سلامت نیوز: برحسب مشکلاتی که در عرصه سلامت جامعه وجود دارد و خصوصا در ابعاد کلی سلامت ، یعنی جسمی ، روانی و اجتماعی وظایف بهم تنیده و پیوسته ای بین مردم بعنوان گیرنده خدمت و دولت که ارایه کننده خدمت است وجود دارد و کاستی ها از هر طرف که رخ دهد سلامت کلی جامعه مختل می‌شود.

-1طی سال های گذشته و در اثنای اجرای 5 برنامه توسعه و حضور دولت ها ، مجموع نگاه ها معطوف به این امر بود که دولت های وقت ، سهم ناچیزی را به حوزه سلامت اختصاص داده و سلامت ، در اولویت توجه دولت ها قرار نداشته و به همین سبب ، امروز افزایش هزینه های درمان و تامین سلامت را شاهد هستیم . آیا در این روند و در هیچ زمانی ، مردم به عنوان خریداران و مصرف کنندگان خدمات پزشکی ، در ایجاد بعضی هزینه های درمان و اختلالات موثر در سلامتی نقشی نداشته اند ؟

- البته مردم ،خود نقش بسیار بزرگی در سلامت خود ،خانواده و حتی جامعه ای که در آن زندگی می‌کنند دارند. برحسب مشکلاتی که در عرصه سلامت جامعه وجود دارد و خصوصا در ابعاد کلی سلامت ، یعنی جسمی ، روانی و اجتماعی وظایف بهم تنیده و پیوسته ای بین مردم بعنوان گیرنده خدمت و دولت که ارایه کننده خدمت است وجود دارد و کاستی ها از هر طرف که رخ دهد سلامت کلی جامعه مختل می‌شود و خصوصا اگر نگاه ما به سلامت همه جانبه نباشد ممکن است نتوانیم مسایل عمده اجتماعی مانند بی عدالتی و شکاف های طبقاتی اطمینان نداشتن به آ ینده را مسبب بسیاری از اختلالات سلامت بدانیم. در نگاه کلی وقتی که از دولت نام می‌بریم تنها منظور وزارت بهداشت نیست بلکه همه اجزای دولت و کل نظام است که متعهد به برقراری سلامت در همه ابعاد برای همه مرد م است.

مردمی هم که ما از آنها انتظار داریم نقش خودشان را در سلامت ایفاکنند از زمان تولد در اختیار سیستم بهداشتی هستند و در دوران تحصیل هم در اختیار سیستم آموزشی کشور قرار می گیرند . این مردم از دوران کودکی از چه آموزش هایی درباره تغذیه صحیح ، دوری از دخانیات ، کنترل خشم و یا پیشگیری از بیماری های شایع کشور مانند افزایش فشارخون، بیماریهای قلبی عروقی ، دیابت و سرطان و...برخوردار بوده اند ؟ اغلب بیماری هایی که امروز باعث تحمیل هزینه به دولت و مردم می شوند ریشه در دوران جنینی و کودکی دارند . امروز در دنیا صحبت بر این است که برای پیشگیری از بروز این بیماری ها وحتی بعضی از معضلات سلامت اجتماعی مانند اعتیاد ،خشونت و... که به شیوه های زیست و نگاه ما به زندگی ،رفتارها و مهارت های ما ارتباط دارد ،باید به ترتیب از دوران جنینی ، از تولد تا 3 سالگی که دوران بسیار مهمی است بعداز آن از 3 تا 6 سالگی وبعد در سن دبستان اقدام شود چون در دوران حساس تکامل ورشد مغزی در اوان کودکی است که مهارت های اجتماعی،راههای پاسخ گوئی و واکنش ،کنترل احساسات شکل می‌گیرد
البته آموزش های همگانی در زمینه سلامت همیشه و برای همه گرهها بسیار مهم است . در کشور ما اینگونه اموزش ها هم کمرنگ است و هم مطالبی که از طرف متخصصین مختلف صورت می‌گیرد حاوی مغایرت ها وضد ونقیض گویی ها یی است که نقش مخربی دارد و اعتماد گروه هدف را از بین می‌برد

من بسیاری از دانشجویان و فارغ التحصیلان رشته های مختلف را می شناسم که می گویند درتمام مدت تحصیل چه در دبستان و دبیرستان و چه در دانشگاه در زمینه های مهم مرتبط با سلامت جسمی ، روانی ،اجتماعی و مهارت هایی که آنها را قادر سازد زندگی سالم و دور از مخاطرات را داشته باشند نیاموخته اند.

