پنجشنبه ۱۲ بهمن ۱۳۸۵ - ۰۰:۰۰

هفته گذشته، خبر تولید جدیدترین آنتی‌‏بیوتیك تزریقی در كشور كه تنها سفالوسپورین نسل چهارم موجود در ایران به‌شمار می‌‏رود، منتشر شد.

سفالوسپورین،ببر خفته، اژدهای پنهان

به گزارش سلامت نیوزاین آنتی‌بیوتیك اكسی‌‏پیم نام دارد و به صورت ویال‌‏های تزریقی 500 میلی‌گرمی، 1 و 2 گرمی به تولید رسیده است.

این دارو تنها سفالوسپورین نسل چهارم مورد تأیید FDA (سازمان غذا و داروی آمریكا) برای درمان كودكان دو ماه به بالا و همچنین تنها آنتی‌بیوتیك مورد تأیید این سازمان برای درمان تك‌دارویی و تجربی بیماران نوتروپنیك تب‌دار شناخته شده است.

مدیرعامل شركت سازنده این دارو می‌گوید، اكسی‌‏پیم ایرانی، از كیفیتی معادل با مشابه خارجی خود برخوردار و در مقایسه با آن 50 درصد ارزان‌تر است و تولید این دارو سالانه حداقل سه میلیون یورو صرفه‌جویی ارزی در كشور به همراه دارد.

اما اگر می‌خواهید بدانید تولید این دارو در كشور چه‌قدر اهمیت دارد و اساساً سفالوسپورین‌ها چه‌جور آنتی‌بیوتیك‌هایی هستند و چه‌طور نسل‌ اندر نسل در جنگ با باكتری‌ها به كمك انسان‌ها آمده‌اند، این مقاله به پرسش‌های شما پاسخ می‌دهد.

***

در طول تاریخ همواره یک جنگ دائمی بین علم و عفونت وجود داشته است. از یک طرف دانشمندان سعی کرده‌اند تا با معرفی آنتی‌بیوتیک‌های جدیدتر و قوی‌تر همانند یک بمب اتمی به سرزمین میکروب‌ها حمله کنند و از سوی دیگر میکروب‌ها همواره به کمک هوش بالقوه‌شان سعی در فرار از این حملات و یا ایجاد سپرهایی علیه آنها کرده‌اند.

پس از موفقیت اولیه پنی‌سیلین در نابودی انواع عفونت‌ها، میکروب‌ها کم کم راه‌های مقاوم شدن در برابر آن را یاد گرفتند. این بود که دانشمندان به فکر ابداع دسته دیگری از آنتی‌بیوتیک‌ها افتادند که از پنی‌سیلین‌ها قوی‌تر بوده و بتواند با قدرت بیشتری میکروب‌ها را مورد حمله قرار دهد و بدین ترتیب بود که سفالوسپورین‌ها به دنیای پزشکی معرفی شدند.

شما حتماً نام بسیاری از داروهای این خانواده مثل سفالکسین یا سفتریاکسون یا سفیکسیم را شنیده‌اید. آنها همانند یک ببر خفته بسیاری از میکروب‌ها را که به پنی‌سیلین و خیلی از آنتی‌بیوتیک‌های دیگر مقاوم هستند از بین می‌برند.

خوشبختانه امروزه بسیاری از سفالوسپورین‌های مهم با کیفیت عالی در کشور تولید شده و نیاز به مصرف ارز و خرید گران از کشورهای خارجی را از بین برده‌اند.

از کجا آمده‌اند؟

برای آگاهی از داستان سفالوسپورین‌ها باید كمی به عقب برگردیم. ماجرا از آنجا آغاز شد كه الكساندر فلمینگ در سال 1928 به‌طور تصادفی موفق شد داروی پنی‌سیلین را كشف كند.

وی كه مشغول كار بر روی گونه‌ای از باكتریها بود، متوجه شد مقداری كپك پنی‌سیلین كه به‌طور اتفاقی بر روی باكتریها قرار گرفته بود، توانسته باكتریها را از بین ببرد.

