برای انجام ندادنش هم بهانه‌های زیادی داریم؛ مثل بچه‌های كوچك به كف دستمان نگاهی می‌اندازیم و می‌گوییم چرك نیست، دستمان را به جایی نزده‌ایم! تازه اگر كثیف هم شده باشد، وقت شستنش را نداریم! اما واقعیت این است كه هنوز باور نداریم شستن دست با نشستن آن فرقی داشته باشد. درحالی كه واقعا تفاوت دارد.

 متخصصان می‌گویند مهم‌ترین راه انتشار میكروب‌ها دست‌های ما هستند. هر سانتی متر مربع از پوست دست، حدود 1500 باكتری دارد. تحقیقات اخیر نشان داده كه برای پیشگیری ازانتشار عفونت‌های تنفسی، شستن دست، حتی از دارو هم مؤثرتر است.

 این همه تأكید بر شستن دست‌ها خیلی هم عجیب نیست؛ چون عوامل بیماری‌هایی مانند مسمومیت غذایی و انواع اسهال، ویروس‌هایی مانند آنفلوآنزا ، سارس وهپاتیت آ و حتی میكروب‌های خطرناك‌تری چون باكتری‌های مقاوم به درمان (سوپر باگ‌ها) همه و همه به‌وسیله همین دست‌ها منتقل می‌شوند. حالا باز هم بگویید وقت ندارم!

یافته اخیر محققان انگلیسی - كه در آخرین شماره BMJ، مجله پزشكی انگلستان منتشر شده- نشان می‌دهد موانع فیزیكی مانند شستن مرتب دست‌ها، پوشیدن ماسك، دستكش و روپوش در پیشگیری از انتشار و انتقال ویروس‌های تنفسی مانند آنفلوآنزا و سارس مؤثرتر از دارو عمل می‌كند.

 از آنجا كه با سرد شدن هوا احتمال همه گیری آنفلوآنزا وجود دارد، مقامات پزشكی این كشور با 2 برابر كردن حجم داروهای ضد ویروس، خود را برای مقابله با این بیماری آماده كرده‌اند. با این حال بیش از 50 بررسی نشان داده كه لازم است راه‌های ساده وكم خرجی كه ذكر شد، در برنامه‌های كشوری اولویت بالاتری داشته ‌باشند. چون شواهد نشان داده كه واكسیناسیون و داروهای ضد ویروس برای قطع انتشار ویروس، كافی نیست.

 در این مطالعه انجام مداخلاتی مانند واكسیناسیون، دادن داروی ضد ویروس، جداسازی، قرنطینه، استفاده از موانع فیزیكی مانند ماسك و رعایت بهداشت فردی برای پیشگیری از انتقال ویروس‌های تنفسی ازحیوان به انسان و از انسان به انسان با هم مقایسه شد. پس از مقایسه، محققان به این نتیجه رسیدند كه شستن دست‌ها، پوشیدن ماسك، دستكش و... به تنهایی در جلوگیری از انتشار ویروس مؤثربوده و اگرهمه با هم استفاده شود اثرش بیشتر هم می‌شود.

مطالعه دیگری هم كه در ماه گذشته درمجله كتابخانه كوچران در ایتالیا منتشر شد، نشان می‌دهد كه شستن دست‌ها تنها با صابون و آب روش ساده و مؤثری برای پیشگیری از انتشار ویروس‌های تنفسی- از سرماخوردگی ساده گرفته تا انواع كشنده بیماری- است. همان‌طور كه می‌دانید آنتی‌بیوتیك‌ها نمی‌توانند سرماخوردگی یا آنفلوآنزا و سایر بیماری‌های ویروسی را درمان كنند، اما شستن دست‌ها می‌تواند جلوی انتقال این بیماری‌ها را بگیرد.

 دستت را بشور تا اسهال نگیری!

 این را دیگر مادر بزرگ‌های ما هم می‌دانستند كه با شستن دست می‌توان از انتقال انواع اسهال جلوگیری كرد. با این حال محققان كارولینای شمالی اثر آموزش بهداشت درباره روش صحیح تعویض پوشك، آماده‌سازی‌ غذا وشستن دست را در مهد كودك‌ها بررسی كردند و دیدند كه این آموزش می‌تواند باعث كاهش بیماری‌های اسهالی و موارد غیبت به علت بیماری در این مراكز شود.

علاوه بر این، مركز كنترل و پیشگیری ازبیماری‌های عفونی آمریكا، برای اثبات این قضیه در 87 مدرسه چینی برنامه شستن دست‌ها با و بدون صابون را اجرا كرد و متوجه شد در گروهی كه دست‌ها با صابون شسته شده بود، میزان غیبت از مدرسه در هفته كمتراز گروه دیگر بود؛ یعنی شستن دست با صابون توانسته جلوی بیمار شدن و درنتیجه غیبت از مدرسه را بگیرد.

 مطالعه دیگری در آتلانتا نیز نشان داده شستن دست‌ها با صابون معمولی می‌تواند تا 50 درصد بروز ذات الریه در كودكان زیر 5 سال و تا 53 درصد بروز اسهال و 34 درصد زرد زخم را در كودكان زیر 15 سال كمتر كند.

