در میان تمام روشهای تشخیصی و تصویربرداری سی‌تی‌اسكن، پزشكی هسته‌ای، رادیولوژی، آنژیو‌گرافی، ماموگرافی، سونوگرافی، دانسیتومتری، تصویربرداری دندان و رادیوتراپی، روش تصویربرداری از طریق MRI از بیشترین توزیع نامناسب در سطح كشور بخصوص در شهر تهران برخوردار است.
این در حالی است كه به ازای هر دستگاه MRI در ایران 700 هزار نفر بهره‌مند می‌شوند اما مثلا در كشور كانادا از هر دستگاه MRI یك میلیون نفر و در كشور سوئد، یك میلیون و 200هزار نفر بهره‌مند می‌شوند.
همچنین در یك سال گذشته بیش از 200 درخواست صرفاً برای راه‌اندازی مركز تصویربرداری MRI به وزارت بهداشت رسیده است و این در حالی است كه تعداد دستگاه‌های MRI در كل اتحادیه اروپا با بیش از 13 كشور و 300 میلیون نفر جمعیت در حدود 300 دستگاه است.
به همه این آمارهای عجیب، مشكلات اقتصاد سلامت در ایران را اضافه كنید و این كه چند سال است درباره لزوم افزایش سرانه سلامت در ایران بحث می‌شود.
محمد‌رضا اكبر‌زاده، كارشناس تجهیزات پزشكی با تاكید بر این كه وزارت بهداشت در زمینه توزیع مناسب دستگاه‌های تصویربرداری پارامترهایی را در نظر گرفته بود، اما این فرمولها به درستی پیاده نشده‌اند، می‌گوید: «پاسخ این سؤال كه آیا پزشكان ما از ابزارهای تشخیصی درست استفاده می‌كنند یا نه، به مسائل فرهنگی و روانی جامعه ما بر می‌گردد. در جامعه ما كسی كه به پزشك مراجعه می‌كند، بیشتر علاقه‌مند است كه برایش آزمایشی تجویز یا انجام شود و اگر این اتفاق نیفتد، بیمار، پزشك را مقصر می‌داند.»
وی در ادامه با توضیح این كه در حال حاضر عده معدودی از پزشكان و سرمایه‌داران با خرید سهام مراكز تصویربرداری، بیماران را به سمت این مراكز سوق می‌دهند، تاكید می‌كند: «به دلیل حجم سنگین سرمایه‌گذارى‌هاى برخی افراد در مراكز تصویر‌‌‌بردارى یا بیمارستانی شاهد نابسامانى‌هایى هستیم، چرا كه گردش مالی این قبیل مراكز نیازمند مراجعه بیماران است. به همین خاطر هم در برخی مراكز شاهد انجام عمل‌هاى غیر‌‌ضرورى یا آزمایشات و تصویر‌‌بردارى‌هاى غیر‌لازم هستیم و به مردم توصیه می‌شود براى انجام جراحی‌های سنگین و پرهزینه یا آزمایش‌های گران‌قیمت حتماً از مشاوره سایر متخصصین مربوطه نیز استفاده كنند.»
وی در ادامه می‌گوید: «مساله دیگر این است كه خیلی از مراكز تصویربرداری خصوصی برای بازاریابی و جلب مشتری سراغ متخصصان می‌روند و آنها را توجیه می‌كنند برای آنكه پزشك بیمار خود را به این مراكز ارجاع دهد و همین امر البته می‌تواند عدم اعتماد و نارضایتی بیمار را به همراه داشته باشد.»
دستگاه میلیون دلاری
در حالی كه به گفته كارشناسان تجهیزات پزشكی نبود فرهنگ استفاده صحیح از تجهیزات پزشكی موجب استفاده بی‌رویه از تجهیزات گران‌قیمت حتی برای موارد غیر‌ضروری شده است، در حال حاضر50 دستگاه MRI فعال در تهران وجود دارد. فراموش نكنید كه قیمت یك دستگاه MRI چیزی بین یك تا سه میلیون دلار است.
دكتر ابراهیم متولیان، رییس مركز مدیریت بازرگانی و تجهیزات پزشكی وزارت بهداشت با اشاره به اینكه دستگاه‌های تصویربرداری با اینكه بسیار مورد نیازند ولی در كشور ما بخصوص در شهر تهران بیش از حد تمركز پیدا كرده‌اند و مصرف بی‌رویه آنها منجر به خسارات اقتصادی فراوانی برای بیماران شده است، به همشهری می‌گوید: «وزارت بهداشت مجوز جدید به این دستگاه‌ها را به هیچ عنوان نداده است، مگر به مراكزی كه برای جایگزینی دستگاه‌های فرسوده اقدام به خرید دستگاه‌های جدید كرده باشند. الان هم در تهران ما فقط 3 دستگاه MRI دولتی داریم و بقیه این دستگاه‌ها خصوصی هستند، این در حالی است كه فقط در شهر تهران تقریبا تمام آنها در بخش خصوصی هستند.»
