سلامت نیوز : تغذیه فرزندان و دانش‌آموزان همواره یكی از دغدغه های والدین است. هر روزه بر انواع مواد غذایی تولیدی افزوده می‌شود كه این تنوع، طبقه بندی و تمایز مواد غذایی مفید و مضر را دشوار خواهد كرد. اكثر این محصولات به واسطه زیبایی‌های ظاهری و طعم دلچسب، فرزندان را جذب خود می‌كنند.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه ایران ؛ به همین دلیل جلوگیری از مصرف مواد غذایی مضر از یك طرف و شناخت تغذیه مفید و تشویق فرزندان به مصرف آن از طرف دیگر، والدین را با مشكل بزرگی روبه‌رو كرده است. گفت‌و‌گوی ما را با دكتر احمدرضا درستی، متخصص تغذیه و مدیر گروه تغذیه جامعه دانشگاه علوم پزشكی تهران در این زمینه می‌خوانید.

به نظر شما برنامه‌ریزی والدین برای تغذیه خارج از منزل فرزندانشان باید به چه شكل باشد؟
یكی از معضلات جامعه ما سوء تغذیه است و این مسأله باعث بروز مشكلاتی مانند كوتاهی قامت، لاغری، كم وزنی، كمبود ویتامین‌ها، كم‌خونی و... می‌شود. در دوران راهنمایی و پیش از دبیرستان اكثر دخترها برای لاغر ماندن تمایل به كم غذایی دارند، عوارضی مانند كوتاهی قامت، استخوان‌بندی نازك و... حاصل این رژیم‌های خودسرانه و نادرست است. همچنین پسرها هم تمایل دارند در دوران دبیرستان عضلات خود را با متوسل شدن به داروها و رژیم‌های مختلف تقویت كنند، كه این كارنیز باعث بروز معضلاتی خواهد شد.

استفاده از<میان وعده‌ها> تأثیر مهمی دارد، زیرا قند ذخیره در بدن (كه به آن گلیكوژن یا قند حیوانی گفته می‌شود) در خون كودكان و نوجوانان بر خلاف بزرگسالان،2 تا 4 ساعت پایداری دارد كه در صورت نداشتن تغذیه مفید، كارایی فكری و ذهنی و بدنی‌‌شان كاهش می‌یابد. با همت وزارت آموزش و پرورش و همچنین وزارت بهداشت، وضعیت بوفه‌ها در مدارس بسیار بهتر شده ولی كماكان اكثر دانش‌آموزان تمایل به خرید از مغازه‌های اطراف مدارس دارند، جایی كه مواد غذایی نه چندان مفید و حتی مضر با درخشندگی و تبلیغات سوء، جلب توجه می‌كنند. این مقدمه برای رسیدن به این نتیجه بود كه باید یك میان وعده مفید همراه دانش‌آموز باشد، البته طعم و مزه آن هم اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا باید جذاب باشد وگرنه یك میان وعده تكراری مثل نان، پنیر و چیزهایی شبیه به آن او را خسته و دلزده می‌كند.

ما این توصیه را در مورد وعده‌های اصلی غذایی شامل صبحانه و ناهار و شام هم داریم و معتقدیم باید در آن‌ها تنوع نیز وجود داشته باشد. این میان‌وعده باید شامل یك بسته نان و موادی با قابلیت ماندگاری بالا باشد، مثلاً در زمستان كه هوا سرد و كلاس‌ها گرم هستند، نباید یك لقمه حاوی گوشت میان وعده فرزند ما باشد، چرا كه در گرمای كلاس امكان آلوده شدن مواد غذایی گوشتی وجود دارد. قرار دادن یك بسته شیر كوچك هم در میان وعده ضروری، بسیار مفید و با اهمیت است.میانگین مصرف شیر و لبنیات در كشور ما از حدی كه كارشناسان تغذیه توصیه می‌كنند بسیار كمتر و پایین تر است و طبیعتاً نتایجی مانند آمار بالای پوكی استخوان بر اثر كمبود كلسیم را به دنبال دارد.