این كشف چندین سال بعد جایزه نوبل را برای فلمینگ به‌همراه داشت و موجب شد تا دریچه جدید و وسیعی به‌سوی یك علم نو یعنی عالم آنتی‌‌بیوتیك باز شود.

پنی‌سیلین در خلال جنگ جهانی دوم كاری درحد معجزه انجام داد و زندگی میلیون‌ها تن را كه ممكن بود در اثر یك عفونت ساده جان خود را از دست دهند نجات داد. واقعاً معلوم نیست كه تلفات جنگ جهانی دوم در صورت عدم كشف پنی‌سیلین به چه حد می‌رسید.

اما با گذشت زمان دانشمندان كم‌كم متوجه شدند برخی عفونت‌ها دیگر مثل سابق به پنی‌سیلین‌ها جواب نمی‌دهند. در ادامه، بررسی‌های دانشمندان نشان داد باكتریها توانسته‌اند تغییراتی در ساختمان خود یا پنی‌سیلین ایجاد و از اثرات آن فرار كنند. به‌ همین دلیل پژوهشگران به فكر پیدا كردن آنتی‌بیوتیك‌های جدیدتر و مؤثرتر افتادند.

پس از اتمام جنگ جهانی دوم و در سال 1948، یك دانشمند ایتالیایی به نام جوزپه بروتزو (1976-1895) كه استاد بهداشت در دانشگاه پزشكی كالیاری بود، وقتی به منظور ریشه‌کنی مالاریا به ساردنی ایتالیا رفت به مورد جدیدی برخورد کرد.

وی متوجه شد قارچی به نام «سفالوسپورین اكرمونیوم» كه آن را از یكی از مجراهای فاضلاب ساردنی جدا كرده بود، می‌تواند موادی را تولید كند كه علیه باكتری مولد حصبه و نیز عامل بیماری تب مالت مؤثر باشد.

دكتر بروتزو بلافاصله دریافت كه كشف خیلی مهمی كرده اما به دلیل كمبود امكانات و حمایت‌های مالی نتوانست تحقیقات جامع‌تری در این زمینه انجام دهد. به همین دلیل هم، پس از چاپ نتایج تحقیقاتش در مجله بهداشت دانشگاه كالیاری نمونة قارچ را برای بررسی‌های بیشتر به آزمایشگاه پاتولوژی دانشگاه آكسفورد فرستاد.

در این آزمایشگاه دانشمندان برجسته‌ای همچون سر ویلیام دان و دكتر ادوارد آبراهام كه قبلاً تحقیقات زیادی در زمینه پنی‌سیلین كرده بودند فعالیت می‌كردند و امكانات وسیعی داشتند. در آكسفورد حدود 5 سال طول كشید تا دانشمندان بتوانند محتویات نمونة دكتر بروتزو را خالص‌سازی كنند. آنها پس از انجام این كار ماده به‌دست آمده را سفالوسپورین - C  نامیدند.

سفالوسپورین – C ماده‌ای بود كه به‌راحتی علیه باكتری‌هایی كه به پنی‌سیلین مقاوم شده بودند عمل می‌كرد. بنابراین یك كشف بزرگ صورت گرفته بود و خانوادة پرجمعیت سفالوسپورین‌ها كم‌كم جای خود را در علم پزشكی و داروسازی باز كردند.

چگونه عمل می‌كند؟

طرز عمل سفالوسپورین‌ها از هرچه فكر كنید ساده‌تر است. در واقع انواع آنتی‌بیوتیك‌های مختلف با شیوه‌های گوناگونی باكتری‌ها را مورد حمله قرار می‌دهند.

