سلامت نیوز: «مصرف قلیان بین دختران 10 درصد افزایش داشته است.» این خبری است که دکتر محمدرضا مسجدی، دبیر جمعیت مبارزه با مصرف دخانیات، سوم اردیبهشت در گفت‌وگویی با ایسنا مطرح می‌کند و در توصیف این آمار، صفت «تکان‌دهنده» را به کار می‌برد...

 کمتر از یک هفته بعد از انتشار این خبر، رییس مرکز تحقیقات و سیاست‌گذاری دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز هم ضمن بیان این مطلب که «مصرف سیگار در مردان بیشتر شده» عنوان می‌کند رشد استفاده از مواد دخانی در زنان هم بیشتر شده و با اینکه در برخی نقاط مصرف سیگار کم شده، مصرف «قلیان» افزایش پیدا کرده است. علت این افزایش مصرف خصوصا بین زنان چیست؟ در این «پرونده» ضمن پرداختن به این پرسش از دیدگاه‌های مختلف جامعه‌شناسی، رفتارشناسی و طبی، به سیاست‌های اعمال شده در مورد قلیان طی این سال‌ها هم نگاهی انداخته‌ایم.

بالاخره قلیان ممنوع است یا نیست؟

قل‌قل قلیان در پیشینه تاریخ سرزمین ما سروصدای زیادی داشته و بسیاری با دیدن آن هنوز صفحه‌های تاریخ ایران در دوران قاجار در ذهنشان مرور می‌شود؛ زمانی که انحصار تجارت توتون و تنباکو به کشور انگلیس داده شد و شرکت رژی متعهد شد در ازای انحصار خرید و فروش تنباکوی ایران به مدت 5 سال، سالانه مبلغ 15 هزار پوند به اضافه یک‌چهارم سود خالص به ناصرالدین شاه پرداخت شود که این اقدام با مخالفت شدید مراجع روبرو شد و نهضت تحریم تنباکو و اعتراض‌های مردم و شکستن قلیان‌ها در حرمسراها شکل گرفت. سروصدای قل‌قل قلیان نخوابیده و اتفاقا هنوز پایش در سیاست باز است. کافی است نگاهی به اتفاق‌های این چند سال اخیر بیندازیم تا ببینیم این اختراع تا امروز چه قانون‌های نوشته و نانوشته‌ای را که از سر نگذرانده!


احمدی‌نژاد: برخورد، ممنوع!

بهمن ماه سال 1386 وقتی رییس اتحادیه قهوه‌خانه‌داران تهران از دستور رییس‌جمهور مبنی بر برخورد نکردن با قهوه‌خانه‌ها خبر داد، بسیاری از قهوه‌خانه‌ها عکس رییس‌جمهور را برای تشکر به در و دیوار قهوه‌خانه‌هایشان نصب کردند اما رییس‌جمهور طی دستور کوتاهی عنوان کرده بود: «از برخورد خودداری و اعلام نتیجه کنید.»


مشایی: می‌خواهید بله بگیرید؟

همان زمان رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری وقت، رحیم‌مشایی، در حاشیه افتتاح پیشرفته‌ترین دستگاه لیزر جهان در بیمارستان نور در جمع خبرنگاران درباره خبر دستور رییس‌جمهور مبنی بر آزادی استفاده از قلیان در اماکن عمومی گفت: «من چنین موضوعی را شنیده‌ام، استفاده از قلیان چیزی است که احساسات شخصی افراد هم در آن دخالت می‌کند، اینکه ما استفاده از قلیان را در کشور رواج بدهیم، به‌خصوص اینکه در برخی اماکن خانم‌ها هم از قلیان استفاده کنند را نمی‌شود تایید کرد.» او به خبرنگاران گفت: «اگر می‌خواهید از من در این مورد بله بگیرید که توجیهی برای استفاده از قلیان باشد، بنده در محضر خدا هم نمی‌توانم بله بگویم.» رحیم‌مشایی چنین تصمیم‌هایی را بی‌اثر دانست و گفت: «توصیه می‌کنم کسی قلیان و سیگار نکشد چون توجیهی ندارد اما اگر بخواهیم از نظر مدیریتی تصمیم بگیریم، باید به فکر اینها (قهوه‌خانه‌داران) هم باشیم.»

نیروی انتظامی: برخورد می‌کنیم

اولین نهادی که به دستور رییس‌جمهور واکنش نشان داد، پلیس نظارت بر اماکن عمومی نیروی انتظامی بود که مجری طرح مبارزه با قلیان بود. سردار سرتیپ نجفی، رییس پلیس نظارت بر اماکن عمومی نیروی انتظامی، در این باره به صداوسیما گفت: «هنوز هیچ بخشنامه‌ای به نیروی انتظامی ابلاغ نشده و ما همچنان با مظاهر علنی مصرف دخانیات طبق قانون برخورد می‌کنیم.» او نتیجه قانون منع مصرف علنی دخانیات را مثبت ارزیابی کرد و گفت: «اگر دولت نظرش این است که دیگر با مظاهر علنی مصرف دخانیات برخورد نشود، باید قانون را به ما ابلاغ کند چون نیروی انتظامی فقط مجری است و در غیر این صورت برخورد نکردن طبق قانون غیرقانونی است.»


از دادن قلیان به خانم‌ها معذوریم!

