سلامت نیوز ، بنفشه پورناجی - در حوالی سال 1840 یک جراح انگلیسی بنام "جیمز برد" با تصور اینکه این پدیده خواب مصنوعی است،  واژه  "هیپونوز"( خدای خواب یونان) را بکاربرد.  این رشته از سال 1996 از گروه طب مکمل خارج و بعنوان یکی از روش های درمانی روانپزشکی طبقه بندی و در جریان اصلی طب کلاسیک قرار گرفت. این رشته از سال 1954  تاکنون در کالج سلطنتی انگلستان به دانشجویان پزشکی تدریس می شود. هیپنوتیزم" بر اساس کتاب مرجع روانپزشکی یک روش روان درمانی شناخته شده است که با تغییر حالت هشیاری و روند پیچیده ای در مغز، مخاطب را درشرایطی قرار می دهد که می توان فرایند درمان هیپنوتیزمی را بکار برد. یکی از کاربردهای اصلی هیپنوز درمان درد است. تأسیس نخستین کلینیک "هیپنوتراپی" به منظور درمان دردهای حاد و مزمن در کلینیک چند تخصصی درد لبافی نژاد از سوی دکتر مهوش آگاه متخصص بیهوشی و مراقبت های ویژه، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و عضو انجمن هیپنوتیزم بالینی آمریکا بهانه ای شد تا با وی گفت و گویی در این زمینه داشته باشیم.

  *      خانم دکتر پیش از هر چیز لطفاً در مورد فرآیند هیپنوتراپی توضیح دهید؟

·         گرچه شمار زیادی  از افراد عامی "هیپنوز" را به موارد نمایشی یا سوژه های تلویزیونی نسبت می دهند، اما جامعه پزشکی با رویکردی متفاوت به این مقوله نظر کرده و به عنوان یک ابزار کارآمد و روش رایج در طب کلاسیک از آن استفاده می کند."هیپنوتیزم" بر اساس کتاب مرجع روانپزشکی (کاپلان و سادوک) یک روش روان درمانی شناخته شده است که با تغییر حالت هشیاری و روند پیچیده ای در مغز با استفاده از سه مولفه تمرکز(جذبه)، انفکاک وکاهش آگاهی محیطی و تلقین پذیری، مخاطب را درشرایطی قرار می دهدکه می توان فرایند درمان هیپنوتیزمی را بکار برد. این شیوه حالت متمرکزی از توجه است و  بر خلاف نام آن و طبق تحقیقات مستند علمی، هیپنوز خواب نبوده، بلکه نوعی هشیاری تغییر یافته است و 75 درصد افراد یک جامعه قابلیت هیپنوتیزم پذیری دارند و امکان کاربرد این روش درمانی برای آنها می باشد.

*    هدف از تأسیس اولین کلینیک هیپنوتراپی در یک مرکز دانشگاهی را توضیح دهید؟

·         این کلینیک به منظور درمان دردهای حاد و مزمن در کلینیک چند تخصصی درد لبافی نژاد تاسیس شده است. یکی از کاربردهای اصلی هیپنوز درمان درد است. در این کلینیک بیماران با دردهای مزمن نظیر انواع سردرد، فیبرومیالژی ( درد های ناشی از اختلال عصبی)، بیماری های دستگاه گوارش و بیماری سلول داسی مورد درمان قرار می گیرند.  همچنین هیپنوتراپی برای رفع اضطراب و درد بیماران با دردهای سرطانی و دردهای نروپاتیک (عصبی) بویژه مواردی که استفاده تنها از مخدرها و سایر درمان های طبی بطور کامل موثر نباشد، بسیار تاثیر گذار است. این روش درمانی برای اداره دردهای حاد با هدف کاهش دردهای قبل، حین و بعد از عمل جراحی بویژه جراحی های ارتوپدی سبب کوتاه شدن مدت بستری در بیمارستان، مصرف کمتر مخدر و کمتر شدن درد و اضطراب و عوارض بعد از جراحی می شود.  همچنین برای بسیاری از اعمال دردناک دندانپزشکی و ترس از آن بکار می رود. هیپنوتراپی برای انجام مداخلات تشخیصی نظیر نمونه برداری از مغز استخوان، کشیدن مایع نخاع بویژه برای اطفال کاربرد بسیار دارد. استفاده از هیپنوتراپی برای مصدومان سوختگی نتایج چشمگیری در مورد کاهش پاسخ التهابی به آسیب سوختگی دارد. از سوی دیگر  در دوران بارداری برای درمان تهوع و استفراغ، پیشگیری از زایمان زودرس، بعنوان درمان الحاقی در افزایش فشار خون و درمان درد حین زایمان موثر می باشد. علاوه بر کارایی روش درمانی هیپنوز در درمان درد حاد و مزمن این روش در طیف وسیعی از بیماران و بعنوان ابزاری برای بهبود کیفیت زندگی و ارتقای سطح کارایی و عملکردی و یادگیری  و همچنین در شاخه های مختلف طب بالینی در کنار سایر روش های درمانی مفید و موثر است.  تاکنون بیماران زیادی که با روش های دیگر درمان درد مداوا نشده اند در این کلینیک تحت درمان هیپنوتراپی قرار گرفته که نتایج رضایت بخشی  از درمان  آنان حاصل شده است.

*      یکی از کاربردهای اصلی هیپنوز درمان درد است، لطفا در این مورد بیشتر توضیح دهید.

