سلامت نیوز: كافی بود ٥٠ سال گذشته فقط ٥٠ بار مسوولان و مجریان سازمان جنگل‌ها برای برداشت از جنگل‌ها كه تنها یك درصد از مساحت كشور را
در بر می‌گیرند، پای صحبت و هشدارهای متخصصان و كارشناسان این علم می‌نشستند تا سیاست و خط مشی درستی برای بهره‌برداری پایدار از این منابع تعیین می‌شد و امروز مجبور نمی‌شدیم ١٠ سال كامل برداشت از این منابع را متوقف كنیم كه البته به اعتقاد بسیاری از كارشناسان حالا دیگر نفس جنگل‌ها به این طرح بند است.
به گزارش سلامت نیوز، روزنامه اعتماد در ادامه نوشت: اگر مسوولان در این سال‌ها پیش از امضای طرح‌های بدون مطالعه و ناهماهنگ با شرایط طبیعی و واگذاری این طرح‌ها به بخش خصوصی كه اغلب بیش از هر چیز درآمدزایی و مسائل اقتصادی را در نظر می‌گیرند با متخصصان این علم مشورت می‌كردند امروز روزگار جنگل‌های كشور سیاه نمی‌شد و مساحت آن به نصف ٥٠ سال قبل نمی‌رسید و مجبور به اجرای طرح ١٠ساله تنفس جنگل‌ها كه بسیاری از مخالفان آن را نیز علاج جنگل‌ها نمی‌دانند، نبودند.
در حقیقت سیاست‌ها و برنامه‌ها، می‌توانند پیامدهای متعدد خواسته یا ناخواسته‌ای در حوزه‌های متفاوت (اكولوژیك، اجتماعی، اقتصادی و فنی) و نیز افق‌های زمانی مختلف (كوتاه‌مدت و بلندمدت) بر جای بگذارند. برنامه‌ها و سیاست‌ها ممكن است حتی اثرات معكوس داشته باشند و به این ترتیب، نه تنها به هدف نرسند، بلكه ضمن هدررفت منابع مالی و غیرمالی وضعیت را از آنچه هست بدتر كنند.
حالا این نوار باریك باقیمانده از جنگل‌های شمال كه با قدمت میلیونی و تنوع گونه‌ای بیش از سه‌برابر جنگل‌های مشابه در اروپا و درختان طبیعی كه گاهی عمر آنها به ٥٠٠ سال می‌رسد سرمایه‌ای ارزشمند است كه هرچند مقدار آن بسیار كم است اما آنقدر گرانسنگ است كه نباید بار دیگر مسوولان بدون مطالعه و در نظر گرفتن تمام جوانب سیاست و برنامه‌ای شتابزده برای آن اتخاذ كنند چراكه با وجود اینكه بسیاری از متخصصان، طرح تنفس ١٠ساله را تنها راه علاج جنگل‌های در حال احتضار كشور می‌دانند اما بسیاری دیگر این طرح را عامل رها شدن و تخریب بیش از پیش جنگل‌ها عنوان می‌كنند.
البته تاكنون سلسله نشست‌ها و جلسات گوناگونی برای تصمیم‌گیری نهایی در این خصوص برگزار شده ولی همچنان به دلیل اختلاف نظرهایی كه بین اساتید و متخصصان بخش‌های مختلف علوم جنگل وجود دارد هنوز تصمیم نهایی گرفته نشده است. هرچند برخی از دانشگاهیان این رشته معتقدند كه مدافعان و مطرح‌كنندگان اصلی طرح تنفس كسانی هستند كه تخصص چندانی در خصوص مسائل جنگل ندارند و غالبا طرفداران احساسی محیط‌زیست هستند با این حال برخی دیگر از اساتید این رشته با اجرای طرح البته با درنظر گرفتن ضوابط و شرایط خاص موافق هستند.
