سلامت نیوز:مردم همچنان به موسسات خیریه کمک میکنند و درآمد موسسات خیریه نیز با توجه به تمام مسائل و مشکلاتی که روی نظارت و مجوز آنها وجود دارد، همچنان قابلتوجه است. اما نکته اینجاست که آیا این درآمدهای گاه کلانی که موسسات خیریه از مردم و خیرین دریافت میکنند، واقعا صرف همان اموری میشود که به مردم وعدهشان را میدهند؟
به گزارش سلامت نیوز، روزنامه شهروند نوشت: آنروز در خانه تنها بودم. سرظهر بود و تندتند مشغول آمادهکردن غذا بودم و در عینحال تلفنی به سوپرمارکت محله سفارش مایحتاج میدادم. زنگ در واحدمان به صدا درآمد و همانطور در یک دست کفگیر و در دست دیگر تلفن، با خیال اینکه یکی از همسایههاست به سراغ در خانه رفتم. اما مردی با کلی کاغذ در دستانش روبهرویم ظاهر شد. سریع در را بستم و تلفن را هم قطع کردم. یک مرد غریبه در راهروهای ساختمان بود. تا خواستم از پشت چشمی نگاه کنم باز هم زنگ در به صدا درآمد. اینبار عجله نکردم و از چشمی یک نگاهی به سرتاپای مرد انداختم. ظاهرش آراسته بود و آدم موجهی بهنظر میرسید. در را باز کردم. سلام کرد و کارت شناساییاش را به سمتم گرفت. کارت را گرفتم و نگاهی انداختم، از ظاهر کارت بهنظر میرسید که معتبر باشد. کارتش را پس دادم و او هم توضیحاتی درباره فعالیت موسسه خیریهای که در آن کار میکرد، داد. کمک به ایتام، خانوادههای بیسرپرست، سالمندان، مستضعفان و... داخل خانه برگشتم و مقداری پول برای مرد آوردم، او هم فیشی پر کرد و به دستم داد. آنروز بار اولی بود که کسی از طرف خیریهای زنگ خانهمان را میزد؛ اما بعد از آن بارها و بارها آدمهای مختلف، با كارت و بیكارت، با یونیفورم و بییونیفورم زنگ را به صدا درآوردهاند و فیش به دست منتظر كمک شدهاند.
همانطور که زنگ خانههایمان برای کمک به خیریه به صدا درمیآید، در خیابانهای شهر هم که تردد میکنیم، همین افراد فیش بهدست جلوی راهمان سبز میشوند. اگر به تابلوهای ساختمانها بیشتر دقت کنیم، نام تعداد زیادی انجمن یا موسسه خیریه با اهداف مختلف به چشممان میخورد. خیریههای مختلفی که هر کدام یا با نام یکی از ائمه و معصومین فعالیت میکنند یا با عنوان کمک به ایتام، سالمندان و مستضعفان.
شاید وجود نواقص قانونی، عدم وجود مرجع واحد برای صدور مجوز و نبود نظارت صحیح و کافی بر فعالیت موسسات دارای مجوز میتواند دلایل وجود تعداد زیادی از اینگونه موسسات را توجیه کند. اما عدم وجود تمام این موارد و فعالیت قانونی یا غیرقانونی برخی از این خیریهها منجر به عدم اعتماد مردم به برخی موسسات خیریه و برای بسیاری از موسسات معتبر نیز باعث بدنامی شده است.
بر انجمنهای کمک به بیماران خاص نظارت میشود
بعضی از این موسسات با هدف کمک به بیماران خاص فعالیت خود را آغاز میکنند و از همان ابتدا نیز به دلیل اهمیت فعالیتشان نظارت صحیح و قانونی بر آنها انجام میشود.
ثمین رضوی، سخنگو و عضو هیأت مؤسس انجمن سلولهای طلایی درباره نحوه دریافت مجوز انجمن گفت: درحالحاضر در روند ثبت هستیم. برای دریافت مجوز از طریق سامانه سمن (سازمانهای مردمنهاد) اقدام کردیم اما با گذشت سهسال از فعالیت انجمن هنوز مجوز را دریافت نکردیم. برای دریافت مجوز باید اعضا تأیید صلاحیت شوند و اعضا و انجمن رزومه کاری مرتبط داشته باشند، همچنین طرح پیشنهادی فعالیت انجمن در کمیسیون وزارت کشور تأیید شود.