برخورد کردن و برخورد نکردن با قهوه‌خانه‌ها و قلیان ادامه پیدا کرد و ممنوعیت قلیان به ممنوعیت برای ورود خانم‌ها به قهوه‌خانه‌ها و کشیدن قلیان رسید. تابستان سال 1390 سردار ساجدی، رییس‌پلیس تهران اعلام کرد: «در راستای طرح ارتقای امنیت اخلاقی و با هماهنگی مراجع قضایی از بیستم تیرماه امسال ورود بانوان به چایخانه‌ها و قهوه‌خانه‌هایی که با قلیان از مشتریان خود پذیرایی می‌کنند، ممنوع خواهد بود.» این دستور جدید باز هم صدای قهوه‌خانه‌داران را درآورد و محمدرضا راستی، یکی از اعضای هیات?مدیره صنف قهوه‌خانه‌داران، اجرای چنین طرحی را به مثابه ورشکستگی قهوه‌خانه‌داران دانست. از طرفی حقوقدانان هم به این طرح ایراد گرفتند و آن را فاقد وجاهت قانونی اعلام کردند. بهمن کشاورز، رییس اتحادیه کانون‌های وکلای دادگستری گفت: «چنین قانونی محمل قانونی ندارد.» و کامبیز نوروزی هم این حکم را خلاف قانون دانست و جلوگیری از ورود یک قشر خاص به یک مکان عمومی را شرعا و قانونا تخلف دانست.


قهوه‌خانه ویژه بانوان تاسیس می‌کنیم

ممنوعیت قلیان، ممنوعیت ورود خانم‌ها به قهوه‌خانه‌ها، برخورد پلیس، اعتراض قهوه‌خانه‌داران، آمارهای وزارت بهداشت و... ادامه پیدا کرد تا اینکه خبری منتشر شد و بسیاری را با تعجب و بهت روبرو کرد؛ رییس اتحادیه قهوه‌خانه‌داران، اردیبهشت سال گذشته از گرفتن مجوز برای تاسیس قهوه‌خانه مخصوص بانوان خبر داد و گفت: «برای این کار متقاضیان زیادی داریم و پیگیر راه‌اندازی قهوه‌خانه ویژه بانوان هستیم و در نظر داریم با همکاری و اجازه نیروی انتظامی و اداره اماکن، مکان مختص بانوان ایجاد کنیم.» نیروی انتظامی و وزارت بهداشت در برابر این خبر به شدت موضع‌گیری کردند. فرمانده نیروی انتظامی، سردار اسماعیل احمدی‌مقدم، قهوه‌خانه را محلی سنتی برای کارگران که برای چاشت و استراحت به آن مراجعه می‌کنند و مدل‌های جدید قهوه‌خانه را محلی برای بی‌بندوباری و کشیدن قلیان و سیگار دانست. دکتر ندافی، رییس مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت هم با عنوان اینکه با قهوه‌خانه‌ها به شدت مخالفیم گفت: «با راه‌اندازی قهوه‌خانه‌های ویژه بانوان مخالفیم زیرا کلید سلامت نسل آینده در دست زنان است.»


قلیان رسما ممنوع شد!

برخورد جنسیتی و غیرجنسیتی با قلیان همچنان ادامه پیدا کرد تا در شهریور ماه سال 1391 ارائه قلیان با هر نوع تنباکو در قهوه‌خانه‌ها ممنوع شد؛ ممنوعیتی که بار کلامی دارد اما بار اجرایی ندارد و فعلا آمارها درباره قلیان بیشتر در حوزه ضرر و زیان‌هایش برای سلامت می‌چرخد، هرچند برخی از مسوولان حوزه سلامت این زمان را وقت مناسبی برای آمار دادن و صحبت در این باره نمی‌دانند.

حرف اول

قلیان می‌کشم پس هستم!

دکتر امید علی‌احمدی/جامعه‌شناس/عضو هیات علمی‌دانشگاه آزاد اسلامی

گرایش دختران جامعه ما به مصرف یا استعمال قلیان به راحتی در فضاهای عمومی قابل مشاهده است. اگرچه زنان مسن و پیر در گذشته‌های نه‌چندان دور در شهرهای سنتی و روستاها به قلیان گرایش داشته‌اند و این پدیده‌ای بسیار مرسوم بود. البته در آن دوران دختران یا اجازه استفاده نداشتند یا تمایلی به آن نشان نمی‌دادند اما امروز چه شده است که این گرایش را می‌توانیم در گروه رو به ازدیادی از دختران مشاهده کنیم؟ برای پاسخ دادن به این سوال باید استعمال قلیان را با چند مفهوم جامعه‌شناسانه تحلیل کنیم. قبل از هر توضیحی یادآوری این نکته لازم است که این توضیحات برای مشروعیت‌بخشیدن و تغییر نگرش به این موضوع که قلیان کشیدن آثار جبران‌ناپذیر جسمانی بر مصرف‌کنندگان آن به‌خصوص دختران به دلیل شرایط جسمانی آنها و محدودیت بیشتر در حرکت‌های ورزشی دارد،نیست.

کشیدن قلیان به مثابه تمایز: در جامعه‌شناسی مصرف، یکی از کارکردهای اجتماعی و مهم مصرف، ابزار تمایز است. معنای این جمله این است که بسیاری از مصرف‌کنندگان برای نشان‌دادن تمایز خود با دیگران، به‌نوعی خاص از مصرف روی می‌آورند؛ مثلا خرید خودروهای گران‌قیمت فقط به دلیل کارایی ببیشتر آنها نیست زیرا اگر بهره‌وری در مصرف و نسبت سود و زیان در میان باشد، بسیاری از خودروهای ارزان‌تر می‌توانند کارکردهای موردنظر را تامین کنند اما فرد با خرید خودروی گران موقعیت طبقاتی و منش و رویکرد خود به زندگی و حتی سبک زندگی‌اش را نشان می‌دهد. مصرف قلیان به‌وسیله دختران جوان، ابزاری برای متمایزکردن خود از سایر دختران است. یقینا این نوع دختران با کسانی می‌توانند حشر و نشر داشته باشند یا در ازدواج کسانی را می‌پذیرند که با این شکل زندگی و نگاه به آن مخالفتی نداشته باشند.

