چاقی و افزایش وزن از مشكلات و پیامدهای زندگی نوین است. به عبارتی دیگر افزایش وزن از تبعات مدرنیزه شدن زندگی افراد است، در این میان آنچه كه رشدی روزافزون داشته است، روند افزایش وزن و چاقی در گروه‌های سنی كودك و نوجوان است كه نگران كننده و قابل تأمل است.
تغذیه نادرست و كم تحركی، فاكتورهایی مؤثر در ایجاد چاقی هستند.
تغذیه نادرست با واژه علمی «سوء‌تغذیه» صرفاً به معنی كمبود دریافت كالری و ریز مغذی‌های سالم نیست بلكه به مفهوم دریافت نامناسب آن اعم از بیش مصرفی یا كم مصرفی است. از یك سو دریافت بیش از نیاز مواد غذایی و از سوی دیگر نداشتن تحرك كافی، باعث ایجاد اضافه‌وزن و چاقی در كودكان و نوجوانان می‌شود.
اردلان سلكی روانشناس بالینی، ازدیاد وزن كودكان و نوجوانان را یكی از مشكلات عمده‌ای می‌داند كه آنان را در سال‌های بعد دچار اختلالات و نارسایی‌های جسمی، روانی و اجتماعی میكند.
وی اظهار می‌دارد، بیماریهای قلبی- عروقی، بیماریهای مربوط به استخوان‌ها و مفاصل، بالا رفتن فشار خون، كلسترول و قند خون، بی‌تحركی، ضعف قوای جسمانی، بیماریهای تنفسی مانند: آسم، دیابت و نارسایی‌های غددی، بلوغ زودرس، ناراحتی‌های روانشناختی مانند افسردگی، انزوا‌طلبی، ضعف خودپندار، و غیره از عوارض چاقی است كه عموماً شروع آن از دوران كودكی است.
اختلالات بیولوژیكی مانند بیماریهای تیروئیدی یكی از مهمترین علل چاقی در كودكان و نوجوانان محسوب می‌شود.
كم تحركی و عدم تحرك، و مصرف مواد غذایی اضافه بیشتر از سوخت و ساز مورد نیاز بدن كالری جذب كرده و كم تحركی موجب انباشته شدن مواد كالری‌زا در بدن فرد می‌شود.
عوامل روانشناختی مثل عدم خویشتنداری و مراقبت از خود، كه كمتر به آن توجه می‌شود، سهم عمده‌ای را در این خصوص به خود اختصاص می‌دهد.
عوامل روانشناختی چاقی دركودكان
عوامل روانشناختی متعددی مثل ترس كودك، خشم كودك، طرد شدن وی از سوی والدین، قضاوت‌های خاص والدین مثل به‌رخ كشیدن دائم چاقی كودك به وی، الگو برداری نادرست كودك از والدینش، برآورد نشدن نیازهای كودك و... می‌تواند به چاقی كودك دامن بزند.
دكتر فروغ فروزانفر، كارشناس مسائل بهداشت روانی درباره مهارت‌های كافی والدین برای تغییر رفتار ناصحیح تغذیه فرزندانشان می‌گوید: «چگونگی اجرای یك الگوی سالم تغذیه به‌عنوان یكی از عوامل كنترل چاقی در كودكان، جدای از آگاهی كامل از این الگو، مستلزم وجود مهارت خویشتنداری و تقویت آن است. این امر كه ابتدا كودكان بدانند چرا الگوی منظم غذایی برایشان بهتر و سالم‌تر است و دركنار آن بتوانند مهارت‌های لازم برای خویشتنداری را كسب كنند، پیشگیری از بروز چاقی در كودكان مفهوم پیدا میكند.
وی همچنین می‌گوید: «خویشتنداری، به‌عنوان آمیخته‌ای از مهارت‌های اصلی زندگی سبب تقویت اعتماد به نفس، بهبود قدرت تصمیم‌گیری و قاطعیت و خودآگاهی و عزت‌نفس كودك می‌شود. اگر كودك بتواند این مهارت را كسب كند تا حد زیادی می‌تواند وزن خود را در حد متعادلی نگه دارد.»
دكتر رضا همت یارزاده، روانشناس درباره بالارفتن عزت نفس كودكان در اثر خویشتنداری می‌گوید: «خویشتنداری در كودكان باعث می‌شود كه آنها بتوانند بر رفتار خود كنترل داشته باشند. البته هیچ كودكی نیست كه بطور تجربی و ذاتاً خویشتندار باشد بلكه همه كودكان در تعامل با دیگران و كپی برداری از والدین خود خویشتنداری را می‌آموزند. افراد خویشتندار غالباً عزت نفس بالایی دارند. شاید بتوان گفت عزت نفس پایه‌ای‌ترین فاكتور روانی است كه هر فرد باید آن را داشته باشد تا به اعتماد به نفس برسد. كودكانی كه براثر احساس كنترل بر خویشتن دچار آرامش روانی شده و احساس می‌كنند كه خود ارزشمند هستند و باید از جسم و روانشان مراقبت كنند در اثر پیامدهای این خود ارزشمندی اعتماد به نفسش نیز بالا می‌رود و در نتیجه كنترل وزن را یكی از مهمترین دلایل سلامت جسم و روان خود می‌داند.»