نکته مهم دیگر وظایفی است که دولت دارد که بخشی در دست وزارت بهداشت و بعضی می‌تواند در شورای عالی سلامت و امنیت غذایی مطرح شود. ما در زمینه پیشگیری در سه بعد سلامت جسمی ، روانی و اجتماعی نیاز به اقدامات اساسی و فوری داریم همه این اقدامات می‌تواند در کارگروههای تخصصی که می‌تواند در شورای عالی سلامت و امنیت غذایی تشکیل شود توسط متخصصین دلسوز و متعهد این کشور مورد بحث و تبادل نظر قرار گیرد . این گروه نهایتا می‌تواند با جمع بندی مشکلات ،تعیین اولویت ها راهکارهایی را بمنظور حل مشکلات ارایه دهند . متاسفانه در زمینه سلامت اجتماعی مشکلات زیادی وجود دارد که بر سلامت روان افراد و جامعه اثرات بسیار نامطلوبی می‌گذاردو بخش عمده ای از اختلال های جسمی که به بیماری منجر می‌شود از همین مسیر می‌گذرد .

**آیا شورای عالی سلامت و امنیت غذایی در حال حاضر به این مشکلات می‌پردازد ودر زمینه تغذیه جامعه که حیطه تخصصی شماست چه اقداماتی انجام داده است و چون بحث ما نقش مردم است این شورا در این زمینه چه وظیفه ای دارد.

ابتدا اجازه دهید که بگویم سابقه درخواست برای ایجاد شورایی که بتواند همه سازمانها و وزارتخانه ها را برای انجام کار های مشترک بین بخشی البته در زمینه تغذیه هماهنگ کند به سال 1370 بر می‌گردد . در آنزمان با درخواست برای شورای عالی موافقت نشد و شورای غذا و تغذیه بوجود آمد. این شورا اگرچه تلاشهای منسجم و مهمی انجام داد ولی از قدرت کافی برای انجام کارهای ریشه ای بر خوردار نبود . در سال 1380 درخواست برای تشکیل شورای عالی سلامت ( به دلیل عوامل بیشمار اجتماعی مخل سلامت که قبلا به آن اشاره کردم ) از طرف وزارت بهداشت به هیئت دولت ارسال شد و خوشبختانه با تشکیل این شورای عالی با ریاست ریس جمهور یا معاون اول او موافقت شد. در این شورا تقریبا همه سازمانها و وزارتخانه ها عضو هستند و بنابراین ساختاری که بتواند مشکلات مهم عرصه سلامت را در زمینه های متفاوت بررسی کند و راهکارهای ملی ارایه دهد وجود دارد. الته از نظر قانونی شورا عالی می‌تواند از نیروهای علمی و مرتبط در هرشاخه از مشکل یک زیرگروه تخصصی ایجاد کند. مانند گروه تخصصی امنیت غذا و تغذیه ، گروه تخصصی سلامت اجتماعی و ... و متتخصصینی که اطلاعات کافی در زمینه مشگل دارند با هم بنشینند و مانند یک اطاق فکر به دولت راهکار ها یبرون رفت از مشکل را ارایه دهند .

