سلامت نیوز : برای این شغل سن آن چنانی ندارد، شاید ۲۵ سال. ساقی مواد مخدر در یکی از مناطق شرقی تهران است و می گوید: این روزها بیشتر مشتری ها، از ما تریاک می خواهند و البته بعضی هم سراغ هروئین را می گیرند. درباره قیمت مواد می پرسم، می گوید: هر گرم شیشه بین ۳۰ تا ۴۰ هزار تومان است که هر گرم آن برای ۵ وعده معتاد کفایت می کند. قیمت تریاک هم هر گرم بین ۴ تا ۵ هزار تومان و البته برای یک بار مصرف است. درباره خبرهایی که از افزایش گرایش به مصرف هروئین شنیده می شود می پرسم، می گوید: خدا کند این گونه شود و معتادان به سمت هروئین بروند اما شیشه نکشند!

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه خراسان ؛ او که خودش تجربه مصرف انواع مواد مخدر را دارد می گوید: واقعاً ماده ای ظالم تر و کثیف تر از شیشه تجربه نکرده ام. شیشه می تواند زندگی یک فرد را در عرض ۶ ماه ویران کند و تمام دار وندار معتاد را از بین ببرد. غول هم که باشی شیشه نابودت می کند. اگرچه هروئین هم مشکلاتی را ایجاد می کند که قطعاً مواد دیگر ندارد. هروئین می تواند کسانی را هم که مصرف کننده نیستند درگیر کند. ایدز شوخی ندارد و هروئین می تواند آن را گسترش دهد. او اضافه می کند: مدتی است هروئین چینی هم به بازار آمده. این نوع هروئین به صورت پودردر چین تولید و از مرز افغانستان وارد و در ایران توزیع می شود.

به یکی از دوستانش زنگ می زند که فروشنده هروئین است. قیمت دقیق آن را در می آورد:« قیمت هروئین نسبت به سال قبل، دقیقاً نصف شده است، الان گرمی ۱۷ هزار تومان است اما قبل از عید ۳۰ هزار تومان بوده». به آمار نگاه می کنم شیشه، تریاک، هروئین و کراک به ترتیب بیشترین مواد مصرفی در کشور هستند. به تازگی مدیر کل پیش گیری و درمان سازمان بهزیستی خبری را اعلام کرد مبنی بر این که بررسی تماس های ۳ ماهه اخیر با خط ملی اعتیاد نشان می دهد که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل امسال بیشترین تماس های برقرار شده با خط ملی اعتیاد در مورد هروئین بوده است. طبق این آمار مصرف تریاک پایین آمده و مصرف کراک نیز خیلی کم شده است، اما شیشه همچنان ثابت است و در صدر قرار دارد و البته مصرف هروئین افزایش داشته است!

افزایش مصرف هروئین چرا؟

خبرها و هشدارهایی که می رسد نگران کننده است! سالانه ۸ هزار تن تریاک از کشت خشخاش در افغانستان حاصل می شود. ۶۰ درصد این مقدار، تبدیل به هروئین می شود. به تازگی رئیس دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد نیز با توجه به خروج ناتو و نیروهای آمریکایی از افغانستان، نسبت به افزایش تولید هروئین در افغانستان و بازگشت آن به چرخه مصرف مواد مخدر هشدارداده است. این افزایش تولید، کاهش قیمت را به دنبال خواهد داشت. موضوعی که می تواند یکی از دلایلی باشد که باعث گرایش مصرف کنندگان به هروئین در کشور ما شده است. نصف شدن قیمت آن هم در شرایط فعلی اقتصاد، قطعاً بی اهمیت نیست به ویژه برای معتادان که معمولاً وضعیت زندگی مناسبی ندارند. اگرچه این موضوع نمی تواند تنها دلیل برای افزایش مصرف هروئین باشد به ویژه آن که مدتی است زمزمه هایی از در راه بودن سونامی مصرف هروئین شنیده می شود.