برخی از آنتی‌بیوتیك‌ها از رشد باكتری جلوگیری می‌كنند در حالی كه سایر آنتی‌بیوتیك‌ها موجب كشته شدن و مرگ باكتریها می‌شوند. سفالوسپورین‌ها جزو آن‌دسته از آنتی‌بیوتیك‌ها هستند كه با كشتن باكتریها به مقابله با آنها می‌پردازند.

آنها همانند پنی‌سیلین‌ها از ساخته شدن دیواره سلولی باكتریها كه از جنس قند و پروتئین است جلوگیری كرده و بدین ترتیب موجب مرگ باكتریها می‌شوند. حفظ یكنواختی دیواره سلولی در همه حال برای باكتریها حیاتی است و اختلال در ساخت آن موجب نابودی باكتری می‌شود.

سفالوسپورین‌ها، از پدر بزرگ تا نتیجه

كشف سفالوسپورین‌ها پیشگیری و درمان بسیاری از عفونت‌ها را راحت‌تر كرده است. اگر - خدای نكرده - در طول عمر خود مجبور به انجام عمل جراحی شده‌ باشید، حتماً دیده‌اید كه بسیاری از جراحان دوست دارند تا قبل و بعد از انجام عمل‌های جراحی خاص از سفالوسپورین‌ها برای جلوگیری از عفونت استفاده كنند.

علاوه بر این، بسیاری از عفونت‌های ناجور نظیر مننژیت، عفونت‌های پوستی، بسیاری از انواع ذات‌الریه‌ها و عفونت‌های ادراری تناسلی كه شاید به خیلی از آنتی‌بیوتیك‌ها جواب ندهند به‌راحتی توسط سفالوسپورین‌ها درمان می‌شوند.

با توجه به تعداد نسبتاً زیاد سفالوسپورین‌ها، دانشمندان به فكر ابداع مبنایی برای طبقه‌بندی آنها افتادند و پس از انجام تحقیقات فراوان، راه آن را پیدا كردند. آنها سفالوسپورین‌ها را با توجه به طیف عملكردشان به 4 نسل طبقه‌بندی كردند و رنگ‌آمیزی «گرم» را مبنای طبقه‌بندی خود قرار دادند.

رنگ‌آمیزی گرم روشی آزمایشگاهی است كه كار تشخیص و طبقه‌بندی انواع میكرب‌ها را برای متخصصین راحت‌تر كرده است. بر اساس رنگ‌آمیزی گرم كه مراحل خاص خودش را دارد، باكتریها به دو دسته گرم مثبت و گرم منفی تقسیم می‌شوند.

در رنگ‌آمیزی گرم، آن دسته از باكتریها كه رنگ آبی به‌خود می‌گیرند به نام باكتریهای گرم مثبت و آنها كه رنگ قرمز – صورتی به‌خود می‌گیرند به‌عنوان باكتریهای گرم منفی شناخته می‌شوند. این نوع تقسیم‌بندی كمك زیادی به دانشمندان در طبقه‌بندی باكتریها كرده است.

بر این اساس، باكتریهایی نظیر استافیلوكوك و استرپتوكوك (عامل بسیاری از بیماریهای پوستی – تنفسی) و عامل بیماری كزاز در گروه گرم مثبت‌ها و بسیاری از عوامل ایجاد كننده عفونت‌های ادراری تناسلی، مننژیت و باكتریهایی كه به‌طور طبیعی در روده وجود دارند در گروه گرم منفی‌ها قرار می‌گیرند.

دانشمندان به نوعی از این تكنولوژی برای طبقه‌بندی آنتی‌بیوتیك‌های سفالوسپورین استفاده كرده‌اند. در طبقه‌بندی آنها، آنتی‌بیوتیك‌های نسل اول آنهایی هستند كه بیشتر بر عفونت‌های گرم مثبت مؤثرند و اثر كمی بر گرم منفی‌ها دارند، اما هرچه به سمت نسل چهارم می‌رویم، اثرات آنها بر گرم منفی‌ها بیشتر و بر گرم مثبت‌ها كمتر می‌شود.

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha