سالانه میلیون‌ها حیوان در آزمایشگاههای مراکز و موسسات تحقیقاتی با انجام آزمون‌های مختلف از جمله رژیم‌های غذایی، دارویی، شیمیایی و قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونیزه، مواد شیمیایی و بیولوژیکی کشته می شوند و حامیان حقوق حیوانات در این هفته تلاش می‌کنند تا شرایط جهانی را برای این حیوانات تغییر دهند.

هدف این فعالان، توقف کامل تحقیقات بر روی جانداران آزمایشگاهی است که بخش اعظمی از آن‌ها را موشها، پرندگان و دوزیستان تشکیل می دهند؛ هدفی آرمانی که با توجه به واقعیت‌ها و الزامات گریزناپذیر موجود در تحقیقات علمی حداقل در شرایط فعلی قابل تحقق نیست. با این حال حفظ حقوق جانداران و جلوگیری از رنج و آسیب‌های بی مورد به آنها امری است که در تمامی ادیان الهی و آموزه‌های اخلاقی و انسانی بر آن تاکید شده و جامعه علمی و فعالان حوزه اخلاق پزشکی همواره کوشیده‌اند با تدوین ضوابط و مقررات ویژه انجام آزمایشات بر روی حیوانات را کنترل و میزان آسیب و رنج وارده به آنها را به حداقل برسانند.

 در همین راستا در گفت‌وگو با تعدادی از محققان و صاحبنظران دیدگاه آنها را در خصوص نحوه برخورد با حیوانات آزمایشگاهی و اصول اخلاقی لازم‌الاجرا در این زمینه و وضعیت رعایت آنها در کشور جویا شده است.

دکتر هومن ملوک‌پور، جراح دامپزشکی که در عین حال از چهره‌های شناخته شده دفاع از حقوق حیوانات در کشور به شمار می‌رود در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با بیان این که استفاده گسترده از حیوانات آزمایشگاهی در کشور تقریبا از دهه 1320 توسط انستیتو پاستور ایران آغاز شد گفت: در حال حاضر کارهای آزمایشگاهی از قبیل امتحان داروها و یا تهیه سرم و آزمایشات مختلف دارویی به طور گسترده در دانشگاه‌ها و مراکز و موسسات پژوهشی مختلف در کشور بر روی این حیوانات انجام می‌شود.


وی افزود: بیشترین حیوانات استفاده شده هم موش سفید، همستر، خرگوش و ... هستند ، البته این مساله خارج از ایران هم به صورت متداول انجام می‌گیرد، اما چند سالی است که انجمن های حمایت کننده از حیوانات فعال شده‌اند تا استفاده از حیوانات در آزمایشگاه برچیده شده و به طور کلی استفاده از حیوانات، کشتن و استفاده از اندامهای آنها در تحقیقات ممنوع شود.
 

ملوک‌پور تصریح کرد: کشور انگلستان به عنوان پیشگام این موضوع است و سپس آمریکا با ایده استفاده از رباتهای هوشمند از تعداد حیوانات استفاده شده در آزمایشات کمتر کنند، البته تنها در آمریکا حدود 17 تا 22 میلیون حیوان آزمایشگاهی در طول سال کشته می‌شود.


این جراح دامپزشک با بیان این که 18 تا 26 آوریل هفته «حمایت از حیوانات آزمایشگاهی» نامگذاری شده است، خاطر نشان کرد: در کشورهای پیشرفته سعی می‌شود، اگر از حیوانات آزمایشگاهی استفاده می‌شود، به روش انسانی باشد به طوری که حیوان زجر نکشد، اما متاسفانه در ایران این مساله کمتر رعایت می‌شود.


وی خاطر نشان کرد: پیشرو حرکت در این حوزه باید انجمن‌های حمایت از حیوانات باشند و در درجه اول وزارت بهداشت به عنوان متولی فعالیتهای آزمایشگاهی و سپس سازمان دامپزشکی در این موضوع مسوولیت دارند.

 

ملوک پور با اشاره به این که هنوز  مقرراتی مبنی بر منع استفاده از حیوانات آزمایشگاهی به صورت بین‌المللی وضع نشده است، تصریح کرد: متاسفانه قوانین مشخص و لازم‌الاجرای بین‌المللی در این زمینه وجود ندارد ولی قوانینی به صورت پراکنده در این زمینه وجود دارد به طور مثال در برخی کنگره‌های بین‌المللی و مجلات خارجی مقالاتی که در آن کار آزمایشی بر روی حیوان انجام شده باشد، قبول نمی‌شود و گزارشات باید به صورت مورد گزارشی باشد.


وی اظهار کرد: بیشترین استفاده از حیوانات آزمایشگاهی به منظور آزمایشات سرم ، تولید آنتی بادی و انجام آزمایش داروهای نوظهور یا بیمار کردن حیوان است و در مرحله انجام آزمایش بر روی آنتومی حیوانات مانند گال، کبد، قلب و مغز به خصوص میمون است. به طوری که از مغز میمون برای رفتار شناسی و جایگاه شناسی رفتارهای مختلف موجودات به صورت زنده استفاده می‌شود که یکی از زجرآفرین کارهایی است که می‌توان بر روی حیوان انجام داد.