قلیان به مثابه گرایش به تغییر معنای جنسیت: در سال‌های اخیر معنای جنسیت دچار تحول شده است و برخی از امور که پیش از این صرفا مردانه بودند، در دنیای زنانه نیز وارد شده‌اند. مصرف قلیان که پیش از این مردانه تلقی می‌شد، اکنون به‌وسیله زنانی که معنای سنتی از مردانه و زنانه را نمی‌پذیرند و با مصرف قلیان، نگاه خود به این موضوع را معرفی می‌کنند، رواج یافته است. این مصرف در کنار سیگارکشیدن، استفاده از واژه‌های مردانه، تعریف کردن جوک‌های مردانه و بسیاری امور دیگر به‌وسیله دخترانی که خود یک گفتمان را در جامعه ایران نمایندگی می‌کنند، می‌تواند نشانه‌ای از تغییرات گفتمانی در جامعه ایران تلقی شود.

قلیان به مثابه نماد فاصله از هنجارهای رسمی: هنجارهای رسمی با مصرف قلیان، آن هم به‌وسیله دختران، قطعا مخالف است و این مخالفت خود را با وضع مقرراتی برای جلوگیری از مصرف قلیان به‌وسیله دختران نشان داده است. سوال اینجاست که آیا این مخالفت، خود دلیل این توجه و رغبت بیشتر دختران به مصرف قلیان نیست؟ کافی است در نظر بگیریم که بسیاری از دختران طبقه متوسط و بالا یا دختران طبقه متوسط پایین که می‌خواهند جایگاهی بالاتر درجامعه داشته باشند یا حداقل به آن منتسب شوند، نه تنها در این مصرف بلکه در مصرف پوشاک و لوازم آرایشی و مصارف فرهنگی دیگر هم برخلاف معیارها و هنجارهای موجود عمل می‌کنند. آیا این همخوانی تصادفی است یا نشان از نوعی نگرش و گفتمان متفاوت دارد؟

قلیان به مثابه ابزار تخدیر و تفریح: در نبود شیوه‌های سازمان‌یافته و نهادین گذران اوقات فراغت و اطفای میل شدید به بازی که در همه نوع بشر وجود دارد، کشیدن قلیان نوعی گذران وقت و تخدیر است برای جوانی که راهی از قبل انتخاب‌شده و سازمان‌یافته برای صرف وقت خود ندارد. در این معنا، کشیدن قلیان از بسیاری از عوامل تبعیت می‌کند که در مصرف سیگار، تریاک یا سایر مواد مخدر به‌عنوان عوامل موثر وجود دارد. در جامعه‌شناسی و روان‌شناسی هرگونه صدمه به خود نوعی پرخاشگری تلقی می‌شود که از نوعی ناکامی مایه می‌گیرد و جا دارد که عوامل عمده ناکامی جوانان و به‌خصوص دختران شناخته شود. در این صورت می‌توان با دستکاری این عوامل، بر میزان تمایل دختران به مصرف قلیان هم تاثیر گذاشت. به دنبال آنچه گفته شد، می‌توان این نکته را هم اضافه کرد که معنای تفریح در ایران همواره با نوعی گریزهنجاری همراه بوده است. شاید این تصور از آنجا ناشی شده است که فرهنگ رسمی با تفریح مخالف است بنابراین مخالفت‌های رسمی با کشیدن قلیان به غلط تعبیر به مخالفت با تفریح شده است.

قلیان به‌عنوان تقلید از بزرگ‌ترها: کشیدن قلیان به‌وسیله دختران هنگامی بیشتر می‌شود که بزرگ‌ترها در خانواده از جمله برادران بزرگ‌تر، خواهران بزرگ‌تر یا حتی والدین و فراتر از خانواده در جمع دوستان، مخالفتی با آن نمی‌کنند. بر این اساس، دختران ابتدا با افراد دیگری که از آنها الگو می‌گیرند، به کشیدن قلیان روی می‌آورند و سپس به دلایل مختلف به آن ادامه می‌دهند. از این جهت تا عزم جدی در نسل بزرگ‌تر جامعه برای مقابله با آن وجود نداشته باشد، کشیدن قلیان با همه کنترل‌های رسمی ادامه خواهد یافت. این موضوع در کنار نبود الگوهای بسیار موفق و متمایز که نوجوانان را یا بهتر بگوییم طیف بزرگ‌تری از نوجوانان را به خود جلب کند، عامل دیگری است که از آن غفلت شده است. در مجموع و در یک نگاه کلی، آنچه بیش از همه تفریح‌ها را در ایران ناسالم کرده است، نبود امکانات و رویه‌های نهادین برای تعریف قابل‌قبول از فراغت است. مدارس در جامعه ما هرگز نتوانسته‌اند طریق درست استفاده از وقت را به فرزندان این جامعه آموزش دهند. کتاب خواندن و ورزش به‌عنوان دو امر ضروری در حیات بشر امروز در جامعه ما جدی گرفته نشده است. بخش بزرگی از وقتی که باید صرف خواندن و ورزش شود، صرف تفریح‌های ناسالم می‌شود. در یک برنامه بلندمدت برای حداقل 2 نسل باید شرایطی را مهیا کرد که ورزش و خواندن جزو امتیازات فرد در جامعه باشد و در عین حال تمام امکانات لازم برای این سختگیری فرهنگی فراهم باشد. پس از آن طبعا تحولی در نوع نگاه به زندگی، فراغت و تفریح پدید خواهد آمد. البته برای این تغییر ساختاری باید تحولاتی جدی در برخی نهادهای اجتماعی و تربیتی روی دهد که مستلزم سرمایه‌گذاری و مداومت فراوان است.