حتی برخی از کارشناسان حوزه اقتصاد مواد مخدر معتقدند با بازگشت نیروهای ناتو از افغانستان مصرف هروئین از همه مواد مخدر پیشی خواهد گرفت. وقتی این مسئله را با مدیرعامل جمعیت خیریه «تولدی دوباره» مطرح می کنیم آن را تایید می کند البته نه فقط به دلیل کاهش قیمت هروئین بلکه به گفته عباس دیلمی زاده این موضوع حساب شده تر و ریشه ای تر از صرفاً ارزان شدن هروئین است. او می گوید: اگرچه در افغانستان به جای زمین های تریاک چیز دیگری کشت نمی شود، اما از طرف دیگر لابراتوارهای تولید هروئین در مرز این کشور با چین به سرعت در حال رشد است به نحوی که عرضه هروئین تا سال ۲۰۱۴ با قیمت ارزان از دیگر مواد پیشی خواهد گرفت. این موضوع افزایش مصرف هروئین را در پی خواهد داشت ماده مخدری که تزریقی است و می تواند نگرانی ها را از لحاظ افزایش بیماری های تزریقی مانند ایدز به دنبال داشته باشد.

وی البته ارزان شدن این ماده مخدر را نیز یکی از عوامل تاثیرگذار در مصرف آن می داند و می گوید: در کشور ما میانگین مشخصی از درآمد معتادها وجود ندارد و به همین دلیل کاهش عرضه یا نوسان قیمت مواد مخدر می تواند بر تغییر الگوی مصرف تاثیرگذار باشد. دیلمی زاده حتی مسئله تحریم ها را نیز بر تغییر الگوی مصرف موثر می داند و  به تحقیقی اشاره می کند که به تازگی به کنفرانسی در کانادا ارائه کرده است: «من مقاله ای را با عنوان تاثیر تحریم ها در تغییر الگوی مصرف در ایران به کنفرانس سلامت کانادا ارائه کردم. در این تحقیق نشان دادیم که تحریم ها از دو جنبه روی الگوی مصرف در ایران تاثیر داشته اند. ابتدا کاهش درآمد مردم و دوم افزایش قیمت پیش سازهای مواد مخدر که از افغانستان وارد می شود و به دنبال آن افزایش قیمت ارز. بنابراین چون کالاهای دیگری که خانواده مصرف کننده در سبد خانوار قرار داده بود گران تر شده معتاد مجبور است هزینه کمتری را برای ماده مخدر بپردازد و این باعث می شود که الگوی مصرف دیگری را برای خود انتخاب کند».

مدیر کل سابق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز در این باره با تایید گرایش معتادان به سمت ماده مخدر هروئین توضیح می دهد: مصرف کنندگان شیشه یا مواد روان گردان توهم زا و محرک بعد از چند سال مصرف، به حالت بی خوابی می رسند و لاغر و کم غذا می شوند.

آن ها برای این که این ۳ مشکل را حل کنند به سمت هروئین می روند و در طول روز یک بار تزریق هروئین هم انجام می دهند تا بتوانند برای چند ساعت بخوابند و تجدید قوا کنند یا خوب غذا بخورند و وزنشان بالا برود. دکتر سعید صفاتیان ادامه می دهد: از طرف دیگر تغییر در قیمت موادی مانند شیشه نیز می تواند تاثیرگذار باشد. قیمت شیشه در مقطعی کاهش پیدا کرد اما طی یک سال گذشته بالا رفت و همین مورد می تواند عاملی باشد برای این که معتادان به سمت ماده ای ارزان تر گرایش پیدا کنند. وی ادامه می دهد: نکته دیگری که در این باره تاثیرگذار است نبود تفاهم نامه ای برای درمان شیشه است. به عبارتی معتادان جایی را ندارند که برای درمان به آن مراجعه کنند. بنابراین به سمت هروئین جذب می شوند. علاوه بر این خلوص شیشه نیز تاثیرگذار است. حتی خود معتادان می گویند که شیشه، شیشه قبلی نیست! وی خاطرنشان می کند: هروئین در افغانستان به وفور تولید می شود و البته تولید آن در مرز چین هم صورت می گیرد.

