درباره تصاویر اعتیاد و معتادان در فیلم های سینمایی و سریالهای تلویزیونی علاوه بر منتقدان سینما ، پزشکان و اهالی سرزمین سلامت نیز نقدهایی دارند و بسیاری از تصاویر را به لحاظ پزشکی و سلامت غیر علمی معرفی می کنند مثلا بارها شنیده ایم که پزشکان نسبت به نشان دادن سیگار در فیلم های سینمای و برنامه های تلویزیونی هشدار داده اند و خطر تبلیغات سوءآنرا در نوجوانان و جوانان گوشزد کرده اند. بر اساس تعریف و تلقی جدیدی که از سلامت وجود دارد سلامت یک مفهوم گسترده و چند ساحته ای است که قطعا یکی از مولفه های موثر بر آن تبلیغات و سینما است.  بسیاری از پزشکان درباره اعتیاد و رویکرد فیلمسازان به آن و تصاویری که از معتادان در فیلم و سریالها ارائه می شود نقدهای جدی دارند . دکتر هومن نارنجیها مدیرکل امور فرهنگی و پیشگیری ستاد مبارزه با مواد مخدر  در این باره معتقد است :آثار گوناگون در حوزه فیلم، از 40 سال پیش از معتاد چهره‌ای درهم‌شکسته و خموده به تصویر کشیده که این مساله باعث شده است که بسیاری خانواده‌ها نیز از معتاد چنین تصویری داشته باشند و تا زمانی که فرزندانشان به این شمایل درنیامده‌اند، خطر اعتیاد را احساس نکنند.

یک جوان مصرف تفننی مواد با دوستانش را یک خطر جدی تلقی نمی‌کند و باور ندارد که روزی به چنین شمایلی درخواهد آمد. او در ذهن خود می‌گوید که «من هیچ وقت به چنین روزی در نخواهم آمد» و به عبارتی، هم‌زادپنداری با شخصیت‌های ساخته‌شده در فیلم‌ها و یا عکس‌های گرفته‌شده، ندارد و باور نخواهد کرد که روزی مصرف تفننی مواد که در میان دوستانش و یا در محیط خانواده صورت می‌گیرد، از او معتادی کارتن‌خواب بسازد  . چهره‌سازی صرف از معتادان کارتن‌خواب و آخرخطی و تعمیم این چهره‌سازی به همه معتادان باعث می‌شود که باور نکنیم، اکنون معتادانی در محیط خانواده و محل کارمان هستند. لذا بسیارند، معتادانی که با چهره‌ای آراسته در بین ما زندگی می‌کنند و اعتیادشان برای ما قابل تشخیص نیست و همین تبلیغات غلط باعث می‌شود که 50 درصد خانواده‌های ایرانی پنج سال دیرتر، از اعتیاد وابستگان خود مطلع شوند و این نادرست است .

اما نقدهای پزشکان صرفا به تصویر معتادان ختم نمی شود و آنها نسبت به تصویری که از خود اعتیاد  و نحوه معرفی آن هم  ارائه می شود نقدهای دارند دکتر پرویز مظاهری دبیر انجمن روان پزشکان ایران در این باره می گوید " ما اعتقاد داریم که اعتیاد زمینه بایو سایکوسوشیال دارند (biosychosoc) دارند یعنی هم مسائل زیستی هست هم روانی و هم اجتماعی  اما در سینما چنین رویکرد همه جانبه ای به آن نمی شود.  دکتر عبدالرحمن بخلرحیم متخصص مغز و اعصاب نیز در این باره می گوید : اعتیاد یک بیماری یا حداقل اختلال یا اغتشاش در فعالیت مغزی است  نزدیک شدن به مساله اعتیاد از طریق دانستن آنچه که واقعا در مدارهای مغزی و بیو شیمی ارتباطات بین نوری می گذرد و بازتاب و تظاهر آن به شکل اعتیاد تظاهر می کند که در سینما به این مساله توجهی نشده و بیشتر به عوامل خانوادگی و اجتماعی پرداخته شده است.