ریشه‌های رواج قلیان

دکتر مجید ابهری

رفتارشناس/عضو هیأت‌علمی دانشگاه تهران

چرا قلیان زشتی خود را از دست داده و کمتر از سیگار نکوهش می‌شود؟ اگر یک جوان، چه دختر و چه پسر، در مقابل خانواده خود جرات کند و سیگار بکشد، مورد عتاب قرار می‌گیرد یا اساسا از این کار خود خجالت می‌کشد اما متاسفانه در بسیاری از مکان‌ها ملاحظه‌ می‌کنیم دختران در حضور خانواده، والدین و همسر خود قلیان می‌کشند و هیچ نوع شرم اجتماعی هم از این حرکت ندارند.

تقلید و تاثیر دوستان و همراهان بر جوانان، به‌خصوص دختران، باعث شده آنها برای عقب‌نماندن از قافله و برای اینکه مورد تمسخر واقع نشوند و لقب بچه مثبت یا پاستوریزه نگیرند، قلیان بکشند و متاسفانه انواع قلیان‌ها و ذغال‌ها و تنباکوهای رنگارنگ به آسانی با آزادی در مغازه‌ها فروخته می‌شوند و قلیان‌ها آنقدر زیبا و فریب‌انگیز هستند که هرکس هوس می‌کند قلیان بخرد و از آن استفاده کند.

ضرر قلیان برای خانم‌ها 2 برابر آقایان است چرا که لطافت و آسیب‌پذیری فیزیکی زنان باعث می‌شود به بیماری‌های ریوی، سرفه‌های خشک، حساسیت‌ها و آلرژی‌های جلدی، ریزش مو، زردی و فساد دندان‌ها، تپش‌قلب و کاهش فشارخون دچار شوند.

بعضی دختران و پسران جوان تصور می‌کنند با کشیدن قلیان و سیگار بزرگ‌تر از سنشان به نظر می‌رسند و خیلی از آنها برای این بزرگنمایی به باتلاق اعتیاد سقوط می‌کنند. قلیان و سیگار دروازه ورود به اعتیاد است و 89 درصد معتادان از سیگار و قلیان شروع کرده‌اند یعنی یک خانم یا مرد معتاد به دخانیات، ساده‌تر به طرف موادمخدر کشیده می‌شود.

برخلاف تصور، زشتی استفاده از دخانیات به‌خصوص قلیان برای خانم‌ها در مراکز عمومی هنوز کاملا از بین نرفته است و ممکن است کسی چیزی نگوید اما قطعا پس از مشاهده منظره قلیان کشیدن خانمی، در مورد تربیت خانوادگی و اصالت فرهنگی او به فکر فروخواهد رفت.

متاسفانه بعضی والدین تعارف کردن قلیان به دختران خود را روشنفکری می‌دانند یا فکر می‌کنند اگر خود این کار را نکنند، دخترشان بالاخره این کار را خواهدکرد. آنها زشتی سیگار را بیشتر از قلیان می‌دانند و معتقدند چون همه‌جا نمی‌شود قلیان کشید، یک بار کشیدن قلیان در حضور آنها عیبی ندارد ولی وقتی نیکوتین وارد بدن شد و در گلبول‌ها جای گرفت، بدن به آن احساس نیاز خواهد کرد و اگر قلیان در دسترس نباشد، سیگار که هست! پس والدین باید این تصور غلط را که بهتر است فرزندمان در حضور ما قلیان بکشد تا جای دیگر، کنار بگذارند. به جای این، باید فکر کنند بچه‌ها و دخترانمان نباید قلیان بکشند، چه در حضور ما، چه جای دیگر.

به نظر من به‌عنوان یک پژوهشگر که 30 سال در زمینه‌ آسیب‌های اجتماعی تحقیق کرده‌ام، کمبود تفریح و نشاط برای جوانان از علل عمده گرایش آنها به مصرف قلیان است.

در سال‌های اخیر وقتی دختران یا پسران دور هم جمع می‌شوند، فورا به فکر قلیان می‌افتند و در مراحل بعد یک پایپ و...

خیلی از دختران هم برای دور نماندن از قافله مردان، خود را بزرگ نشان دادن و ژست‌های آنچنانی به طرف قلیان می‌روند و دود را حلقه‌حلقه می‌دهند بیرون تا بگویند، هستیم. البته این از علل رفتاری است و علت اصلی قلیان کشیدن دختران نیست.

بنابراین ایجاد نشاط اجتماعی و تفریح سالم و سرگرمی‌های ارزان یا رایگان از روش‌های اساسی و زیر بنایی پیشگیری از استعمال دخانیات در جوانان به‌خصوص برای دختران است. اینکه قلیان کشیدن فقط برای دختران ممنوع شود، روشی غلط است. اگر قرار است قلیان ممنوع باشد، هم باید برای زن باشد و هم برای مرد و این تفکیک جنسیتی غیرمنطقی است. اگر قلیان زیان‌آور است برای همه است و اگر خوب است، برای همه خوب است.