برای مثال سیاست های پذیرفته شده جهانی در مورد تغذیه جامعه کاهش مصرف نمک ،کاهش مصرف چربی های جامدو ایزومر ترانس ،کاهش مصرف شکر،افزایش مصرف میوه و سبزی، اطمینان از سالم بودن غذا از مزرعه تا سفره،توجه به دریافت ریز مغذی های کلیدی، و نهایتا پایش ادواری عوامل خطر است ما برای این سیاست ها نیاز به برنامه اجرایی ، تدوین قانون و راهکارهایی مبتنی بر تجربیات جهانی داریم و اجرای این برنامه ها تنها با هماهنگی متولیان متعددی که در این زمینه فعالند امکان پذیر است. البته در هر برنامه اجرایی یک طرف هم مردم هستند که باید اطلاعات کافی به آنان منتقل شود و از طریق رسانه های ملی برنامه های آموزشی جذاب در مورد آن ارایه شود و اینجا هم متخصصان آموزش باید بگویند که روش های موفق که بتواند مردم را به تغییر شیوه زندگی برای سلامت خودشان ترغیب کند چیست .مردم اول باید بدانند که چه انتظاری از آنان داریم و اگر دولت در این زمینه خوب عمل کند مردم هم نقش خود را ایفا می‌کنند. مردم اگر بدانند ایزومر ترانس موجود در روغن ها احتمال بروز بیماریهای قلبی را زیاد می‌کند کافی نیست آنها نیاز دارند که روی برچسب مواد غذایی اطلاعات مربوط به ان محصول نوشته شود بر چسب گذاری تغذیه ای را مردم نمی‌توانند انجام دهند ولی اگر آموزش دیده باشند حد اقل می‌توانند برچسب روغن ها را نگاه کنند و محصولی بخرند که ایزومر ترانس و چربی اشباع کمتری دارد یا مردم باید متقاعد شوند که باقیمانده سم ،آنتی بیوتیک،هورمون در مواد غذایی وجود ندارد و یا انتظار دارند روش های بیولوژیک دفع آفات نباتی برای مزارع و باغ ها استفاده شود تا کمتر این مواد وارد زنجیره غذایی شوند و یا سبزیجات با اب آلوده آبیاری نشوند که آنها بتوانند با خیال راحت مصرف آنرا افزایش دهند البته اگر قیمت ها مناسب باشد چون تغذیه سالم تنها در گرو دانش کافی نیست و تورم و قیمت مواد غذایی هم بشدت بر خرید آنها اثر می‌گذارد

*** به نظر شما اگر این برچسب روی محصولات درج شود آیا جمعیت ایران ، حداقل ، ساکنان شهرهای بزرگ به نوشته های این برچسب توجه می کنند ؟ آیا ایجاد این توجه وظیفه دولت است ؟

برچسب تغذیه ای یک مثال است چون چاقی و اضافه وزن تبدیل به یک مشکل عمومی شده و ضمنا همین اضافه وزن می‌تواند احتمال ابتلا به بیماریهایی مانند دیابت ، بیماریهای قلبی و عروقی و حتی بعضی از سرطانها را افزایش دهد از طرف دیگر عده زیادی هم مبتلا به بیماریهایی شده اند که باید با دقت بیشتری نوع غذای خود را انتخاب کنند و برچسب تغذیه ای که کاملا با برچسب غذایی متفاوت است یک ابزار ساده برای انتخاب غذ است و باید مبتنی بر اصول علمی تهیه و برروی محصولات غذایی با خط خوانا درج شود.

مردم باید از راههای گوناگون آموزش های مرتبط با انتخاب غذا را فرا گیرند. صدا و سیما هم باید ضمن همکاری با وزارت بهداشت برای ارتقای سلامت برنامه های آموزشی جذاب تری را تهیه و پخش کند. استمرار آموزش ها با شیوه های جدید و در طولانی مدت قطعا اثر گذار خواهد بود . گاهی نیاز است که بسیج های آموزشی تدارک شود و همه بخش ها مانند شبکه های بهداشت و درمان کشور، آموزش و پرورش و سایر وزارتخانه ها هم در در بسیج آموزشی شرکت کنند .آموزش های غیر مستقیم در سریالهای پر طرفدار و برگذاری مسابقه ها که بیننده زیادتری دارد می‌تواند بستر آموزشی بهتری باشد. درست مانند استفاده از کمر بند ایمنی که در تمام سریالهای داخلی به آن توجه می‌شود. آگر آموزش های ما مثلا کاهش مصرف نوشابه های گازدار باشد و در اکثر سریالها وقتی میز یا سفره آماده می‌شود یک پارچ نوشابه رنگی سر سفره آورده شود نباید انتظار داشتکه مردم آموزش ما را جدی بگیرند.

