سلامت نیوز:جنگلداری چند منظوره سابقهای طولانی در برخی کشورها داشته و نتایج اجرای آن برای مدیریت جنگلها بسیار مثبت بودهاست. اما در ایران هنوز در ابتدای راه هستیم. به تازگی پروژه مدیریت چند منظوره جنگلهای هیرکانی با مشارکت برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) و سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری در شمال کشور کلید خوردهاست.
به گزارش سلامت نیوز مدیر ملی این پروژه امیدوار است از نتایج طرحهای آزمایشی که در چهار نقطه از جنگلهای شمال اجرا میشود، اتکای طرحهای جنگلداری به چوب کاهش یافته و نسخهای جدید برای مدیریت جنگلهای شمال تجویز شود. حدود 20 کیلومتر مانده به رشت با عبور از سد تاریک وارد جاده حوزه 22 طرح انجیلبن میشوید. این حوزه به تازگی تحت پوشش «پروژه مدیریت چند منظوره جنگلهای هیرکانی» درآمده است.
عظیم غلامی، عضو گروه طبیعتگردی و حافظان محیطزیست کیسوی درفک میگوید: روزگاری در این حوزه جنگل پاکتراشی و به جای آن درختان سریعالرشد کاشته میشدهاست. اما این روزها با تغییر شیوههای مدیریت جنگل دولت تصمیم گرفته به جز چوب به سایر کارکردهای این اکوسیستم طبیعی هم توجه کند. غلامی که ساکن روستای گردپشته از توابع رودبار است، یکی از افرادی است که با همراهی تسهیلگران پروژه هیرکانی، تلاش میکند گردشگری را در روستای محل سکونتش رونق دهد. به این ترتیب با ایجاد منابع درآمدی جدید برای جامعه محلی، دام از جنگل خارج شده و پوشش گیاهی منطقه حفظ و احیا شود.
این عضو گروه طبیعتگردی کیسوی درفک اگرچه حضور گردشگر در روستای خود را مغتنم دانسته و آن را عاملی برای کسب درآمد مناسب برای تمام مردم روستا میداند اما دغدغهای هم دارد. وی میگوید: «نمیخواهیم با حضور گردشگران فرهنگ مردم تغییر کند». غلامی به دنبال جذب گردشگرانی است که مایلند یک روز خود را در روستا گذرانده و شالی جمع کنند، دامداری را تجربه کنند یا اینکه به جنگل رفته و قارچ بچینند. وی میگوید: روستاییانی هستند که با جمعآوری میوههای جنگلی و یا قارچ در فصل مربوطه دو تا سه میلیون تومان درآمد کسب میکنند. به گفته این عضو گروه طبیعتگردی کیسوی درفک گیاهان دارویی این منطقه هنوز شناسایی نشده و جمعآوری این محصولات میتواند منبع درآمد خوبی برای روستاییان به حساب آید.
وی از توده سوسن چهلچراغی در نزدیکی روستا سخن میگوید که وسعت آن بیشتر از توده موجود در داماش است. تراکم بوتهها هم به مراتب از این جاذبه معروف گردشگری بیشتر است. غلامی بیان میکند: «مسیر دسترسی به توده کمی سخت است، اما حتما گردشگران علاقمند از دیدن آن لذت میبرند».
وی در پاسخ به این پرسش که اطلاع رسانی در زمینه تورهای روستا برای گردشگران چگونه انجام میشود، عنوان میکند: «وبلاگی به این منظور تهیه شده اما به دلیل اینکه پول نداریم، نتوانستیم آن را به سایت تبدیل کنیم». هزینه گردشگری در روستای گردپشته چندان زیاد نیست. برای تور یک روزه 80 تا 100 هزار تومان و برای تورهای دو روزه 150 تا 160 هزار تومان هزینه در نظر گرفته شدهاست. اما بدون شک با توجه به فیلترهایی که مردم روستا برای گردشگران منطقه خود در نظر گرفتهاند، درآمد گردشگری به تنهایی آنها را از اتکا به جنگل بینیاز نمیکند. بنابراین آنها به دنبال ایجاد گلخانه در روستای خود هستند.
عضو گروه طبیعتگردی کیسوی درفک معتقد است که دولت باید زمین مناسب در اختیار مردم روستا قرار دهد. زیرا در دورهای که سیاست دولت پاکتراشی جنگل بوده، دولت در ابتدای روستا زمین مناسب در اختیار یک شرکت تعاونی قرار میدهد تا نهالکاری در عرصه را به عهده بگیرد. پس حالا که تصمیم بر حفظ جنگلهاست باید زمین کافی برای فعالیتهای روستاییان در اختیار آنها قرار گیرد. وی در ادامه از عدم توزیع مناسب سود حاصل از شرکت تعاونی تشکیل شده برای کاشت نهالهای سریعالرشد بین مردم روستا سخن گفته و عنوان میکند: «بهزاد انگورج معاون امور جنگلی سازمان جنگلها در بازدیدی که از روستا داشت به ما قول داد تا زمین مورد نیاز برای احداث گلخانه را در اختیار مردم روستا قرار دهد».