قلیان با قلب چه می‌کند؟

دکتر محمدرضا رجبی/متخصص قلب و عروق، فلوشیپ آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی و عضو هیات علمی دانشگاه شاهد

عوارضی که استعمال قلیان بر سلامت قلب دارد مانند عوارض سیگار و حتی شدیدتر از آن است و سموم ناشی از احتراق نیکوتین تاثیری منفی بر قلب دارد. از آنجا که دوز مصرف قلیان در هر وعده حدود 30-20 برابر سیگار است دوز دودی هم که وارد بدن می‌شود، از دود سیگار بسیار بیشتر خواهد بود. ضمن اینکه قلیان فیلتری هم ندارد و به همین دلیل، حجم بالایی از دود و سموم مضر با هر پکی که به آن زده می‌شود،‌ به بدن می‌رسد. مهم‌ترین عارضه‌ای که استعمال سیگار و قلیان بر قلب دارد، تسریع روند تصلب شرایین یا آترواسکلروزیس است و در این شرایط،‌ روند گرفتگی عروق مختلف بدن از جمله عروق کرونر با سرعت بیشتری اتفاق می‌افتد. در این صورت، فردی که بیشتر قلیان می‌کشد، بیشتر در معرض ابتلا به سکته‌های قلبی و مغزی قرار می‌گیرد. از سوی دیگر، استعمال مکرر قلیان می‌تواند باعث افزایش غلظت خون و بالا رفتن استعداد خون برای تشکیل لخته هم بشود. یعنی ممکن است تنگی ایجادشده با استعمال قلیان در عروق کرونر حدود 40-30 درصد باشد اما همین تنگی‌های خفیف باعث ایجاد سکته در افرادی که قلیان می‌کشند، شود. دلیل این امر هم ایجاد لخته خونی است که بر تنگی عروق قلبی سوار می‌شوند و همین افزایش انعقادپذیری خون باعث بروز سکته‌های قلبی و مغزی خواهد شد.

قلیان با دندان‌ چه می‌کند؟

دکتر محمدرضا خامی/استادیار گروه سلامت دهان و دندان پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی تهران

قلیان جزو دخانیات است و به همین دلیل، تمام تاثیرات منفی مختلفی که استعمال سیگار بر دندان‌ها دارد، با کشیدن قلیان هم اتفاق می‌افتد. حتی در مواردی آثار منفی قلیان بر دندان‌ها، بیشتر از سیگار هم می‌شود چون تنباکوی قلیان حاوی بیش از 4 هزار نوع ماده شیمیایی و مواد سمی است که هرکدام از این مواد می‌توانند بر سلامت دندان‌ها تاثیر منفی داشته باشند.

قلیان یکی از عوامل ابتلا به سرطان‌های دهان، لب، حلق، زبان و کف دهان است و از سوی دیگر، نمی‌توان از تاثیر مخرب قلیان بر بافت‌های نگهدارنده دندان که همان لثه‌ها هستند هم غافل شد. رنگ گرفتن دندان‌ها، نامناسب شدن شکل ظاهری آنها و بد بو شدن دهان هم از دیگر عوارض کوتاه‌مدت مصرف قلیان محسوب می‌شوند. از آنجا که ترکیب‌های شیمیایی و سمی موجود در دود قلیان می‌توانند باعث کاهش قدرت سیستم دفاعی بدن شوند، افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های مختلف از جمله بیماری‌های دهان و دندان هم با مصرف قلیان، دور از انتظار نیست.

قلیان با دستگاه گوارش چه می‌کند؟

دکتر شهرام آگاه

فوق تخصص گوارش و کبد/عضو هیات علمی دانشگاه تهران

استعمال قلیان هم مانند مصرف سیگار، عوارض متعدد گوارشی خواهد داشت. حتی در مواردی، عوارض کشیدن قلیان از عوارض سیگارکشیدن بیشتر است. از عوارض مشترک استعمال سیگار و قلیان می‌توان به کاهش اشتها، بدمزه شدن طعم دهان، تاثیر منفی بر ترشح بزاق و سایر آنزیم‌های گوارشی، تهوع و سوءهاضمه اشاره کرد. از آنجا که بلع هوا هنگام استعمال قلیان بیشتر از زمانی است که سیگار کشیده می‌شود، ابتلا به نفخ و تورم شکم در میان طرفداران قلیان، بیشتر از کسانی است که سیگار می‌کشند.

از سوی دیگر، با توجه به عوارض بسیار زیاد و مختلفی که استعمال دخانیات بر بدن دارد، شانس ابتلا به بیماری‌های خطرناک دستگاه گوارش در مصرف‌کنندگان قلیان بالا می‌رود. افزایش میزان ابتلا به زخم‌های معده و اثنی‌عشر نیز یکی دیگر از مشکلات ناشی از قلیان کشیدن است. ضمن اینکه مصرف انواع دخانیات، از جمله قلیان، باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان‌های گوارشی مانند سرطان مری، معده، لوزالمعده، کبد و روده بزرگ می‌شود. استعمال قلیان تاثیر منفی‌ای بر حرکات دستگاه گوارش دارد و در مواردی آن را افزایش و در مواردی کاهش می‌دهد که این افزایش و کاهش حرکات دستگاه گوارش مشکلاتی برای افراد ایجاد می‌کند.