برای نزدیك شدن میانگین مصرف لبنیات خانواده به میزان مورد نیاز از دید كارشناسان، چه توصیه‌ای دارید؟ به نظر شما چه میزان مصرف لبنیات در طول روز مناسب است؟
این سؤال اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد، زیرا تعدادی از والدین به دلیل مفید بودن شیر و لبنیات،افراط زیادی می‌كنند، تا جایی كه در برخی از خانواده‌ها روزی 8 لیوان شیر به فرزندان می‌دهند و تصور می‌‌كنند به سلامت آن‌ها كمك زیادی كرده‌اند. این ذهنیت بشدت اشتباه است، زیرا مصرف زیاد شیر و لبنیات باعث جذب بیش از اندازه كلسیم در بدن خواهد شد، كه همین كلسیم اضافی در درازمدت اولاً باعث بروز رسوب در كلیه‌ها خواهد شد، ثانیاً جذب آهن را كاهش داده و فرزندمان را كم‌خون می‌كند. میزان توصیه شده لبنیات روزانه 2 تا 3 واحد است. هر واحد لبنیات شامل یك لیوان معمولی شیر یا همان مقدار ماست یا 2 لیوان دوغ است؛ همچنین یك قوطی كبریت پنیر هم به عنوان یك واحد در نظر گرفته می‌شود.

آیا انواع مختلف شیر یا ماست مثل كم چرب یا پرچرب یا چكیده و... تأثیری در میزان هر واحد دارد؟
بله. منظور از هر لیوان شیر، شیر معمولی با 5/2 درصد چربی است. شیر كم‌چرب معمولاً برای افراد بالای35 سال مفید است. شیر یا ماست‌های پرچرب كه حاوی شیر خشك و... هستند، نباید به‌طور مداوم استفاده و مصرف شوند. برای رشد بهتر فرزندان تا 2 سالگی توصیه می‌‌شود یك بند انگشت كره به غذایشان اضافه شود و از 2 سالگی به بعد باید مشابه سایرین غذا بخورند كه البته چربی یا شكر اضافی نداشته باشد.

بلندی قد فرزندان یكی از مهمترین موضوعات مدنظر والدین است. به نظر شما چه تركیب غذایی به بلند شدن قامت فرزندان كمك می‌كند؟
اتفاقاً بهترین دوره زمانی برای كمك به این موضوع از طریق تغذیه، دوران مدرسه است. به‌طور كلی بهترین زمان برای قد كشیدن دخترها تا 14 سالگی و برای پسران تا 16 سالگی است و بعد از آن به تدریج سرعت رشد كمتر می‌شود. به‌طور مثال كودك در سن 9 سالگی در طول یك سال تا6سانت، یعنی هرماه نیم سانت، می‌تواند رشد داشته باشد، در
16 سالگی اگر رشدش متوقف نشده باشد كمتر از 2 سانت رشد خواهد داشت و از17سالگی به بعد،كمتر از یک سانت خواهد بود؛ بنابراین باید این دوره سنی را غنیمت شمرد و تغذیه را در این زمان جدی گرفت. در دنیا متوسط قد دختران و پسران در 18 سالگی، به ترتیب 163 و5/176 سانت است؛ در حالی كه در جامعه ما قد بسیاری از دختران 153 سانت است؛ یعنی10سانت از حد میانگین جهانی پایین تر است، كه این آمار تفاوت اثرات تغذیه را نمایان می‌سازد.

پس تأثیر ژنتیك چیست؟
این آمار فقط بر اساس تغذیه خوب و با فرض كنار گذاشتن ژنتیك عنوان شده است. كسی كه ژن بلندی قد داشته باشد،طبیعتاً رشد بیشتری خواهد داشت. تغذیه عامل مهمی است؛ به‌طور مثال ما مراجعانی داریم كه ادعا می‌كنند تغذیه فرزندانشان كامل و كافی است، ولی در طول یك سال، نیم سانت هم رشد نداشته اند؛ در این وضعیت ما یك برنامه غذایی می‌دهیم كه با رعایت آن چند برابر رشد می‌كنند. نكته مورد توجه در برنامه كارشناس تغذیه، تعادل است.

برای برخی از مواد غذایی مانند گوشت كه بخشی از نوجوانان تمایل به خوردن آن‌ها ندارند،می توان جایگزینی مانند تخم‌مرغ در نظر گرفت. در كنار لبنیات، میوه هم از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است؛ مصرف روزانه 3 واحد، كه هر واحد متشكل از یك سیب یا نصف موز است، توصیه می‌شود. مشكل اساسی تغذیه در شهرها، مصرف بیش از اندازه برنج و نان است كه این مصرف زیاد، از جذب مواد مفید دیگر توسط بدن هم جلوگیری می‌كند. نكته نهایی و كلید طلایی رشد نوجوانان سبزی ها هستند. روزانه حداقل سه واحد سبزی باید در تغذیه فرزندمان گنجانده شود. یك واحد سبزی به میزان یك لیوان سبزی های برگی خرد نشده یا نصف لیوان سبزی پخته یا له شده است.دراثر عدم استفاده از سبزی ها، ویتامین A به حد كفایت به بدن نمی‌رسد، این ویتامین یكی از فاكتورهای رشد قد و استخوان است.