امروز در برنامه های رادیو و تلویزیون بر تشویق مردم به کاهش مصرف مواد غذایی مضر مثل غذاهای چرب یا چیپس تاکید می شود اما همچنان شاهد هستیم که تمام اقشار جامعه از مصرف این مواد مضر که البته خیلی هم خوشمزه است استقبال می کنند . این نگاه مردم و بی اهمیت دانستن آن توصیه ها را چطور باید توجیه کنیم ؟

وقتی مردم را به کاهش مصرف غذاهایی که برای سلامت مضر هستند تشویق می‌کنیم باید امکان تولید چنین غذاهایی را هم کاهش دهیم.  نمی‌شود از یک طرف آموزش داد که ذرت حجیم شده شور برای کودکان ضرر دارد و از طرف دیگر مرتب به انواع آن مجوز تولید بدهیم و شماره پروانه وزارت بهداشت و مهر استاندارد هم به این کالا بدهیم و چون تولید کننده هم باید رقابت کند اجازه تبلیغ فراوان هم به او بدهیم وتبلیغات جذاب از همان صدا و سیمایی که آموزش می‌دهد که آنرا نخوریم برای این کالا در ابتدای همه برنامه های پر بیننده و حتی برنامه کودکان پخش شود . وقتی می‌خواهیم مردم از مغازه های غیر بهداشتی غذا نخرند باید اجازه تاسیس به اینگونه غذا فروشی ها ندهیم ولی شما می‌بینید که در شهرها در هر گوشه وکنار حتی در جایی به اندازه یک زیر پله، تولید و فروش غذا صورت می‌گیرد. اگر می‌خواهیم مردم کمتر فست فود بخورند چرا در روستا های ما هم فست فود ها دائر شده است و روز بروز تعدادش زیاد تر می‌شود. ممکن است ایجاد اشتغال اولوت سازمانی که مجوز می‌دهد باشد ولی این دو گانگی مردم را به آموزش های ما بی اعتماد می‌کند.

البته مسئولان سازمان غذا و دارو همواره اعلام کرده اند که صدور مجوز تولید و واردات مواد غذایی بر عهده وزارت صنایع و بازرگانی بوده و این سازمان صرفا کیفیت محصول را تایید می کند.

فکر می‌کنم این سوال را درست مطرح نکرده اید چون اگر اینطور باشد بنابراین ما هر محصول غذایی چه وارداتی و چه تولید داخل که از بازار تهیه می‌کنیم باید کیفیت خوبی داشته باشد چون بدون تایید سازمان به بازار نخواهد آمد. بنابراین غلات شور ، روغن های جامد ونوشابه های گاز دار و... همه خوب و با کیفیت هستند در اینصورت کیفیت باید در معاونت های یک وزارتخانه معانی متفاوتی داشته باشد و این درک متفاوت مسئله ساز است .

مسولان اداره کل نظارت بر مواد غذایی زیر مجموعه معاونت غذا و دارو در وزارت بهداشت که اکنون تحت عنوان سازمان غذا و دارو فعالیت می‌کنند مجوز تولید و عرضه همه غذاها ئی را که در کارخانجات صنایع غذایی کشور تولید می‌شوند را با ارایه پروانه صادر می‌کنند .وزارت بازرگانی هم معمولا بدون مجوز همین اداره کل یا سازمان ،غذایی را وارد نمی‌کند ولی در مورد وزارت صنایع البته آنها اولین ارگانی هستند که موافقت اصولی به تولید کننده می‌دهند و ما نباید همیشه وزارت صنایع را برای وجود غذاهایی که برای سلامت مضر هستند متهم کنیم. حتی اگر وزارت صنایع اولین جاییست که برای تولید محصولاتی که مغایر اهداف سلامتند موافقت اصولی می‌دهد می‌توانستیم و قطعا می‌توان با هماهنگی و با حمایت شورای عالی سلامت مشکل را حل کرد