قلیان با ریه چه می‌کند؟

دکتر رسول علیان‌نژاد/فوق تخصص ریه، عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی گیلان

مطالعه های اخیر نشان داده‌اند میکروب‌ها و قارچ‌های موجود در لوله قلیان به‌راحتی به‌وسیله دود وارد دستگاه تنفس و باعث ایجاد عفونت‌های مزمن می‌شود. معمولا در ابتدا شخص متوجه بیماری خود نمی‌شود ولی در سال‌های بعد به‌دلیل نفوذ این قارچ‌ها و میکروب‌ها در لایه‌های مختلف ریه و برونشیت، برونشکتازی، آمفیزم ریه و در نهایت آسم خود را نشان می‌دهد. متاسفانه شخص زمانی به بیماری خود پی می‌برد که چاره‌ای جز تحمل بیماری تا آخر عمر ندارد. این تصور که دود از دهان جذب نمی‌شود، کاملا غلط است چون دود از طریق مخاط دهان و حنجره جذب بدن می‌شود و آثار سوء خود را می‌گذارد. حتی به علت ورود دود قلیان به هوا افرادی که قلیان نمی‌کشند و در معرض دود قرار می‌گیرند در طولانی‌مدت دچار عوارض آن خواهند شد. عوارض قلیان ?? برابر سیگار است و نیم ساعت قلیان کشیدن از لحاظ عوارض با ??ساعت استعمال سیگار برابر است.

مصرف قلیان تاثیرات مضری بر دو عضو حیاتی بدن یعنی «ریه‌ها» و «قلب» دارد. سرطان ریه، سرطان مری، بیماری انسدادی ریوی مزمن، آمفیزم، پایین بودن وزن هنگام تولد نوزاد، افزایش حمله‌های آسم و ذات‌الریه فقط برخی از خطرهای قلیان هستند. متاسفانه به بیشتر تنباکوهایی که در سال‌های اخیر به بازار آمده‌اند، اسانس‌هایی اضافه می‌شود که این اسانس‌ها علاوه بر تحریک دستگاه تنفس، باعث حساسیت و آلرژی می‌شود بنابراین فرد را دچار رینیت آلرژیک و سرفه‌های مزمن همراه با خلط نیز می‌کند.

قلیان با مغز چه می‌کند؟

دکتر جمشید لطفی/متخصص مغز و اعصاب، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

تاثیر منفی قلیان بر مغز از سیگار بسیار بیشتر است. قلیان هم نیکوتین دارد و هم ده‌ها ماده سمی در دود آن وجود دارد و هر زیانی که سیگار و دخانیات دارد، در مورد قلیان چند برابر است. سکته مغزی 5 عامل مهم دارد؛ فشارخون، بیماری قلبی، دیابت، کلسترول بالا و دخانیات که این عامل پنجم از شناخته‌شده‌ترین عوامل ابتلا به سکته‌های مغزی و حتی بیماری‌های قلبی و تصلب‌شرایین محسوب می‌شود. بزرگ‌ترین عامل مرگ‌ومیر در دنیا بیماری‌های قلبی است، بعد سرطان و سپس سکته‌های مغزی و اگر به عامل اول و سوم توجه کنیم، متوجه می‌شویم از شناخته‌شده‌ترین ریشه‌های مرگ‌ومیر در دنیا دخانیات است و این مساله اثبات‌شده است.

روی بسته‌بندی تنباکوهای قلیان نوشته شده، مرگ‌آور است و اگر این صددرصد نبود تا به حال شرکت‌های بزرگ سیگار می‌توانستند جلوی این کار و تبلیغات منفی آن را بگیرند. در آمریکا هیچ مکانی و حتی در فضای آزاد هم سیگار ممنوع است ولی در ایران متاسفانه در کافه‌ها و حتی در پارک‌ها هم شاهد قلیان‌کشیدن خانم‌ها و آقایان هستیم. قلیان روی حافظه و عروق مغز تاثیر می‌گذارد. اگر دخانیات مصرف نکنید احتمال ابتلای شما به سرطان ریه تا 50 سالگی، 1 در 350 خواهد بود اما با مصرف دخانیات، این عدد می‌شود 1 در 7. بیماری‌های مغز و اعصاب مثل صرع و... نیز با مصرف قلیان تشدید می‌شوند و هیچ تاثیر مثبتی بر هیچ بیماری‌ای ندارد. زمانی تصور می‌شد قلیان روند ابتلا به آلزایمر را به تاخیر می‌اندازد اما بعد ثابت شد این فرضیه کاملا غلط است و اصولا افرادی که قلیان زیاد می‌کشند، آنقدر عمر نمی‌کنند که بخواهند به آلزایمر مبتلا شوند.

قلیان با جنین چه می‌کند؟

دکتر ابوالفضل مهدی‌زاده کاشی/متخصص زنان و زایمان، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

قلیان در درازمدت بر بدن خانم‌ها تاثیر می‌گذارد و سن یائسگی را پایین می‌آورد. حتی ممکن است باعث بروز اختلال?های هورمونی شود و مشکلات دیگری ایجاد کند. اثر مضر دیگر قلیان بر بدن این است که باعث پوکی استخوان می‌شود. وقتی اکسیژن کافی به بدن نرسد، استخوان‌ها در معرض پوک شدن قرار می‌گیرند.قلیان کشیدن در دوران بارداری ممنوع است و خانم‌های باردار به هیچ‌وجه نباید سمت قلیان بروند زیرا این کار باعث مسمومیت جنین می‌شود، رشد جنین را به تاخیر می‌اندازد و اوایل بارداری باعث ایجاد تغییرات ژنتیکی می‌شود. این روزها بیشتر مردم برای حفظ سلامتشان به نکات تغذیه‌ای توجه می‌کنند مثلا گوشت قرمز نمی‌خورند یا غذاهای کم‌چرب مصرف می‌کنند. هنوز به‌طور دقیق ثابت نشده که مصرف غذاهای پرچرب یا گوشت قرمز با بروز سرطان ارتباط دارد اما سرطان‌زابودن قلیان قطعی است و مطالعه‌های مختلف این موضوع را اثبات کرده‌اند. خانم‌ها باید به این نکته توجه داشته باشند که یکبار قلیان کشیدن چنین مشکلاتی ایجاد نمی‌کند اما وقتی این کار تکرار شود به عادت تبدیل می‌شود و مانند سیگار اعتیادآور است و سلامت آنها را به خطر می‌اندازد. بسیاری از عادت‌های بد از دوران نوجوانی شروع می‌شود از این‌رو نوجوانانی که تفریحی سمت قلیان می‌روند، هم باید سرگرمی‌های سالمی را انتخاب کنند تا به قلیان کشیدن عادت نکنند و مخصوصا در دوران جوانی و میانسالی سلامتشان به خطر نیفتد.