 

این جراح دامپزشک تاکید کرد: پیشنهادی از سوی کانون دوستداران حیوانات سازمان دامپزشکی برای نامگذاری هفته جهانی «حمایت از حیوانات آزمایشگاهی» در ایران مطرح شده است تا کمکی به تسری هر چه بیشتر اصول وو قوانین حمایت از حیوانات در کشور باشد.

دکتر سودابه سرگل‌زایی، معاون پژوهشی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی شهید بهشتی هم در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با بیان این که ضعف‌های قانونی و اطلاع‌رسانی در به کارگیری کدهای اخلاقی آزمایش بر روی حیوانات در کشور مشهود است، گفت: هرچند کدهای اخلاقی آزمایش بر روی حیوانات توسط استانداردهای جهانی از جمله ایزو تدوین شده است اما در کشور محققان اطلاع چندانی از کدهای مذکور ندارند.

وی افزود: با توجه به توصیه های دین مبین اسلام به نوع رفتار با حیوانات بایستی مجاری قانون گذاری کشور نسبت به بومی سازی کدهای مذکور همت گمارند.

سرگل‌زایی با اشاره به اینکه در طرح های پژوهشی دندانپزشکی که نیاز به مطالعه بر روی حیوانات دارد، حضور یک دامپزشک ضروری است خاطر نشان کرد: متاسفانه این امر الزام قانونی نداشته و نیازمند آن است تا با تدوین قانون ملی مطالعات بر روی حیوانات پژوهشگران ملزم به رعایت کدهای اخلاقی مصوب باشند.

دکتر علیرضا یوسفی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی نیز با اشاره به ذکر سوگندنامه دانش آموختگان دامپزشکی مبنی بر تلاش در راستای رفع آلام حیوانات و بهبود سلامت دامها گفت: در حال حاضر بشر با بیماریهای ناشناخته حیوانی و انسانی مواجه است و کشف این مهم نیازمند انجام مطالعه بر روی حیوانات است.

عضو نظام دامپزشکی کشور با اشاره به تکثیر حیوانات مورد مطالعه در واحدهای پژوهشی و دانشگاهی در محیط‌هایی تحت عنوان خانه پرورش حیوانات افزود: توقف مطالعات انسانی بر روی حیوانات منطقی نیست.

این استاد دانشگاه خاطر نشان کرد: متاسفانه مبحث اخلاق در دامپزشکی در دانشگاههای کشور موقعیت مطلوبی ندارد.

دکتر یوسفی تاکید کرد: بایستی مبحث مذکور از طریق مبادی قانون گذاری هر چه زودتر مصوب شود.

دکتر حمید سوری، دبیر کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی شهید بهشتی نیز در این رابطه به ایسنا گفت: حقوق حیوانات در پژوهش از دغدغه های این دانشگاه است.

وی افزود: رسالت انسانی بشر اقتضا می‌کند در تمامی مراحل پژوهش‌ سعی کند تا حد ممکن حقوق حیواناتی که یاری دهنده انسان در دستیابی به روش‌های تشخیصی و درمانی هستند حفظ شود.

سوری خاطر نشان کرد: کمیته اخلاق پزشکی بر اساس کدهای مدون حقوق حیوانات آزمایشگاهی پروژه‌های پژوهشگران را مورد بررسی قرار داده و در صورت رعایت کدهای مذکور آن طرح مورد پذیرش قرار می گیرد.

مدیر پژوهش دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی شهید بهشتی گفت: اخلاقی بودن نحوه اسارت، حمل و نقل، فضای نگهداری و تغذیه مناسب، سازگاری حیوان قبل از ورود به مطالعه پژوهشی با افراد و محیط، از جمله موارد رعایت حقوق حیوانات در مطالعات تحقیقاتی است.

وی افزود: در پروژه طراحی شده توسط محققان بایستی رعایت شرایط و مقرراتی همچون انتخاب صحیح گونه حیوان، استفاده از حداقل ممکن تعداد حیوان و نیز آموزش لازم محققین برای شناخت زندگی و شرایط فیزیولوژیک حیوان مورد توجه واقع شود.

دبیر کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی شهید بهشتی گفت: هنوز در مورد کدهای اخلاقی حیوانات مبنای حقوقی تعریف شده ای در کشور نداریم و در چنین شرایطی تنها ابزار اجرایی کنونی وجدان فردی است.

دکتر سوری در پایان تاکید کرد: تدوین مباحث حقوقی کدهای اخلاقی حیوانات در کشور یک ضرورت اجتناب ناپذیر است.

گفتنی است، استانداردهای اخلاقی و علمی در انجام پژوهش های انسانی و غیر انسانی در اعلامیه های متعدد جهانی از جمله اعلامیه هلسینکی، راهنمای بین المللی ملاحظات اخلاقی در پژوهش‌های زیست پزشکی و همچنین راهنمای کنفرانس بین المللی هماهنگ سازی (ICH) برای اقدامات تحقیقاتی تدوین و اعلام شده و رعایت این استانداردها به حفظ حقوق نمونه های مورد پژوهش می انجامد.

گزارش: دکتر جواد رزمی، خبرنگار ایسنا