رضوی با بیان اینکه با توجه به اینکه این انجمن سهسال است در حوزه سلولهای بنیادی مشغول به فعالیت است اما تاکنون موفق به دریافت مجوز نشده است، افزود: فعالیت انجمن در حوزه تخصصی سلولهای طلایی کمک به بیماران خون است و چون کار انجمن در حوزه تخصصی وزارت بهداشت بود، علاوه بر تأییدیه وزارت کشور نیاز به تأیید توسط وزارت بهداشت برای ثبت مجوز است. قرار است در ماههای آتی کمیسیونی نیز در وزارت بهداشت برای تأیید فعالیتهای انجمن تشکیل شود و پس از تأیید، مراحل ثبت انجمن انجام میشود. همچنین علاوه بر تأییدیهها برای جلوگیری از تأسیس سمنهایی با فعالیت مشابه، سختگیریها زیاد شده است.
سخنگوی انجمن سلولهای طلایی درباره نحوه نظارت بر این انجمن نیز گفت: تمام اقداماتی که تاکنون انجمن انجام داده است زیر نظر وزارت بهداشت و بیمارستانهایی که با آنها همکاری میکنیم، انجام شده است. تمام مراحل کار و فعالیت انجمن زیر نظر وزارت بهداشت انجام میشود و یک نماینده در تمام جلساتی که تا به امروز در انجمن برگزار شده، حضور داشته است. حتی گذاشتن یک پست در شبکههای اجتماعی نیز نیاز به تأیید توسط وزارت بهداشت دارد.
ثمین رضوی فعالیت انجمن سلولهای طلایی را مهم دانست و افزود: بحث سلولهای بنیادی یک بحث بااهمیت است، با این وجود به ما اجازه داشتن مقر جداگانه ندادهاند و تمام فعالیتهایمان در بیمارستانهایی انجام میشود که با آنها همکاری میکنیم و نظارت روی تمام مراحل کار ما دقیق و صحیح انجام میشود. اما با توجه به همکاریهایی که با دیگر مراکز در گذشته داشتم، نظارت صحیحی روی موسسات وجود ندارد و تنها اگر حوزه فعالیت تخصصی و با اهمیت باشد، سختگیری زیاد و نظارت دقیق و صحیح روی فعالیتها انجام میشود.
عضو هیأت مؤسس این انجمن درباره کمکهای مالی نیز گفت: از طریق شبکههای مجازی و لیستی که تهیه کردیم که با توجه به گروه خون پلاکت پیدا کرده و گاهی بیماران را در حد توان از نظر مالی نیز کمک میکنیم. اما تاکنون از هیچ سازمان یا ارگانی کمکهای مالی دریافت نکردیم و تنها خیرین و اشخاص حقیقی به انجمن کمکهای نقدی میکنند. درواقع در شرایط تأسیس انجمن این نکته ذکر شده بود که وارد حوزه مالی نشویم و باید فعالیت مالی را از طریق انجمن دیگری انجام دهیم. ما هم از طریق انجمن فرشتههای زمینی فعالیت مالی انجام میدهیم که البته آن هم بسیار مختصر است.
تنها اگر حوزه فعالیتهای انجمنها و موسسات خیریه از اهمیت بالایی برخوردار باشند، نظارت صحیح و قانونی روی فعالیتهایشان انجام میشود اما دیگر مؤسساتی که حوزه فعالیت آنها تخصصی نباشد و تنها با عناوین کمک به نیازمندان و مستضعفان فعالیت میکنند، نظارت دقیق و صحیحی یا حتی هیچگونه نظارتی روی فعالیتهایشان نیست. اما امروزه بیشتر سمنها مثل سمنهای عامالمنفعه، خیریه، فرهنگی و... به دلیل نداشتن منبع مالی مشخص، به طرق مختلف به جمعآوری کمکهای نقدی و غیرنقدی میپردازند که البته این کار باعث بیاعتمادی جامعه نسبت به سازمانهای مردمی نیز میشود.