افزایش مصرف هروئین و گسترش ایدز

بازگشت هروئین یعنی افزایش مصرف تزریقی و بازگشت موج دوم ابتلا به ایدز در کشور که چند سالی است، آرام گرفته است. معتادان خوب می دانند که مصرف شیشه و دیگر مواد مخدر صنعتی با قدرت توهم زایی که دارند، به مشکلات متعددی که به واسطه اعتیاد گرفتار آن شده اند، هزار مشکل و آسیب دیگر راهم می افزاید اما مصرف هروئین با توجه به تزریقی بودن آن، نگرانی های دیگری به دنبال دارد. مدیر کل سابق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر درباره این موضوع می گوید: این چرخش مصرف مواد، قطعاً عواقب بسیار زیادی خواهد داشت و اولین مسئله آن، افزایش اچ آی وی است بنابراین لازم است وزارت بهداشت به سرعت به این موضوع وارد شود و این مسئله را کنترل کند چرا که اگر اقدامی برای مهار آن انجام نشود اولین ضرر متوجه وزارت بهداشت خواهد شد.

صفاتیان ادامه می دهد: اگرچه هنوز افزایش مصرف هروئین نگران کننده نشده است ولی شرایط به این سمت پیش می رود.وی ادامه می دهد: حتی در صحبتی که به تازگی با مسئولان ستاد داشتیم آن ها هم قبول دارند که چنین اتفاقی در حال وقوع است. بنابراین دستگاه های حوزه پیش گیری و درمان باید فعالیت خود را بیشتر کنند و در مورد آن آگاه سازی داشته باشند. وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی هم باید تفاهم نامه درمان را بنویسند و مجوز فعالیت و راه اندازی مراکز خاص را صادر کنند و برای پزشکان دوره های آموزشی بگذارند. وی تاکید می کند: البته فقط نوشتن تفاهم نامه تاثیرگذار نیست و باید دوره های آموزشی در نظرگرفته شود. از سوی دیگر لازم است تا در این باره، مراکز خصوصی فعال شوند و هماهنگی بیشتری با مسئولان مواد مخدر داشته باشند تا بتوانند عملکرد بهتری داشته باشند.

مافیای هروئین به دنبال بازار ایران

با یکی دیگر از ساقی ها همصحبت می شوم که مصرف کننده هم هست. می گوید: تا پیش از این هروئین داوطلب نداشت اما اکنون آن قدر قیمت آن را پایین آورده اند که معتادان رغبت بیشتری برای مصرف آن دارند. همین که قیمت آن ارزان شده، دود ندارد و مصرفش راحت است برای مصرف ایجاد انگیزه می کند در حالی که تریاک بو دارد و طریق مصرف آن به مراتب سخت تر است. بعد هم با همان اصطلاحاتی که معتادان دارند می گوید:« به ویژه آن که با ۵ تا دود هروئین، می توان به همان حالی رسید که با ۲ ساعت مصرف تریاک به آن می رسیم».

حرف های این معتاد را که می شنوم صحبت های مدیر عامل جمعیت خیریه تولدی دوباره را به یاد می آورم که معتقد است معمولاً مواد مخدر سنتی بعد از یک دوره کاهش باز می گردند و جایگاه خود را پیدا می کنند و البته این مورد نمونه ای است که معمولاً در همه کشورها اتفاق می افتد. دیلمی زاده تاکید می کند: اما نباید از مسئله قیمت مواد مخدر به سادگی گذشت چرا که مافیای مواد مخدر سعی می کند بازار خود رادر حوزه های مختلف حفظ کند. بنابراین به نظر می رسد که آن ها تصمیم جدی گرفته اند بازار هروئین را مجدد در ایران داشته باشند و به همین دلیل با بازی کردن روی قیمت ها سعی می کنند که بازار جدید خودشان را در ایران به دست بیاورند. وی می افزاید: کاهش اهمیت مواد مخدر صنعتی در حوزه تقاضا و این که تقاضای مصرف شیشه توسط مصرف کنندگان افول کرده است نیز از دیگر دلایلی به شمار می رود که شرایط فعلی را ایجاد کرده است.

وی با بیان این که مواد مخدر صنعتی میان جوان ها جایگاه ویژه ای دارد اضافه می کند: اکنون این بخش اشباع شده و کسانی که باید به حوزه مصرف شیشه وارد می شدند تاکنون این راه را رفته اند. به عنوان مثال بخشی از یک میلیون و ۴۰۰ هزار معتادی که در کشور زندگی می کنند متقاضی مواد مخدر صنعتی هستند. بنابراین تعدادی که باید به سمت مواد مخدر صنعتی می رفتند، رفته اند و این حوزه اشباع شده است. از این رو این موارد در کنار کاهش قیمت و افزایش تولید هروئین در افغانستان و مرز چین نیز از دیگر عوامل تاثیرگذار است. دیلمی زاده همچنین خاطرنشان می کند: حتی این تغییر الگوی مصرف مواد مخدر صنعتی، تا حدود زیادی در دنیا نیز اتفاق افتاده است و مشکلات مصرف این نوع مواد در بقیه نقاط جهان وجود دارد ولی این مسئله که دوباره بازار هروئین در ایران به وجود آمده است، به کشور ما اختصاص دارد و مافیا و تولیدکنندگان هروئین برای افزایش فروش خود، به دنبال بازار ایران هستند.