 وی معتقد است سینمای موجود درباره اعتیاد ما را به فهم و درک اعتیاد نمی رساند بلکه ما را از اعتیاد و معتاد می ترساند ، مخاطره ها را به ما نشان می دهد اما کمکی به ارائه تصویر واقعی از معتاد نمی کند.

دکتر مظاهری همچنین به تصویری که از روش های ترک اعتیاد در سینما می شود نقد دارد و می گوید " فیلم ها بیشتر ترک اعتیاد به شیوه سقوط آزاد را نشان می دهند مثلا یک معتاد می رود داخل یک اتاق در را به رویش می بندد و بعد خیلی سرحال و قبراق بیرون می آید این بد آموزی دارد . وقتی جوان ما این فیلم ها را می بیند با خودش می گوید ترک اعتیاد به همین سادگی است پس من کارم را انجام می دهم بعد هم برای یک هفته می روم توی یک اتاق و در را می بندم و بعدش هم سرحال بیرون می آیم " 

دکتر مظاهری می گوید : از هنرمندان می خواهم اثری در این باره بسازند که تا کسی خودش نخواهد ترک کند ، کائنات هم جمع شوند و میلاردها تومان هم هزینه شود ترک صورت نمی گیرد.

دکتر نارنجی ها نیز همین نگرش را دارد و می گوید " 70 درصد درمان اعتیاد  جنبه روحی و روانی دارد و از بعد جسمانی خارج است اما بارها در فیلم هایی دیده ایم که فرد معتاد را به تخت بسته اند تا با گذراندن تعریق و لرزه دوره ترک به درمان کامل و پاکی مطلق برسد غافل از این که این مدل درمانی نیز  بدون حضور درمانگر یا مددکار جایگاهی دردرمان ندارد و با عودهای مکرر همراه است.

در همین زمینه دکتر رفیعی روانپزشک نیز معتقد است : ما در اعتیاد بهبود نداریم فرد باید دائم تلاش کند تا در بهبود بماند سینما وتلویزیون ما به تحکیم این باور برسد که درمان اعتیاد بسیار سخت است. وی همچنین با انتقاد از یکی از سکانس های فیلم سنتوری به درمان اعتیاد با شوک که در این فیلم استفاده شد نقد دارد و آنرا از منظر پزشکی رد می کند.
دکتر ارسیا تقوا روانپزشک هم با  انتقاد از تصاویر اغراق شده از اعتیاد می گوید : مستندی درمورد کراک از تلویزیون پخش شد که حرف های غیر واقع و غیر علمی در آن زده شد . این که بدن کرم می اندازد و از این قبیل اغراق ها . ما نباید برای القای ترس و هشدار دروغ بگویم چون اعتماد عمومی کم می شود و تلاش های ما بی تاثیر می ماند.

امروزه ثابت شده است که عوامل  اجتماعی فرهنگی موثر بر سلامت حدود 50 درصد از سهم تامین سلامت جامعه را بر عهده دارد. قطعا در جهان رسانه ای شده امروز نقش سینما و تلویزیون در ارتقای سطح سلامت جامعه به وی‍ژه در بحث آموزش و فرهنگ سازی حائز اهمیت است لذا ارائه تصاویر غلط در این حوزه می تواند فرایند بهبود سلامتی را مختل کند . انتقادهای که در این گزارش از زبان برخی پزشکان شنیدیم بخشی از نقدهای بود که نسبت به تصاویر اعتیاد در سینما و تلویزیون  ارائه می شود . قطعا برای ساخت آثار سینمایی و تصویری در حوزه سلامت نیاز به مشاور پزشکی احساس می شود تا  با نمایش تصویری واقعی تر از مفاهیم پزشکی و بیماریها در ارتقای سطح سلامت جامعه موثر بود.

منتظر دیگر گزارشهای ما پیرامون موضوع اعتیاد باشید

تهیه شده در گروه خبر سلامت نیوز