آیا مواد افزودنی كه در شیرهای مدت‌دار استفاده می‌شود به خود شیر و پروتئین‌های آن لطمه وارد می‌كند؟
بهترین نوع شیر، شیر ساده است. اضافه كردن طعم‌ها یا افزودنی‌های مختلف از فواید آن می‌كاهد؛ به‌طور مثال اضافه كردن كاكائو، فواید شیر را كاهش می‌دهد؛ كاكائو به نوبه خود اگر بیش از اندازه یا مداوم مصرف شود، حتی تأثیر منفی بر رشد فرزند خواهد داشت. اما شیرهای مدت‌دار مشكل خاصی از لحاظ كمبود پروتئین و كلسیم و... ندارند. فرق مدت‌دار با معمولی تنها در این است كه این شیر را در كارخانه با دمای 130 درجه حرارت می‌دهند، كه آلودگی و میكروب آن از بین می‌رود. والدین می‌توانند بسته‌های كوچك این شیرهای استریلیزه را به همراه وعده غذایی به فرزند خود بدهند.

نظر شما در مورد شیرهایی كه به صورت باز و بسته‌بندی نشده در لبنیات فروشی‌ها عرضه می‌شوند چیست؟
اگر در تغذیه دام، مواد غیر مجاز مثل نان كپك زده یا مقوا یا زباله و... استفاده شود،سم خطرناكی در شیر یا گوشت وجود خواهد داشت. كارخانه‌ها به دلیل این‌كه از دامداری‌های صنعتی شیر خریداری می‌كنند از نظارت روی تغذیه آن‌ها مطمئن هستند، با این حال بلافاصله پس از خرید شیر آن را آزمایش كرده و سپس به چرخه آماده‌سازی و بسته‌بندی وارد می‌كنند؛ اما در شیر فله‌ای نمی‌توان از تغذیه دام مطمئن بود.

همچنین این موضوع در مورد پنیر و كشك و سایر مواد لبنی هم صادق است كه برخی از مردم بدون توجه به این معضلات محصولات كارخانه‌ای را رها كرده و به فله‌ای متوسل می‌شوند.مثال دیگر پسته و گردو‌های دستفروشان در كنار خیابان است، كه برخی از افراد بدون توجه به آلودگی‌هایی كه لحظه به لحظه روی آن می‌نشیند، باز هم آن‌ها را خریداری می‌كنند.

عادات غذایی گوناگونی از قدیم در فرهنگ ما جا افتاده؛ نمونه‌اش خوردن چلوكباب همراه با دوغ است. برخی معتقدند كه در وعده‌های غذایی كه گوشت یا مواد پروتئینی وجود دارد، نباید از دوغ یا مواد لبنی استفاده كرد، زیرا به روند جذب آهن توسط بدن لطمه می‌زند. آیا این موضوع صحت دارد؟
با علم به این‌كه گوشت آهن دارد و مواد لبنی كلسیم، به غلط جا افتاده كه در صورت مصرف به همراه یكدیگرهیچ‌كدام جذب بدن نخواهد شد؛ در حالی كه این طور نیست و بدن همزمان كلسیم و آهن را شاید نه به‌طور كامل، ولی تا حد زیادی جذب خواهد كرد. البته حالت ایده‌آل این است كه غذا خورده شده و ماست یا دوغ نیم ساعت بعد از آن میل شود، ولی خوردن همزمان آن‌ها بسیار مفیدتر از مصرف یكی و مصرف نكردن دیگری است.

برخی از كودكان وابستگی شدیدی به كیك یا مواد غذایی غیر از غذای اصلی خود دارند، به‌طوری كه در نبود آن‌ها میلی به غذا نخواهند داشت. راهكار شما چیست؟
اگر به دستورالعمل پخت كیك دقت كنید، متوجه خواهید شد از درصد زیادی شكر و روغن تشكیل شده است، به‌طوری كه نمی‌توان از آن به عنوان یك میان وعده مفید نام برد. همچنین بیكینگ پودر و تركیبات قلیایی و جوش شیرین به كار رفته در آن، به دستگاه گوارش آسیب می‌رساند. چنین كودكانی را می‌توان با مراجعه به كارشناس تغذیه به شیوه‌های خاصی البته با همان زبان شیرین كودكانه راهنمایی كرد تا رفته رفته فرزندانمان ذائقه خویش را به سمت مواد غذایی سالم هدایت كنند.