همراه مردم هستیم نه مسلط بر آنها
سند پروژه مدیریت چند منظوره جنگلهای هیرکانی در دیماه سال 91 تنظیم شد. فعالیت اجرایی پروژه از آذرماه سال 92 آغاز و قرار است تا اواسط سال 97 ادامه یابد. این پروژه به صورت آزمایشی در 120 هزار هکتار از عرصههای جنگلی شمال در چهار اداره کل منطقه خزری شامل حوزههای فری رود-ذیلکی رود، دوهزار، بلیران و چهل چای در حال اجراست. تا انتشار نخستین نتایج طرح، نمیتوان در مورد موفقیت و عدم موفقیت آن اظهار نظر کرد اما سید علی ساجد، عضو تیم بسیج جامعه محلی در پروژه هیرکانی بسیار خوشبین است که اجرای این طرح در جنگلهای شمال نتایج مثبتی داشته باشد. ساجد میگوید: «در اولین اقدام نقشه روستا را میکشیم تا مردم روستا نسبت به آنچه دارند، دید پیدا کنند».
وی بر این باور است که کشیدن نقشه روستا مثل سوار کردن مردم به هواپیماست و به آنها این امکان را میدهد که از بالا به محل سکونت خود نگاه کنند. عضو تیم بسیج جامعه محلی درباره شیوه کار تسهیلگران پروژه میگوید: «تلاش میکنیم آموزشهایمان به افراد به صورت گروهی باشد. زیرا اگر یک فرد را توانمند کنیم و آن فرد به شهر مهاجرت کند، تمام تلاشهایمان به هدر رفتهاست».
ایران در ابتدای راه مدیریت چند منظور جنگلهای هیرکانی جنگلداری
وی اعتمادسازی را گام اول فعالیت تسهیلگران دانسته و بر این باور است که این مرحله ممکن است خیلی کوتاه یا بلند مدت باشد. ساجد تاکید میکند که تسهیلگران به مردم روستا نمیگویند که چه کاری باید انجام دهند. بلکه در کنار مردم نشسته و به مباحث گوش میدهند و سعی میکنند در تصمیمسازیها مردم روستا را در مسیر درست هدایت کنند. وی معتقد است که تسهیلگران سنتهای گذشته جامعه روستایی را با اندکی تغییر، به یاد مردم میآورند تا با تکیه بر دانش بومی، زندگی بهتری برای آنها فراهم شود. به اعتقاد ساجد سه سطح محلی میانی و بالاتر در تصمیمسازیها و مدیریت یک منطقه وجود دارد.
زمانی تسهیلگران احساس موفقیت میکنند که افراد محلی را ترغیب به تشکیل گروه کنند. به این ترتیب جامعه محلی وارد سطح میانی تصمیمسازیها میشود. پس از آن سطح میانی میتواند روی سطح بالاتر مدیریتی تاثیر بگذارد.
پروژهای که سایر قابلیتهای جنگل را نمایان میکند
جنگلهای هیرکانی ذخایر ارزشمندی هستند که باید حفظ شوند. این نکته را مردم جنگل نشینی که در دل جنگلها زندگی کرده و با آن تعامل دارند، به خوبی درک کردهاند. البته در سالهای اخیر در جوامع علمی نیز برخی کارشناسان به این باور رسیدهاند که این ذخایر ارزشمند با بحران مدیریت روبه رو شدهاند و باید طرحهای جنگلداری مورد بازبینی جدی قرار گیرند. بسیاری از طرحهایی که دولت از بالا به پایین به مردم تحمیل کرده با شکست مواجه شده و به نظر میرسد باید به مدیریتی نوین در این عرصهها توجه کرد.
داریوش بیات، مدیر ملی پروژه جنگلداری چند منظوره در پاسخ به این پرسش که آیا نتایج این پروژه میتواند منجر به تدوین طرحهای جنگلداری بدون تکیه بر درآمدهای چوب شود، میگوید: «قطعا میتوان از نتایج این پروژه استفاده کرد. سیاست سازمان جنگلها هم از اجرای این طرح، توجه به سایر کارکردهای جنگل بودهاست».
وی اضافه میکند: پتانسیل های تولید درآمد برای جوامع محلی خیلی زیاد است. میتوان با مشارکت مردم، فشار ناشی از بهرهبرداری آنها را کاهش داد و تنوع زیستی را حفظ کرد. بیات تاکید میکند: جنگل های هیرکانی یکی از قدیمی ترین جنگل های جهان و جنگل فسیل به حساب میآید. بنابراین اگر بتوانیم عوامل مخربی که عمدتا انسانی هستند از طریق تامین معاش جامعه محلی کنترل کنیم، تنوع زیستی را حفظ کردهایم زیرا با کاهش وابستگی جوامع محلی به جنگل، عاملی برای تخریب وجود نخواهد داشت.
مدیر ملی پروژه مدیریت چند منظوره جنگلهای هیرکانی تاکید میکند: «گیاهان وقتی بیایند حیات وحش هم به دنبال آن می آید. در بسیاری از مناطق وقتی پوشش گیاهی آمده، قرقاول هم ظاهر شدهاست. حیات وحشی که زندگی آنها وابسته به گیاه است به جنگل بازگشته و با افزایش تنوع و غنای حیات وحش، پوشش گیاهی افزایش پیدا میکند».
منبع: زیست بوم
نظر شما