درایت مسئولان تنها چاره کار

چرخش مصرف مواد مخدر به سمت هروئین، موضوعی است که نه تنها مسئولان سازمان های غیردولتی درمان اعتیاد بلکه مسئولان سازمان بهزیستی و ستاد مبارزه با مواد مخدر هم بر آن صحه گذاشته اند و قطعاً این چرخش مصرف می تواند جامعه را بیش از گذشته تهدید کند. به گفته مدیر کل دفتر پیش گیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی چرخه مصرف مواد به عنوان الگوی مصرف در کشورما تابع شرایط پیچیده ای است و ممکن است تحت تاثیر عوامل مختلف دچار تغییر شود اما نکته مهم این است که برخلاف کشورهای دیگر، سرعت چرخش مواد در کشور ما بسیار سریع است. براتی می گوید: شاید علت افزایش مصرف هروئین به دلیل ارزان تر شدن آن باشد و البته همین موضوع هم هدفمند انجام شده است اگرچه عوامل دیگر هم می تواند در این موضوع تاثیرگذار باشد.

وی ادامه می دهد: در بازار کشور ما انواع و اقسام مواد موجود است. ولی در مورد معتادان پرخطر، چون هروئین ویژگی تزریق را دارد و در کشور ما اچ آی وی، بیشتر شامل افرادی می شود که اعتیاد تزریقی دارند از این لحاظ این موضوع می تواند نگران کننده باشد ضمن آن که معلوم نیست معتادان ما که هروئین مصرف می کنند گاه شیشه هم مصرف  نکنند و این مسئله می تواند ابعاد پیچیده تری پیدا کند. دراین باره دیلمی زاده نیز خاطرنشان می کند: از آن جا که هروئین به شکل تزریق مصرف می شود، الگوی مصرف پرخطری است و ما باید هوشیارانه با این موضوع برخورد کنیم و برای پیش گیری از شیوع اچ آی وی و هپاتیت سریعاً وارد عمل شویم. وی معتقد است درایت دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر و برنامه ریزی سریع و به موقع می تواند در این شرایط مانع از بروز مشکلات شود. وی می گوید: متاسفانه موضوع نگران کننده عملکرد سنگین دولت در این زمینه است. یعنی مدت زمانی طولانی باید صرف شود تا اقداماتی که در ستاد مبارزه با مواد مخدر برنامه ریزی و طراحی می شود در استان ها و شهرستان ها و دستگاه های دولتی اجرا شود و تااین موضوع اتفاق بیفتد دوباره الگوهای مصرف تغییر کرده است و باید دوباره برنامه ریزی جدید شود . از این رو این فرآیند معیوب باید اصلاح شود تا ما بتوانیم سریعاً مشکلات را حل کنیم.

۴۰۰ هزار معتاد هروئین بدون درمان

اما قطعاً راهکارهایی وجود دارد تا قبل از آن که گرفتار مشکلات و معضلات افزایش مصرف هروئین در جامعه بشویم، بتوانیم با برنامه ریزی این آسیب ها را به حداقل کاهش دهیم. مدیر کل پیش گیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی معتقد است اکنون باید ۲ اقدام مهم را به سرعت اجرایی کنیم. براتی می گوید: در زمینه درمان ابتدا باید برنامه های کاهش آسیب و برنامه های درمان را برای معتادان پرخطر قابل دسترس تر کنیم و اجازه بدهیم معتادان بیشتری به مراکز درمانی و مرکز کاهش آسیب مراجعه کنند. در قدم بعدی هم باید درمان را ارزان تر کنیم. با توجه به شرایط اقتصادی ممکن است خیلی ها تمایلی به آمدن به مراکز درمانی با توجه به هزینه نداشته باشند.