سیلاب، شیوع آفات و گرمایش جهانی نتیجه برداشت بی‌رویه از جنگل
آن‌طور كه دكتر سیدمحسن حسینی، استاد تمام این رشته و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس می‌گوید: طرح تنفس جنگل‌ها دارای مزایا و معایبی است كه اجرای آن باید به نحوی انجام شود كه معایب آن حداقل ممكن شود.
او به كاهش مداوم سطح جنگل‌ها و موجودی سرپای آنها در ٥٠ سال اخیر نسبت به گذشته و ضرورت حفظ همین مقدار باقیمانده در قالب طرح تنفس اشاره می‌كند و می‌افزاید: همچنین كاهش كیفیت شدید موجودی چه در ناحیه تاج درختان و چه در تنه نشان می‌دهد كه طرح‌های جنگلداری در كشور ما موفق نبوده‌اند بنابراین اصرار بر ادامه آنها با رویه گذشته معنایی ندارد.
به گفته حسینی، سیلاب‌های مهیبی كه در سال‌های اخیر در نقاط مختلف شمال كشور رخ داده‌اند، شیوع بسیاری از آفات و امراض، كاهش تنوع زیستی در نگاه خرد و گرمایش جهانی و تغییر اقلیم در نگاه كلان همه نتایج برداشت‌ها و بهره‌برداری‌های بی‌رویه و تغییر كاربری اراضی است كه در جنگل‌های كشور ما نیز رخ داده است.
او به رویكردهای نوین جهانی كه اغلب بر مبنای حفاظت بیشتر و برداشت كمتر از منابع استوار است، اشاره می‌كند و توضیح می‌دهد: این رویكرد در سطح مدیریت كلان كشور ما نیز وجود دارد و سیاست‌های زیست‌محیطی اخیر كه از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شده نیز مبین آن است، البته در سطح جامعه نیز حساسیت مردم نسبت به مسائل زیست‌محیطی و حفظ منابع طبیعی افزایش چشمگیری داشته كه قابل احترام است و باید مجریان و تصمیم‌گیران كشور نیز این سیاست‌ها و حساسیت‌ها را در عمل به كار گیرند.
این استاد دانشگاه طرح تنفس را در صورتی‌كه به صورت فاز به فاز و با در نظر گرفتن مشكلاتی از قبیل افزایش بهره‌برداری‌های غیرمجاز در جنگل‌ها و قاچاق چوب، بیكار شدن شاغلان طرح‌های جنگلداری و پیامدهای اجتماعی آن و پیامدهای حقوقی ناشی از شكایت مجریان طرح‌ها از دولت اجرا شود، طرحی مفید و مناسب برای جنگل‌های شمال كشور عنوان می‌كند.
حسینی اما رفع نیازهای چوبی كشور را كه بسیاری از مخالفان طرح به عنوان یكی از معایب آن مطرح می‌كنند جدی نمی‌داند چرا كه در حال حاضر هم درصد كمی از این نیازها با استفاده از چوب جنگل‌های طبیعی كشور تامین می‌شود و ضمن اینكه با واردات چوب با پوست به كشور برای ارزان‌تر شدن این مشكل حل می‌شود.
او در پاسخ به اینكه بسیاری از موافقان طرح به‌كار‌گیری مجریان و شاغلان طرح‌ها را برای حفاظت از جنگل‌ها راهكار جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز و بیكار شدن این افراد می‌دانند، تاكید می‌كند: این راهكار عملی نیست چرا كه برای مجریان طرح‌ها از نظر اقتصادی مقرون به صرف نیست و ازطرفی ممكن است موجب خروج بیش از حد خشكه دارها از جنگل و به هم خوردن تعادل اكوسیستم شود.
به اعتقاد حسینی تنها با در نظر گرفتن جنبه‌های حقوقی و پیامدهای اجتماعی این طرح در برنامه ششم توسعه و اجرای تدریجی آن بر مبنای تصمیم‌گیری و برنامه جامع و در نظر گرفتن برنامه‌هایی برای درآمدزایی از سایر جنبه‌های جنگل و همچنین افزایش صنوبركاری می‌توان نقاط سیاه طرح خاكستری تنفس جنگ‌ها را حذف و آن را به طرحی سفید و مناسب برای این سرمایه بی‌همتا در كشور تبدیل كرد.