به گفته وی در شهر لندن فقط 10 دستگاه MRI وجود دارد. دكتر متولیان در ادامه ضمن بیان اینكه به طور كلی میزان استاندارد این دستگاه‌ها به ازای هر 5/1 میلیون نفر یك دستگاه است و یعنی ما در تهران فقط به 15 دستگاه MRI نیاز داریم، اینطور توضیح می‌دهد: «البته فقط در سال‌های قبل و طبق مجوزهای اخذ‌شده در آن سالها بخشهای خصوصی اقدام به خرید بیش از حد این دستگاه‌ها كردند.»
دستگاه دانسیتومتری یا دستگاه سنجش تراكم استخوان نیز از جمله دستگاه‌هایی است كه به گفته این مسوول وزارت بهداشت، به میزان بیش از حد نیاز وجود دارد، البته نه به اندازه دستگاه MRI.
وی در این باره می‌گوید: «ما نمی‌توانیم دستگاه‌های مازاد را حذف كنیم و فقط می‌توانیم جلوی خرید دستگاه‌های جدید را بگیریم. همچنین برای نظام‌مند كردن این دستگاه‌ها آیین‌نامه‌ای تنظیم كردیم كه بر طبق آن مشخص می‌شود كه چه تخصص‌هایی باید درخواست MRI كنند و پزشكان اصلا در چه شرایطی این بررسی‌ها را باید تجویز كنند.»
چه كسی مجوز می‌دهد؟
در حالی كه دكتر متولیان به برنامه‌های وزارت بهداشت مبنی بر عدم صدور مجوز برای خرید دستگاه‌های جدید MRI اشاره می‌كند، دكتر رسول صداقت، رئیس انجمن رادیولوژی ایران با اشاره به اینكه در سال 1378 انجمن رادیولوژی ایران درخواست تاسیس مركز تصویربرداری در شهر تهران كرده ولی معاونت وقت وزارت بهداشت اعلام كرده بود كه در شهر تهران دیگر مجوز دستگاه MRI صادر نمی‌شود، می‌گوید: «جالب این است كه از آن زمان تا این لحظه بالغ بر 20 مجوز دستگاه MRI از طرف وزارت بهداشت صادر شده است.»
رئیس انجمن رادیولوژی ایران در ادامه می‌گوید: «البته در زمینه دستگاه‌های MRI در صورتی كه دستگاه‌های فرسوده و از رده خارج شده جای خود را به دستگاه‌های جدید بدهند، حتی با زیاد بودن تعداد آنها می‌توانیم بهره‌برداری خوبی از آنها بكنیم، چون جمعیت تهران یك جمعیت شناور است و از شهرستانها برای اقدامات درمانی تقریبا فقط به شهر تهران می‌آیند، با این حال تعداد این دستگاه‌ها در تهران نسبت به دیگر نقاط كشور بیشتر است.»
وی در پاسخ به این سؤال همشهری كه علاوه بر دستگاه MRI كدامیك از دستگاه‌های دیگر تشخیص پزشكی با توزیع نامناسب و تجویزهای غیر‌ضروری مواجهند، اینطور توضیح می‌دهد: «در مورد دستگاه‌های سنجش تراكم استخوان (دانسیتومتری) نیز این امر صادق است، البته اگر به دنبال سن اصلی كاهش تراكم استخوان باشیم، گذشته از افراد سالمند، بیماری‌هایی وجود دارند كه می‌توانند منجر به پوكی استخوان در سنین پایین شوند. بنابر‌این در این مورد كه آیا مراكز سنجش تراكم استخوان بی‌دلیل اقدام به انجام این آزمایش در افراد در سنین پایین می‌كنند، باید آماری از مراكز مختلف سنجش تراكم استخوان داشته باشیم تا مشخص شود بیماران به درستی به این مراكز هدایت می‌شوند یا خیر.»
دكتر صداقت هم با اشاره به نقص‌ها و كمبودهای شهرستانها در زمینه این دستگاه‌ها می‌گوید: «البته در استانهای دیگر دستگاه MRI وجود دارد ولی در كنار آن به همان میزان متخصص مربوط به آن را نداریم. همین امر باعث می‌شود كه با صرف هزینه عكس‌های مربوط به این تصویربرداری به تهران فرستاده شود تا نتیجه آن توسط متخصصان در تهران خوانده شود. این در حالی است كه الان در خیلی از شهرستانها مثل كهكیلویه و بویر احمد اصلا این دستگاه وجود ندارد، در حالی كه اگر توزیع به صورت مناسب صورت گیرد، كمتر شاهد مهاجرت شهرستانی‌ها به تهران خواهیم بود.»
نظر شما