می توان برای این موضوع بیمه را فراگیر کرد. روی بخش سازمان های غیردولتی(NGO) و بخش غیردولتی باید تمرکز کنیم و از آن ها بخواهیم شرایط فعالیت خود را افزایش دهند و سهل تر کنند. به منظورکاهش آسیب، اقداماتمان را در مکان هایی که احتمال می دهیم معتادان بیشتری حضور دارند، افزایش دهیم. وی تاکید می کند: ضمن آن که اگر اقدامی در مورد عرضه انجام می شود، باید در کنار مقوله درمان باشد و این گونه فکر نکنیم که باید فقط برخوردها را تشدید کنیم. به ویژه آن که وقتی که شروع به برخوردهای فیزیکی با معتادان می کنیم؛ آن هایی که ظرفیت ابتلا به ایدز را دارند به زیرزمین و مکان هایی پناه می برند که به نوعی ایجادکننده موج جدید اچ آی وی است.

مدیرعامل جمعیت خیریه تولدی دوباره نیز دراین باره توضیح می دهد: در ظاهر امر این گونه به نظر می رسد که افزایش هروئین درایران آن چنان نگران کننده و آسیب زا نباشد چرا که حداقل در ایران افرادی که شیشه مصرف می کنند با کاهش قیمت هروئین الگوی مصرف را به سمت یک ماده مخدر کم خطرتر تغییر می دهند. اما یادمان باشد که هروئین قابل تزریق است و برنامه های کاهش آسیب رایج کشور ما افول پیدا کرده است. از طرف دیگر خانواده معتاد، فقیرشده و درآمد معتاد کاهش پیدا کرده است. حال با افزایش توزیع هروئین که قابل تزریق است خطرهای جدی را شاهد خواهیم بود. حتی وزارت بهداشت هم در مورد این سونامی ایدز که توسط افراد آلوده منتقل می شود هشدار داده است. بنابراین باید مواظب تزریق هروئین باشیم. این که بگوییم هروئین از شیشه بهتر است، تفکر ساده انگارانه ای است.

آیا فکر کرده ایم که اگر تریاکی ها هم به سمت هروئین متمایل شوند چه خواهیم کرد؟ دیلمی زاده تاکید می کند: اکنون وقت آن است که با سیاست گذاری و قانون گذاری سیستم های مقابله با خرده فروش  و مافیای مواد مخدر تقویت شود. تغییر قانون مبارزه با مواد مخدر در کشور ما نباید در مدت طولانی صورت بگیرد بلکه قوانین باید به روز باشد و در حوزه ستاد مبارزه با مواد مخدر به سرعت خود و قوانین را تغییر دهیم. البته فراموش نکنیم که به تازگی فرمانده ناجا نیز اعلام کرده است بر اساس آمار ۴۰۰ هزار معتاد هروئین در کشور وجود دارد که مرکز درمانی برای آن ها وجود ندارد! صفاتیان نیز با بیان این که باید هشدارها درباره تشدید تولید هروئین با خروج ناتو راجدی گرفت، می گوید: ایران و سازمان ملل باید پیش گیری و درمان اعتیاد را در افغانستان دنبال کنند چرا که افغانستان دراین زمینه ضعیف است.

علاوه بر این لازم است تا آموزش و پیش گیری در مرزها دنبال شود و تنها به مسئله کشف مواد مخدر اکتفا نشود. مدیر کل سابق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر با بیان این که آماری در زمینه کاهش تعداد معتادان به هروئین وجود ندارد و اتفاقاً چرخه تبدیل تریاک به هروئین پیشرفته تر شده است می گوید: ۶۰ درصد تریاک تولیدی در افغانستان به هروئین تبدیل می شود و تولید این میزان هروئین به ۱۳ هزار تن پیش ساز نیاز دارد که این اطلاعات مشخص می کند اراده ای جدی برای مبارزه با تولید هروئین در افغانستان وجود ندارد. تمام شواهد موجود حکایت از آن دارد که با به وجود آمدن شرایط جدید در افغانستان وضعیت تولید مواد مخدر بدتر می شود و به دنبال آن تولید هروئین و قدرت گروه های قاچاق نیز افزایش می یابد، حال باید دید مسئولان فقط به هشدار دادن قناعت می کنند یا برای برخورد با این سونامی در راه، از هم اکنون تدبیری خواهند اندیشید.