طرح تنفس شكست می‌خورد
از سوی دیگر مخالفان معتقدند: طرح تنفس هیچ برنامه‌ای برای ارزیابی و اصلاح الگوی مدیریت فعلی یا الگوی اقتصادی جایگزین و آزموده‌شده‌‌ای برای اجرا توسط مجریان محلی در قالب تعاونی‌ها یا توسط مجریان فعلی، ارایه نكرده است. وقتی این كار انجام نشده و دولت هم نمی‌تواند در شرایط فعلی مدیریت جایگزینی را در عرصه یك میلیون هكتار اعمال كند، خواه ناخواه این تجربه به شكست خواهد انجامید. براساس آمارهای سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری كشور در دوره ٣٣ساله منتهی به سال ١٣٨٤، میزان قاچاق چوب (قطع و حمل غیرمجاز) در عرصه جنگل‌های فاقد طرح، ٧/٢برابر حجم قاچاق در عرصه طرح‌های جنگلداری و میزان تجاوزات به عرصه‌ها نیز قریب ١٠ برابر بوده است. بنابراین، تعطیلی شبكه بهره‌برداری قانونی طرح‌های جنگلداری كه اشتغال
چهار هزار و ٧٠٠ نفر را مستقیما پوشش می‌دهد قطعا به ایجاد و گسترش سریع یك شبكه بهره‌برداری غیرقانونی كمك خواهد كرد.
به اعتقاد دكتر مجید لطفعلیان، مدیر گروه جنگلداری دانشگاه ساری، طرح تنفس جنگل‌ها به دو دلیل نادرست است، یكی اینكه به لحاظ اجرایی امكان‌پذیر نیست و دیگری به لحاظ علمی از منطق مناسبی برخوردار نیست.
او تاكید می‌كند: امكان‌پذیر نبودن طرح تنفس به دلیل این است كه قرار است با تكیه بر اعتبارات دولتی اجرا شود، این در حالی است كه تاكنون اجرای هیچ طرحی در جنگل با پول دولت موفق نبوده و نمونه بارز آن طرح صیانت از جنگل‌هاست كه با اینكه در ظاهر بسیار طرح مناسبی به نظر می‌رسید اما در عمل با شكست مواجه شد.
آن‌طور كه لطفعلیان می‌گوید: همچنین تجربه‌های بین‌المللی نشان می‌دهد چنانچه طرح‌های حفاظت، قرق‌بانی و نگهبانی از جنگل‌ها متكی به خود جنگل‌ها نباشد آسیب‌پذیر بوده در نهایت با شكست مواجه می‌شوند و در حقیقت پرسشی كه مطرح می‌شود این است كه اگر با طرح تنفس و اعتبارات دولتی قرار است از جنگل‌ها حمایت شود چرا تاكنون نتوانسته‌ایم ٥٠٠ هزار هكتار از جنگل‌های شمال را كه فاقد طرح هستند حفاظت كنیم.
این استاد دانشگاه می‌افزاید: به لحاظ علمی هم بر این طرح اشكالات بسیاری وارد است چرا كه تنها اقدامی كه اصولی و متكی بر موازین علمی است و تنها فعالیتی كه ضامن بقای جنگل است وجود طرح‌های جنگلداری و بهره‌برداری است و آنچه موجب نابودی و سیر قهقرایی جنگل‌ها شده دخالت‌هایی از جمله حضورجنگل‌نشینان، روستاهای اطراف و دامداری‌ها، گسترش و توسعه زمینخواری و تجاوزات به جنگل‌ها، دست‌اندازی‌های سایر ارگان‌های دولتی است و وجود همین طرح‌های جنگلداری دارای اشكال، اما متكی به خود بوده كه حافظ جنگل‌ها بوده است، اما متاسفانه در حال حاضر طرح تنفس، تنها طرح‌های جنگلداری را نشانه گرفته و با بیرون كردن تنها حامی جنگل‌ها از عرصه، جنگل را با سایر گروه‌های دخالت‌كننده تنها خواهد گذاشت.