* تاکید من همچنان بر سوال اول است . آیا غیر از نقش دولت و صرفنظر از عوامل موثر در تامین سلامت غذایی و کیفیت زندگی ، مردم هم در ایجاد بیماری و هزینه های درمان مقصرند ؟

ببینید یک نظام اجتماعی که در شکل دهی شخصیت و رفتارهای انسان ها بتواند نسلی مسوول پرورش دهد، نسلی که برای همه جنبه های مثبت زندگی از جمله سلامت خود و کل جامعه اهمیت قائل باشد نظامی که رفتارهای انسان ها را منطقی ، اجتماعی ،و نوعدوستانه کند و بهره مندی از مواهب اجتماعی را برای همه اقشار اجتماعی ممکن سازد، نظامی که در آن تلاش همیشگی برای بر قراری عدالت، تامین اجتماعی و حفظ کرامت انسانها ، شایسته سالاری وجود داشته باشد قطعا می‌تواند ادعا کند که بستر های مناسب و کافی برای سلامت آحاد جامعه فراهم کرده است . در چنین جامعه ایست که فرد قادر است قدر مواهب الهی مانند سلامت را درک کند اگر مشکلات جامعه ای آنقدر زیاد بشود که مردم آن جامعه دائما در فشارهای روانی باشند برای مثال آلوده کننده های زیست محیطی سلامتشان را به مخاطره بیندازد ،تامین اجتماعی برای همه فراهم نباشد شکاف طبقاتی ،تورم ،بیکاری ،فقر وجود داشته باشد قانون رعایت نشود این جامعه چنان گرفتار مخاطرات اجتماعی می‌شود که تنها گلیم خود را از آب بیرون می‌کشد و اطمینانی هم به آموزش دهندگانی که در این فضا و جو ناگوار درس می‌دهد ندارد . اگر در چنین شرایطی توصیه کنید که مثلا اندازه گیری فشار خون مهم است و حتی هشدار دهید که با درمان به موقع از مشکلات خطر آفرین بعدی جلوگیری می‌شود او تن به این کار نمی‌دهد. البته اگر در این شرایط فرد یا یکی از اعضای خانواده بیمار شود ممکن است به قیمت فروش فرش زیر پایش هزینه درمان را بپردازد ولی موارد ی هم هست که بیمار در نوبت های طولانی بیمارستانهای دولتی ممکن است فرصت بهبودی و یا جان خود را از دست بدهند

* قابل کتمان نیست که هزینه های درمان در ایران بسیار گران است اما فکر نمی کنید که انجام یک تست سالانه برای دیابت یا سلامت قلب یا گوارش می تواند هزینه های درمان را برای مردم تا حد زیادی کاهش دهد ؟

انجام تست سالیانه یا غربالگری بسیار مهم است و بعضی از کشور ها برای انجام این تست ها در سنین معین تخفیف های ویژه ای در نظر می‌گیرند چون از نظر مالی شناخت یک بیماری زود هنگام در جامعه و پیشگیری از آن خیلی با صرفه تر از آنست که عده زیادی بیمار شوند و هزینه های زیادی صرف عمل های جراحی یا سایر درمانها شود در این زمینه هم باید به نقش دولت هم در اشاعه فرهنگ پیشگیرانه و هم مساعدت های مالی برای اقشاری که توان مالی ندارند اشاره کنیم.

فرهنگ پیشگیرانه در نظام سلامت ما با بی مهری های فراوان روبروست مثالهای فراوانی در این زمینه داریم . می‌دانید که خانوارهای ما با کمبود دریافت کلسیم و ویتامین د روبرو هستند مشگلی که در کشور های دیگر با غنی سازی مواد غذایی و سیاست های قیمت گذاری سلامت نگر سعی در حل آن دارند ولی در چنین شرایطی در کشور ما یارانه شیر قطع می‌شود و مصرف سرانه بسیار کم ما ( 167 گرم نفر روز ) کمتر می‌شود و هیچ صدای اعتراضی از وزارت بهداشت شنیده نمی‌شود. مدت بیش از یک سال است که نانهای سنتی ما با ارد سبوس گرفته تولید می‌شود که عوارض آن روشن است ولی تلاشی برای تغییر سیاست صورت نمی‌گیرد. غنی سازی آرد که در سال 1384 تقریبا در کل کشور اجرا می‌شد متوقف است چون اعتبارات آنرا نداده اند.نیمی‌از روغن تولیدی کشور که بمصرف خانوار و صنوف می‌رسد حاوی چربی اشباع و ایزومر ترانس بالای 40 و 10 در صد است.