قلیان با پوست و مو چه می‌کند؟

دکتر سیدمسعود داودی/متخصص پوست، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله

برخلاف نظریه مردودی که قلیان را بی‌ضرر می‌داند، باید گفت قلیان حتی از سیگار بدتر است و با هر بار پک‌زدن به قلیان حدود 500سی‌سی دود وارد ریه می‌شود، در حالی که در سیگار این مقدار 70 سی‌سی است. زنانی که سیگار و قلیان می‌کشند، بیش از سایر زنان در خطر ابتلا به «پیری زودرس» هستند؛ سیگاری‌ها در سن ?? سالگی چین و چروک‌هایی در پوست خود دارند که افراد غیرسیگاری در ?? سالگی دارند. از طرفی کشیدن سیگار و قلیان می‌تواند خطر ابتلا به آلرژی‌های پوستی را به‌شدت افزایش دهد. به علاوه، از آنجا که سیگار و قلیان در زنان سن یائسگی را کاهش می‌دهد، عامل منفی‌ای در بروز بیماری‌های پوستی و پیری زودرس است ضمن آنکه برافروختگی‌های پوستی نیز ارتباط مستقیمی با استعمال دخانیات دارند.

از سوی دیگر، بافت کلاژن پوست بر اثر استعمال قلیان زودتر تخریب می‌شود و همین امر پیری زودرس پوست را به دنبال دارد. در اثر استعمال مواد دخانی رنگ موها خاکستری و زودتر از وقت معمول سفید می‌شود، رنگ پوست تغییر می‌کند و لک‌های پوستی به وجود می‌آید، قدرت ارتجاعی پوست کم می‌شود و صفحه‌های ناخن‌ها نازک خواهد شد. قبلا مطالعه‌ها روی اثر سیگار بر پوست متمرکز بود ولی بررسی‌های اخیر ارتباط سیگار با سفیدشدن و ریزش مو را هم نشان داده‌ است.

در افراد سیگاری، موها زودتر به رنگ خاکستری درمی‌آید. مکانیسم ایجاد سفیدی و ریزش مو ناشی از کشیدن سیگار متعدد است ولی مهم‌ترین مکانیسم، اثر انقباضی بر عروق ریز پاپیلای مو است که باعث کاهش خونرسانی به مو و همین امر باعث از دست رفتن زودرس رنگدانه آن می‌شود. سیگار باعث افزایش همه هورمون‌های آندروژنیک می‌شود بنابراین احتمال ریزش مو را بیشتر می‌کند. به علاوه باعث نازک‌شدن لایه فوقانی پوست، کاهش ضخامت زیر پوست و درنهایت آسیب به فولیکول‌های مو خواهد شد.

قلیان با سلامت چه می‌کند؟

دکتر سید محمدعلی حریرچیان/درمانگر اعتیاد

تنباکویی که برای قلیان استفاده می‌شود، به نسبت تنباکویی که برای سیگار مصرف می‌شود نامرغوب‌تر است. علاوه بر این، اضافه‌کردن اسانس و رایحه به تنباکو به معنای افزودن موادشیمیایی به آن است که درصد سم دود قلیان را بالا می‌برد. جدا از اینکه این دود با دود سمی ذغال هم ترکیب و وارد ریه‌ها می‌شود. درصد نیکوتین تنباکو بسیار بیشتر از سیگار است و باعث می‌شود بدن فرد در طول زمان وابستگی بیشتری به نیکوتین پیدا کند اما از آنجا که به قول معروف چاق‌کردن قلیان و آماده‌کردن آن راحت نیست، افراد به سمت کشیدن سیگار می‌روند و به میزان زیادی سیگار مصرف می‌کنند. تنباکوی قلیان همچنین می‌تواند آلودگی‌های میکروبی داشته باشد که زمینه بروز عفونت ریه را به‌وجودمی‌آورد. همچنین به علت مرطوب بودن تنباکو، احتمال رشد قارچ در آن بیشتر است.

همان‌طور که درباره سیگار گفته می‌شود کسانی که در محیطی که سیگار کشیده می‌شود، حضور دارند هم آسیب می‌بینند، افراد در معرض دود قلیان هم در معرض آسیب هستند، به‌خصوص زنان باردار. کسانی که زمینه آسم دارند هم احتمال دارد دچار حمله آسم شوند.

بهترین راهکار برای جلوگیری از آسیب‌های جسمی قلیان، آموزش و پیشگیری و رفع سوءتفاهم‌هایی است که در ذهن مردم درباره قلیان وجود دارد. بسیاری فکر می‌کنند گذشتن دود قلیان از آب آن را سم‌زدایی می‌کند در حالی که دود مرطوب آن در اعماق مخاط ریه نفوذ می‌کند.