فروزانفر در ادامه می‌گوید: «تقویت و تداوم به‌كار بردن خویشتنداری در كودكان و در محیط خانواده به عنوان یك تغییر رفتار در زندگی فردی و اجتماعی سبب خواهد شد بزرگسالان نیز بتوانند بسیاری از محرك‌های وسوسه‌برانگیز را از خود دور ساخته و به خود واقعی‌شان فكر كنند.
اردلان سلگی نیز خویشتنداری را مهارت اكتسابی دانسته و می‌گوید: چنین مهارت‌هایی را می‌توان به كودك آموزش داد تا او با استفاده از آن بتواند رفتارهای خود را در موقعیت‌های گوناگون كنترل كند. نتایج آخرین تحقیقات و پژوهش‌های علمی كه در دانشگاه پن استیت صورت گرفته نشان دهنده این‌است كه كودكانی كه خویشتنداری و اراده دوری از لذت را در خود تقویت نكرده‌اند بیشتر از دیگران در معرض چاقی قرار دارند.
آموزش خویشتنداری
آموزش خویشتنداری به كودك باعث می‌شوداو بیاموزد چگونه بر علایق نادرست خود خط كشیده و به كنترل نفس خود بپردازد تا آنها بتوانند برنامه‌ریزی دقیقی برای زندگی خود پیدا كنند.
دكتر همت یارزاده معتقد است كه آموزش مستقیم خویشتنداری به كودكان كار آسانی نیست. كودكان بیشتر از طریق عینیت و دیدن دلایل و شواهد یاد می‌گیرند (یادگیری مشاهده‌ای) و اگر می‌خواهیم برای كودك زیر پنج سال توضیح دهیم پرخوری و چاقی چه مضراتی دارد باید از طریق نشان دادن الگوها و شواهد به او یاد دهیم. مثلاً عروسك او را با بستن یك پارچه به دور بدنش چاق كرده و به او بگوییم كه عروسكش چقدر بد شكل شده‌است یا فیلم و كارتون‌هایی در ارتباط باچاقی مفرط به كودكان نشان داده و در پایان كار از او بخواهیم كه بگوید مشكل فرد چاق چه بود؟!
با این روش، كودك با مهارت حل مسئله آشنا می‌شود و می‌آموزد كه پرخوری یا استفاده از برخی مواد غذایی اگر چه لذت بخش است ولی تبعات ناخوشایندی به دنبال دارد.
راهكارها
دكتر فروزانفر در مورد راهكارهای مناسب تغذیه‌ای می‌گوید: باید برنامه‌ورزشی مناسب برای كودك داشت و او را در مصرف تنقلات پر كالری و نامناسب محدود كرد.
والدین می‌توانند با حمایت و تشویق توانایی كودك را در پرهیز از پرخوری یا اجرای برنامه غذایی تعیین شده به او یاری دهند.
گاهی لازم است به كودك اجازه داده شود شكست را تجربه كند. در اینگونه مواقع بهتر است والدین انعطاف بیشتری از خود نشان دهند.
همیشه تلاش كودك را تشویق كنند و به دنبال نتیجه نباشند. كودك كامل هیچ گاه نمی‌تواند كلیه انتظارات والدین خود را برآورده كند و در نتیجه نا‌امید خواهد شد و از طرفی اعتماد به نفس او آسیب خواهد دید.
فروزانفر همچنین درباره یاددادن خویشتنداری در مقاطع سنی مختلف می‌گوید: « از سه تا پنج سالگی باید علاوه بر استفاده از ایجاد وقفه‌های كوتاه برای تشویق نیز استفاده كرد.
در سنین 6 تا 9 سالگی به‌دلیل این‌كه بچه‌ها در سنین مدرسه قرار دارند قدرت انتخاب داشته و پیامد اعمال خود را تشخیص می‌دهند. باید به آنها آموخت فكر كردن در موقعیتی كه در آن قرار دارند و اطاعت و كنترل رفتار خود اثر بهتری از واكنش سریع به موقعیتی كه در آن قرار دارند دارد و همچنین می‌توان به آنان آموخت زمانی كه قادر نیستند رفتار خود را كنترل كنند برای مدتی خود را از موقعیتی كه در آن قرار گرفته‌اند دور كنند.
در طول 10 تا 12 سالگی باید به كودك آموخته شود درباره موقعیت‌هایی كه ممكن است منجر به از دست دادن كنترل او بشوند، فكر كرده و بعد آنها را تحلیل كنند. در مورد موقعیتی كه از ابتدا ممكن است عذاب آور باشد تا پایان اینگونه نخواهد ماند و شرایط بهتر خواهد شد.
قبل از انجام هر عملی به آن خوب فكر كند و به عواقب آن بیندیشد.
آن را نزد خود تجزیه و تحلیل كند و درباره آن با والدین و مربی و معلمان خود صحبت كند.
باید به كودكان مهارت خویشتنداری را آموزش داده و به آنان گفته شود خویشتنداری در انتخاب روش صحیح زندگی آنان را یاری میكند.
به‌كودك آموزش داده و توضیح دهید برخورد با هر موضوعی او را موفق‌تر میكند.
نظر شما