. امروز در دنیا به این نتیجه رسیده اند که تست های غربالگری برای کاهش بار بیماریهای غیر واگیر دار باید از سنین کودکی آغاز شود کودکان معمولا از شیوه زندگی پدر و مادر تبعیت می کنند پس در معرض خطر بیماریهایی هستند که پدران و مادرانشان به آن مبتلا می‌شوند ولی ما هیچ سیاست مشخصی برای انجام تست های غربالگری کودکان در زمینه بیماریهای غیر واگیر نداریم . پس آموزش پزشکی ما هم نیازمند تحول است زیرا آموزش پزشکی در ایران ، درمان نگر است . هیچ یک از پزشکانی که با بیمار قلبی مواجه می شوند به او توصیه نمی کنند که فرزند آن افراد هم باید تحت معاینات و غربالگری سلامت قلب قرار بگیرد .علاوه بر این تستها آموزش مداوم و همراه با تغییر در شیوه زندگی و کاهش مصرف غذاهای مضر می‌توان موفقیت های زیادی برای کاهش بار بیماریها بدست آورد برای مثال کشور فنلاند با آموزش رژیم غذایی سالم در طول یک پروژه 25 ساله توانست کاهش مرگ سالانه ناشی از بیماری های قلبی را به میزان 73% داشته باشد

* قرار بود که در کشور ما سیاست های قیمت گذاری غذا ها بنفع سلامت جامعه تغییر کند این اتفاق در مورد سیگار و نوشابه صورت گرفته که ظاهرا تا امروز ، وزارت بهداشت نتوانسته سود حاصل از افزایش قیمت سیگار و نوشابه را دریافت کند .

- قرارشده بود که سود حاصل از افزایش قیمت نوشابه به وزارت بهداشت پرداخت شود در حالی که این سود باید صرف ارزان تر شدن مواد غذایی مفید مانند شیر ،پنیر ، غذاهای غنی شده و.. می‌شد . یعنی قیمت چیپس، نوشابه ، غذاهای شور ، غذاهای چرب و حاوی چربی ترانس و... آنقدر افزایش می یافت که خانواده رغبت به خرید آنها پیدا نمی‌کرد و خرید ماست میوه ای یا شیر و روغن مایع را مقرون به صرفه تر از خرید چیپس و یک نوشابه خانواده بزرگ می دید

آزادی تبلیغ کالای مضر سلامت یک فاجعه در ایران است . بسیاری از مردم نمی دانند که تبلیغ بسیاری از محصولات غذایی در تلویزیون فقط با هدف سودآوری صورت می گیرد و تصور می کنند که سیمای جمهوری اسلامی ایران که خود را دانشگاه عمومی مردم معرفی می کند ، مرجع معتبری است که می تواند به آنها بگوید چه بخورند . من در سیستان و بلوچستان شاهد اثر مخرب اینگونه تبلیغات بر افزایش میزان سو تغذیه کودکان بوده ام خوشبختانه در برنامه پنج ساله اقتصادی اجتماعی پنجم این تبلیغات منع شده و حتی جریمه سنگینی هم برای تبلیغ اینگونه کالاها در نظر گرفته اند باید بود و دید که این قانون اجرا می‌شود یا باز کسب در امد راه را بر سلامت می‌بندد.

دکتر ربابه شیخ الاسلام/متخصص اپیدمیولوژی تغذیه /مدیر به سایت
منبع: پایگاه اطلاع رسانی تغذیه و سلامت «به سایت»