او در واكنش به ایده تداوم طرح‌ها بدون بهره‌برداری و برای حفاظت صرف می‌گوید: پایه و اساس هر طرح جنگلداری دخالت‌های جنگل‌شناسی در توده جنگل است و جنگل‌شناسی هیچ ابزاری ندارد مگر نشانه‌گذاری و برداشت بعضی درختان برای نیل به اهداف خود و ترمیم جنگل‌های آسیب دیده از برداشت‌های غیراصولی و خارج از طرح‌ها، كه توسط جنگل‌شناس و با نشانه‌گذاری‌ها و بعضا جنگلكاری‌ها صورت می‌پذیرد. بنابراین وجود طرح جنگلداری بدون دخالت و برای تنها حفاظت فیزیكی منطقه بی‌معناست.
به گفته لطفعلیان، با ارزش بودن و دیرینه بودن و مساحت اندك جنگل‌های هیركانی نقطه اختلاف موافقان و مخالفان طرح تنفس نیست و این نگرانی‌ها درمیان مخالفان طرح نیز وجود دارد و به همین دلیل مدت‌هاست كه به دنبال اصلاح رویه فعلی طرح‌های جنگلداری هستند اما موضوع این است كه اصلاح این طرح‌ها با توقف بهره‌برداری صورت نخواهد گرفت و در جنگل‌ها با این كار ترمیمی اتفاق نخواهد افتاد و تنها عمق زخم‌ها را بیشتر خواهد كرد. به همین دلیل است كه بیش از ٩٠ درصد كارشناسان خبره سازمان، توقف بهره‌برداری را مضر به حال جنگل‌ها می‌دانند.
عضو هیات علمی دانشگاه ساری از مرتبط دانستن روند قهقرایی جنگل‌ها با اجرای طرح‌های جنگلداری انتقاد می‌كند و می‌گوید: اینكه این مساله مطرح می‌شود تعجب بر‌انگیز است چرا كه با توجه به اصل (با و بی) كه در مباحث آكادمیك و اقتصادی رایج است باید دانست كه اگر طرح‌های جنگلداری در ٥٠سال گذشته اجرا نمی‌شد چه بر سر جنگل‌های كشور می‌آمد و قطعا امروز همین مقدار اندك را هم نداشتیم.
فرصتی برای بازسازی به جنگل‌های شمال بدهیم
با این حال بنا به آخرین اظهارات رییس شورای عالی جنگل‌ها؛ شورای عالی جنگل‌ها و سازمان جنگل‌ها به عنوان متولی و مسوول مدیریت، حفاطت و برنامه‌ریزی و با در نظر گرفتن مجموعه‌ای از نظرات و جمع‌بندی مشاوره‌هایی كه از بهترین و قوی‌ترین متخصصان و كارشناسان در گرایش‌های مختلف جنگداری و جنگل‌شناسی به این جمع‌بندی رسیده كه در حال حاضر جنگل‌های شمال كشور تحت فشار‌های چند گانه است.
مهندس ناصر مقدسی، طرح‌های عمرانی ناسازگار با اكوسیستم جنگل، معدن‌كاوی، حضور دام و مصارف روستایی جنگل‌نشینان را از مهم‌ترین این فشار‌ها عنوان می‌كند: به علاوه روند بهره‌برداری‌های قانونی خارج از توان و ظرفیت اكولوژیكی طی سال‌های گذشته موجب تحمیل فشار مضاعفی بر جنگل‌های شمال كشور شده است، بنابراین به نظر می‌رسد زمان آن فرا رسیده كه دست‌كم برای حفظ وضعیت موجود فرصتی برای بازسازی و خود ترمیمی به جنگل‌های شمال بدهیم.
