سلامت نیوز : وقتی برای شما مشکلی به وجود می آید چگونه با آن کنار می آیید؟ روانشناسان می گویند همه ما هنگام کنار آمدن با یک مشکل یا موقع حل یک مشکل، از مکانیسمهای دفاعی استفاده می کنیم؛ مکانیسمهایی که می توانند مخرب یا سازنده باشند. اما این مکانیسمها چه هستند؟ وچگونه عمل می کنند؟ دکتر کیانوش هاشمیان،روا نشناس و معاون پژوهشی و آموزشی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور به این پرسشها پاسخ می دهد.
آقای دکتر! وقتی برای ما مشکلی به وجود می آید، معمولا چگونه با آن مقابله می کنیم؟ با چه مکانیسمی؟
معمولا انسان در هر موقعیتی که قرار می گیرد(چه آن موقعیت سازگارانه باشد، چه ناسازگارانه) یک حالت دفاعی از خود نشان می دهد. اگر موقعیت به وجود آمده در جهت ارضای خواسته ها باشد،فرد از مکانیسمهای سازگارانه استفاده می کند که قابل یادگیری است.
و این مکانیسمهای سازگارانه شامل چه مواردی است؟
اضطراب، استرس، محرومیت و تعارض مکانیسمهای سازگارانه ای هستند که وقتی می خواهیم یکی از نیازهایمان ارضا شود، یکی از آنها را به کار می بریم.
وقتی نیازهایمان برآورده نمی شود،چطور؟ آنوقت از چه مکانیسمهایی استفاده می کنیم؟
در این حالت، روان ما برای رسیدن به آرامش و کاهش تنش از مکانیسمهای دفاعی استفاده می کند. از نظر روانکاوی، مکانیسمهای دفاعی قابل یادگیری هستند و می توانند سازنده یا مخرب باشند. مکانیسمهای دفاعی سازنده شامل والایش ،جبران و همانندسازی هستند.
ولی به نظر می رسد وقتی ما با بحرانی مواجه می شویم،بیشتر سراغ مکانیسمهای دفاعی مخرب می رویم.
متاسفانه همینطور است! چون استفاده ازمکانیسمهای دفاعی مخرب، ساده تر است.مهمترین مکانیسم دفاعی در اغلب موارد « واپس زنی » است. در این حالت، افراد سعی می کنند از یادآوری خاطرات تلخ اجتناب کنند وخاطرات ناپسند خود را به ناخودآگاه بفرستند؛مانند فردی که در کودکی مورد تجاوز قرار گرفته واین حادثه رابه ناخودآگاه خود می فرستد تا دیگرآن را به یاد نیاورد. قسمتی از رویاهای شبانه ماهمان نیازهایی هستند که پاسخ داده نشده اند و ما آنها را به ضمیرناخودآگاه فرستاده ایم.
و برخی هم مشکل را انکار می کنند و صورت مساله را پاک می کنند!
دقیقا. «انکار » هم یکی دیگر از مکانیسمهای دفاعی شایع است. درا ین حالت، ما اصل موضوع را انکارمی کنیم؛ مثلا هنگامی که یکی از عزیزان خود رااز دست می دهیم، ممکن است به دلیل سنگینی فاجعه، مرگ او را انکار کنیم. حتما شما هم دیده اید برخی خانواده ها پس از مرگ فرزندشان اتاق اورا به همان شکل قبل نگهداری می کنند. در این حالت، آنها از مکانیسم «انکار » استفاده کرده اند.یکی از نکات مثبت در فرهنگ ما این است که نزدیکترین فرد وارد قبر می شود و می بیند که آن فرد، مرده است. یکی دیگرا ز مکانیسمهای دفاعی هم «دلیل تراشی » است. «گربه دستش به گوشت نمی رسد می گوید بو می دهد! » این مثال واضحی برای مکانیسم «دلیل تراشی » است. در این حالت فرد سعی می کند دست یابی و پاسخگویی به نیاز را بی اهمیت جلوه دهد.
گاهی هم نرسیدن به آن خواسته را گردن دیگران می اندازیم.
این هم یک مکانیسم دفاعی است: «فرافکنی ». در این حالت، اشتباهات و تقصیرات خود رابه گردن دیگران می اندازیم؛ شبیه آن شعریکه می گوید: «من نبودم، دستم بود؛ تقصیر آستینم بود! » یکی دیگر از مکانیسمهای دفاعی شایع هم «عکس العمل سازی » است؛ به این معنا که در خفا یک کار و در انظار کار دیگری می کنیم؛ مثلا درخفا اهل بخشش نیستیم اما در انظار عمومی،عکس آن را انجام می دهیم.
مکانیسمهای دفاعی سازنده به چه شکل عمل می کنند؟
مکانیسمهای دفاعی سازنده به رشد شخصیت فرد کمک می کند؛ مثلا در مکانیسم «والایش »، فرد نیازخود را به شکلی درمی آورد که مورد اقبال عمومی قرار گیرد؛ مانند فرد زورمند و پرخاشگری که وارد ورزشهای رزمی می شود وانرژی اش را آنجا تخلیه می کند. «جبران » هم مکانیسم دفاعی سازنده دیگری است که در آن، فرد به جبران توافقی ضعفهای خود برمی آید؛ مثلا کودکی که در درس ریاضی ضعیف است و دنبال تنیس می رود و قهرمان می شود، در اصل یک ضعف خود را با قوت دیگری پوشش می دهد.
منبع : هفته نامه سلامت