·         بر اساس تحقیقات انجام شده، هیپنوز در مقایسه با روش های دیگر کاهش درد حاد دارای مزیت هایی است. هیپنوز پدیده نگرانی را که یکی از عوامل موثر در عملیات دردناک از قبیل دندانپزشکی و تشخیصی بویژه در اطفال است، برطرف می کند. هیپنوز برای درمان درد، نگرانی، اضطراب، ناامیدی و احساس درماندگی بیماران سرطانی نیز مفید بوده و در مواردی که درمان های مخدر وسایر درمان های پزشکی به تنهایی کافی نیست از هیپنوزاستفاده می شود.کنترل عوارض شیمی درمانی نظیر تهوع واستفراغ نیز با این روش قابل پیشگیری و درمان است. محتمل ترین تئوری در مورد بی دردی هیپنوتیزمی، تغییر تفسیر عاطفی، هیجانی درد در ناحیه پیشانی مغز است که شخص با وجود فشار و تغییرات در بافت مورد جراحی، احساس تألم  ندارد. از طرف دیگر هیپنوز آستانه درد را بالا می برد.

*     با توجه به اینکه جنابعالی، اولین دوره آموزش زایمان بدون درد به روش هیپنوتیزم را برای اعضای هیات علمی دانشگاه های مختلف کشور در بیمارستان شهید دکتر لبافی نژاد برگزار کردید، برگزاری این دوره را  تا چه حد موفقیت آمیز می دانید ؟

·         بالا بودن آمار سزارین که در برخی مراکز خصوصی تا 90 درصد اعلام شده و از سوی دیگر امتیازات زایمان طبیعی نسبت به سزارین برای مادر و نوزاد و تلاش برای کاهش درصد سزارین درسطح کشور سبب شد تا به درخواست دفترسلامت خانواده و جمعیت وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی، اولین دوره آموزش زایمان بدون درد به روش هیپنوتیزم  برای اعضای هیات علمی دانشگاه های مختلف کشور (متخصصان بیهوشی و زنان) به مدت 4 هفته با همکاری انجمن علمی هیپنوتیزم بالینی ایران دردانشگاه شهید بهشتی برگزار شود. نتایج رضایت بخشی در کاربرد این روش پس از  این دوره آموزشی درچندین شهر به دست آمده و  ازآمارسزارین و مرگ و میر دوران حاملگی و زایمان کاسته شده است . امید است که با ادامه این راه و فراهم شدن شرایط و همکاری متخصصان زنان از آمار سزارین کاسته شود.  به دنبال نتایج موفقیت آمیز هیپنوتراپی، طبق دستورالعمل شماره 16 مراقبت های مدیریت شده از طرف معاونت سلامت وزارت بهداشت روش هیپنوتراپی در جهت منطقی سازی میزان سزارین کشور وترویج زایمان طبیعی مورد استفاده قرار گرفت.

  *  یک پژوهش از سوی جنابعالی در ارتباط با تاثیر هیپنوز در درمان حملات آسم در حال انجام است. تاکنون چه نتایجی از این پژوهش حاصل شده است؟

·         دریک طرح تحقیقاتی مصوب مرکزتحقیقات سل وبیماری های ریوی که درحال اجراست، دریک کارآزمایی بالینی، اثر هیپنوز بر تعداد و شدت حملات آسم در حال بررسی است.آسم شایع ترین بیماری روان تنی، تنفسی است که درمان آن دارای هزینه بسیار و تاثیر منفی بر کیفیت زندگی دارد. هیپنوزدر سکسکه، سرفه های عادتی مقاوم به درمان و ریتم های نامنظم تنفس وتخفیف علایم حملات آسم موثر است. هیپنوتراپی دراین بیماران  در جهت تغییر افکار، احساسات، انتظارات موثر بوده و با توجه به تاثیرآن بر اضطراب، ناآرامی، بیماری های روان تنی، و ترس بیمار از حملات آسم، بیماری را کنترل می کند.

*    آیا می توان هیپنوز را در مورد کودکان نیز به کار گرفت؟

·         هیپنوتیزم بالینی یکی از روش های روان درمانی است که بر اساس شواهد تجربی متعدد، تأثیر آن در حیطه اختلالات روانپزشکی کودک و نوجوان به اثبات رسیده است. هیپنوز در کاهش ترس و افزایش همکاری کودک در درمان های دندانپزشکی و درمان دندان قروچه، در حوزه بهداشت روانی کودک، برای درمان اختلالات اضطرابی نظیر اضطراب جدایی و اضطراب مفرط، رفع ترس های کودکانه مثل ترس از تاریکی و موجودات خیالی، درمان انواع هراس های اجتماعی، اختصاصی و مدرسه و اجتناب از رفتن به مدرسه، افزایش عزت نفس و تقویت نیروی درونی، ارتقای کارایی تحصیلی، کنترل پرخاشگری، استرس پس از سانحه، افسردگی های خفیف و مدیریت فشارهای عصبی(استرس) در حوزه پزشکی، کاهش درد و اضطراب ناشی از بیماری ها و مداخلات پزشکی و تشخیصی، کنترل خونریزی، درمان سردرد، تسهیل ترمیم بافتی پس از سوختگی، شب ادراری، بی اختیاری مدفوع، کنترل عادات نامطلوب، اختلالات روان تنی، تشنج های روان زاد، دل درد های عصبی،اختلالات خواب و سندرم روده تحریک پذیرتأثیر گذار است.