نکته دیگری که درباره قلیان وجود دارد این است که سرهای پلاستیکی برای قلیان وجود دارد که البته تا حدودی کشیدن آن را بهداشتی می‌کند اما اگر فردی که از قلیان استفاده کرده سل یا هپاتیت داشته باشد، فقط سر قلیان عوض‌کردن نمی‌تواند بهداشت و سلامت نفر بعد را تضمین کند چرا که فقط سرشلنگ مساله نیست و خود شلنگ هم در اثر پک‌های عمیق می‌تواند جذب‌کننده آلودگی‌ها باشد.

اورژانس‌های قلیان یکی‌دوتا نیست

دکتر محمدتقی طالبیان/رییس مرکز مدیریت حوادث و فوریت‌های پزشکی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

دود قلیان هم مانند دود ناشی از سیگار دارای نیکوتین است و از عوارض نیکوتین در کوتاه‌مدت، تپش قلب، سرگیجه، ضعف و بی‌حالی است و از عوارض بلندمدت آن سرطان دهان، مری، ریه و پروستات. کشیدن قلیان همچنین باعث کمبود ویتامین D که از ویتامین‌های ضروری بدن است و نرمی و پوکی‌استخوان می‌شود. بیماری‌های قلبی-‌عروقی نیز از دیگر پیامدهای مصرف دخانیات هستند که البته آثار قلیان به علت حجم دودی که وارد ریه‌ها می‌شود و رطوبتی که دارد، بارها بیشتر از سیگار است و شانس نارسایی قلبی و سکته را در این افراد بسیار بالاتر می‌برد. تهوع، استفراغ، بی‌حالی و افت فشار و قندخون از علایم کوتاه‌مدت مصرف قلیان است و در بیشتر مواقع با استراحت حال فرد خوب می‌شود اما افرادی که به علت استفاده قلیان دچار این حالت شده‌اند، بهتر است حتما به بیمارستان منتقل شوند چرا که احتمال بروز سکته قلبی خصوصا در افراد مبتلا به دیابت و بیماری قلبی، بسیار بالاست. گاهی در صورت بروز این اتفاق درمان‌های معمول مانند دادن آب‌قند، خرما و... استفاده می‌شود اما بهترین کار برای بهبود وضعیت فرد تا رسیدن اورژانس یا رساندن او به بیمارستان، رساندن اکسیژن به او است و اگر دستگاه اکسیژن در دسترس باشد، فشار پایین 1 تا 2 لیتر کافی است.

اوقات قلیان همیشه تلخ است

دکتر علیرضا سالک‌مقدم/ایمونولوژیست، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

اینکه قلیان در چه زمانی کشیده شود؛ صبح‌، ظهر، شب، بعد از غذا، قبل از غذا و... در میزان زیان آن تاثیری ندارد و در هر صورت بسیار مضر است. ترک قلیان هم مانند سیگار است و نیازی به مراجعه به هیچ کلینیکی نیست. حتی برای افرادی که بعد از سال‌ها آن را ترک می‌کنند، اتفاقی نمی‌افتد و مثل ترک تریاک و... نیست که سیستم فیزیولوژیک بدن به هم بریزد؛ یعنی نهایتا تا یکی دو روز فرد احساس کلافگی می‌کند. البته با وجود زیان‌های بیشتر و چند برابر قلیان نسبت به سیگار، ترک آن از ترک سیگار بسیار ساده‌تر است چون سیگار فردی استفاده می‌شود و همه‌جا در دسترس است و می‌توان آن را با خود حمل کرد ولی قلیان را فقط در جای خاصی و... می‌توان استفاده کرد و نمی‌توان آن را با خود بر هر جا برد و همیشه در دسترس نیست. کسانی که می‌خواهند قلیان را ترک کنند باید سرگرمی جایگزینی پیدا کنند تا هنگامی که در محافل دوستانه یا تنها هستند، به جای اینکه وسوسه شوند و برای گذراندن اوقات به سمت قلیان بروند، به آن سرگرمی بپردازند. دوم اینکه از محافل و جاهایی که قلیان هست مثل قهوه‌خانه‌ها و جمع‌های دوستانه‌ای که وقتی دور هم جمع‌ می‌شوند بساط قلیان را راه می‌اندازند، دوری کنند و قلیان در خانه نداشته باشند. اگر کسی واقعا زیان‌های قلیان را بداند، مخصوصا اینکه بیش از 1000 ماده آلرژن دارد، حتما آن را با توجه به اینکه آسان هم می‌شود این کار را انجام داد، کنار خواهدگذاشت.

قلیان فست‌فود شده

دکتر مسعود کیمیاگر/متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی

به‌طور کلی حس‌های انسان (شنوایی، بویایی، چشایی، بینایی و لامسه) نقش مهمی در انتخاب‌ها یا تمایل او به موادغذایی یا هر ماده دیگری دارند و درست مانند وقتی که صدای گاز زدن خیار و سیب و حتی چیپس به فرد لذت می‌دهد، احتمالا صدای قل‌قل قلیان و بوی تنباکو و دود آن در گرایش به قلیان تاثیر دارد و البته این لذت کاذب و بسیار آسیب‌زاست.

خیلی از مردم با این باور غلط که قلیان زیان‌آور نیست به آن گرایش پیدا کرده‌اند. از طرفی همه مردم به‌خصوص جوان‌ترها به تفریحی برای گذراندن زمان کنار هم نیاز دارند.