 اهمیت این كار وقتی برایتان آشكارتر می‌شود كه بدانید آمار كودكان زیر 5 سالی كه هر سال در اثر اسهال و عفونت تنفسی تحتانی می‌میرند، 5/3 میلیون نفر است؛ در حالی كه همین شستن ساده دست با آب و صابون می‌تواند جلوی بسیاری از این مرگ‌ها را بگیرد. این حرف شاهد هم دارد.

 در آماری كه محققان انگلیسی به دست آوردند، شستن دست با صابون توانست خطر اسهال را 42 تا 47 درصد كم كند به‌طوری‌كه جان یك میلیون نفر از مرگ در اثر این بیماری نجات پیدا كرد.

مشابه چنین تحقیقی در بنگلادش هم انجام شده و غیراز اسهال روتاویروسی، شستن دست در كاهش سایر موارد اسهال اثر داشت. حتی در برمه هم درباره فواید دست شستن تحقیق كرده و متوجه شده‌اند این كار می‌تواند تا 40درصد بروز دیسانتری (اسهال خونی) را پایین آورده و همچنین موارد مرگ ومیر دراثر اسهال را كم كند.

 هر كاری راهی دارد

همان‌طور كه می‌بینید دست شستن در بسیاری از كشورها به‌عنوان یك روش پیشگیری از انتشار بیماری مورد بررسی قرار گرفته و همه به این مسئله اعتراف كرده‌اند كه این كار در كاهش بیماری تأثیر دارد.

اما ممكن است بپرسید چقدر و چطور باید دست‌ها را شست تا چنین اثری داشته باشد؟ خیلی سخت نیست. وسایل زیادی هم لازم ندارید. فقط كافی است آب و صابون داشته باشید. بهتر است بدانید حتی صابون‌های آنتی باكتریال مزیتی بر صابون‌های معمولی ندارند و حتی ممكن است مشكل جدیدی به نام باكتری‌های مقاوم را هم ایجاد كنند كه كار كشتن این میكروب‌ها در آینده را سخت‌تر می‌كند.

 پس ابتدا دست‌های خود را با آب جاری (بهتر است گرم باشد) خیس كنید. صابون را بردارید و آن‌را حسابی به دستانتان بمالید. دست‌های خود را آنقدر به هم بمالید كه حدود 20 ثانیه طول بكشد. (تقریبا زمانی كه طول می‌كشد تا آواز «یه توپ دارم قلقلیه» رابخوانید!) در این مدت تمام سطوح دست یعنی كف و پشت دست، مچ وبین انگشتان خود را با كف مالش دهید. بعد دست خود را در حالی كه انگشتانتان رو به پایین است، با آب كافی بشویید و آن را با دستمال یا حوله‌ای تمیز خشك كنید. بهتر است برای بستن شیر از دستمال استفاده كنید تا دوباره دستتان آلوده نشود. از این نظر شیرهایی كه چشم الكترونیكی دارند و خودبه‌خود بسته می‌شوند، بسیار بهداشتی‌ترند.

 وقتی میكروب‌ها می‌گریزند!

 اگر با خواندن مقاله تا اینجا، با خودتان می‌گویید «عجب مراسم ویژه‌ای! حالا نمی‌شود طور دیگری دستمان را بشوییم؟!» باید این را بدانید كه هیچ‌كدام از جزئیات گفته‌شده، بی‌حكمت نیست: صابون، چرك و غبار دستتان را حل كرده و معلق نگه می‌دارد. مالش دست‌ها به هم به جدا شدن كثافات و چربی از پوست شما كمك كرده و آب گرم جاری به راحتی آلودگی‌هایی كه جدا شده‌اند را با خود می‌برد. مالش نهایی دست با دستمال یا حوله هم، میكروب‌های باقیمانده را از دستانتان پاك می‌كند. این روش تا 9/99 درصد میكروبی را كه در طول روز روی دستان شما نشسته پاك می‌كند.

 حتی تعداد دفعاتی كه در طول روز دستتان را می‌شویید هم در سلامت شما و پیشگیری از بیماری‌ها تأثیر دارد. هرچه بیشتر دستتان را بشویید، بهتر است؛ به‌خصوص در مواقعی كه می‌خواهید غذا را آماده كنید یا چیزی بخورید یا بعد از رسیدن به منزل، رفتن به توالت و دست زدن به حیوانات كه احتمال آلوده شدن دستتان بیشتر است.

 برای بررسی تأثیر دفعات شستن هم مطالعه‌ای در دیترویت انجام شده. 305دانش آموزی كه 4 بار در روز دستان خود را شسته بودند، 24 درصد كمتر دچار سرماخوردگی و 51 درصد كمتر دچاراسهال و استفراغ شدند. حالا اگر آب در دسترس نداشتیم چه؟ برای چنین موقعیت‌هایی هم محققان فكر كرده‌اند.

 در بررسی محققان دانشكده پزشكی هاروارد مشخص شده ژل‌های ضدعفونی‌كننده محلول در الكل در چنین شرایطی می‌توانند در عرض چند ثانیه و بدون حضور آب تا 99/99 درصد میكروب‌های دست را از بین ببرند. در مورد صابون‌های آنتی باكتریال بهتر است بدانید انجمن پیشگیری و كنترل بیماری‌ها استفاده از آنها را توصیه نمی‌كند. چرا؟ چون شیوع باكتری‌های مقاوم (سوپر‌باگ‌ها) را زیادتر می‌كند و در واقع ضررش بیشتر از نفعش است.