه‌های ضعیف این جنگل همواره نابود شدند اما گونه‌های قوی باقی ماندند. جامعه‌شناسی جنگل می‌تواند کمک جدی به ما بکند. براساس دانشی که از زاگرس دارم می‌دانم که زاگرس می‌تواند خودش را احیا و بازسازی کند اما زاگرس برای بازسازی خودش نیاز به کمک دارد. باید فشار بر آن را به واسطه عواملی که بر آن تاثیر می‌گذارد، کاهش دهیم.