به گفته او، باید رویكرد سنتی نسبت به بهره‌برداری از درختان جنگل كه طی ٥٠ سال گذشته رویكرد غالب بوده تغییر كند و بیشتر به حفاظت و پایداری این اكوسیستم منحصر به فرد كشور توجه كنیم و دیگر فواید جنگل‌ها از جمله كاهش بار آلودگی، فرسایش و جلوگیری از سیلاب‌ها را مدنظر قرار دهیم.
آن‌طور كه مقدسی می‌گوید: آخرین تصمیم‌گیری‌ها در شورای عالی جنگل‌ها به عنوان مرجع نهایی شده و یك دوره گذار كه طی آن شاخص‌های ناپایدار فعلی جنگل‌ها به پایداری مطلوب برسد، در نظر گرفته خواهد شد.
قائم مقام سازمان جنگل‌ها و مراتع معتقد است: البته این دوره گذار به منزله توقف طرح‌های جنگلداری نیست و طی آن مجریان با صلاحیت طبق رویكرد حفاظتی و پرورشی دوره گذار كه مدیریتی همگام با طبیعت است به كار خود ادامه خواهند داد.
او در پاسخ به اینكه متخصصان معتقدند برای مجریان نمی‌صرفد كه با رویكرد حفاظتی طرح‌ها را ادامه دهند، تاكید می‌كند: بسیاری از مجریان طرح‌های جنگلداری در كشور ما بیش از ١٠ تا ٢٠ سال است كه از قبل جنگل انتفاع برده‌اند و حالا كه در دوران گذار تصمیمی ملی گرفته می‌شود مجریانی كه قصد دارند اعتبار خود را حفظ كنند باید با آن همكاری كنند.
مقدسی به كارشناسان و متخصصانی كه نسبت به چگونگی اجرای طرح گذار و پیامدهای آن نگران هستند، اطمینان می‌دهد این طرح با در نظر گرفتن تمام ابعاد اجرایی خواهد شد، چرا كه در مورد ضمانت‌های اجرایی حقوقی و حتی اجتماعی آن با دولت در قالب سناریوهای مختلفی كه از سوی شورای عالی جنگل‌ها به عنوان یك مرجع علمی تنظیم شده، مذاكرات صورت گرفته است.
رییس شورای عالی جنگل‌ها حداقل زمان درنظر گرفته شده برای طرح گذار را پنج سال عنوان می‌كند و ادامه می‌دهد: در این مدت به صورت گام به گام زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های لازم برای بهره‌برداری‌های پایدار در آینده فراهم می‌شود و نه تنها مجریان كه تمام مردم و سازمان‌های مرتبط باید با سازمان جنگل‌ها و مراتع همدلانه هماهنگ شده و همكاری كنند.
او دوران گذار را دوران استراحت و تنفس جنگل‌ها از یك سو و پركاری و فعالیت بیش از پیش نیروهای سازمان جنگل‌ها و طرح‌های جنگلداری برای حفاظت، پرورش، جلوگیری از قاچاق و مدیریت دام می‌داند و تاكید می‌كند دولت قول داده تمام زیرساخت‌ها و امكانات لازم برای اجرای این طرح را كه در حال حاضر نیز به صورت نسبی و از طریق مصوبه قانونی در حال اجراست، فراهم كند.
بر اساس مطالعاتی كه دكتر محمد رضا پور مجیدیان، عضو هیات علمی دانشگاه ساری انجام داده در دهه ٦٠ درآمد حاصل از یك‌سال بهره‌برداری از جنگل‌های شمال كشور معادل درآمد حاصل از یك روز فروش نفت است، بر این اساس اگر واقعا عزمی ملی برای حفظ جنگل‌های ارزشمند شمال كشور وجود داشته باشد، برطرف كردن نقاط ضعف و فراهم كردن زیرساخت‌های لازم برای اجرای طرح گذار از طریق منابع دولتی غیرممكن نیست و می‌توان با به كار گرفتن ایده‌ها و نظر تمام گرایش‌ها در این رشته و افراد با صلاحیت، پایداری دوباره را به این اكوسیستم بی‌نظیر برگرداند.
نظر شما