مجوزهایی که باطل شده است
یکی از دلایلی که باعث سوءاستفاده مراکز خیریه شده است، عدم وجود یک مرجع خاص برای صدور مجوز است. درحال حاضر مراکز خیریه میتوانند از سازمان بهزیستی و اداره سازمانهای مردمنهاد (سمن) مجوز خود را دریافت کنند. البته در چندسال گذشته نهادهای دیگری مثل نیروی انتظامی و استانداریها نیز به این موسسات مجوز میدادند. همین چند مرجعی بودن صدور مجوز باعث شده تا مراکز خیریه مجوز داشتنشان را به نهادهای مختلف نسبت دهند که البته ممکن است بسیاری از آنها مجوز فعالیتی از هیچکدام از این ارگانها دریافت نکرده باشند یا تاریخ پروانه مجوزی که دارند، باطل شده و برای تمدید آن پیگیری نکرده باشند. همین امور باعث شده تا آمار مشخصی از تعداد خیریههای مجوزدار وجود نداشته باشد.
وقتی با یکی از مراکز خیریه که تبلیغاتش در تمام فضای مجازی و اینترنت پخش شده است، تماس گرفتم و بعد از چند روز پیگیری بالاخره از مسئول مربوطه درباره مجوز و نحوه فعالیتشان پرسیدم، پاسخی دریافت نکردم و با برخورد تندی مواجه شدم. مردم نیز برای پیبردن به درستی فعالیت و مجوز اینگونه موسسات وقت و هزینه کافی را ندارند و ممکن است وقتی نماینده این موسسات بدون مجوز به در منازلشان میآید وجهی را به نیت کمک به مستمندان پرداخت کنند اما این وجوه معلوم نیست به دست چه کسانی میرسد.
علاوه برخلأ قانونی باید از عدم وجود نظارت صحیح و قانونی بر این موسسات نیز نام برد. هیچ نهاد و سازمانی بهطور متمرکز بر فعالیت این سازمانها نظارت ندارد. البته خبرها حاکی از این است که سازمان بهزیستی بر موسسات غیرانتفاعی که خودش مجوزشان را صادر کرده است، نظارت دارد. اما مراجع دیگری که برای فعالیت موسسات خیریه مجوز صادر کردهاند و میکنند نظارتی بر عملکرد آنها ندارند. گروهی از متخلفان هم از همین عدم نظارت سوءاستفاده و آزادانه از خیرین مبالغی را دریافت میکنند. متأسفانه با وجود پیشرفت تکنولوژی و علوم مدیریتی و اجتماعی، این موسسات همچنان به صورت سنتی تأسیس و اداره میشوند که همین امر یکی دیگر از مشکلات نبود نظارت صحیح است. اگر به اطراف خود در ادارات، منازل، فروشگاهها و حتی سازمانهای دولتی بیشتر دقت کنیم، صندوقهای صدقاتی با اسامی و ابعاد متفاوت نیز به چشممان میخورد. صندوقهایی که با استفاده از نام ائمه اطهار حس اعتقادی افراد را تحریک کرده و با شعارهایی مانند توانمندسازی زنان بیسرپرست، کمک به ایتام، نیازمندان، بیماران سرطانی، سالمندان، بیماران خاص و کودکان کار و خیابان اقدام به جمعآوری صدقات میکنند. در صورتی که هرگز مشخص نمیشود که این صندوقها با مجوز به این اماکن آمدهاند یا نه؟ممکن است «در خیر بسته شود»
فعالیت موسسات خیریه با توجه به تمام نکات منفی که در عملکرد برخی از آنها و نظارت دستگاهها بر آنها وجود دارد میتواند به اقشار آسیبپذیر جامعه نیز کمک کند. اما با در نظر گرفتن تعداد زیاد این مؤسسات، تعداد بالای اقشار ضعیف در جامعه نیز منطقی نیست.
بهمن کشاورز، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری با نظر به اینکه موسسات خیریه میتوانند مفید باشند، گفت: اینکه فردی شخصا به فرد یا افرادی کمک کند، امری طبیعی و قابل تحسین است و نیازی نیست در راه او مانعی ایجاد کنیم. همینطور اگر افرادی به کسی اطمینان و اعتماد داشته باشند و وقتی قصد کار خیر دارند وجوهی را در اختیار او قرار دهند که به امور خیر بپردازد و این کار را صرفا برمبنای اعتمادی که به شخص او دارند انجام دهند، باز هم مانعی نیست و نمیتوان پرداختکنندگان یا فردی را که از جانب آنها این امور را انجام میدهد، کنترل یا سرزنش کرد.
این حقوقدان با بیان اینکه با توجه به اینکه این کمکها باید صرف نیازمندان شود، افزود: مواردی از این قبیل را بسیار میبینیم و تقریبا همگان با این پدیدهها آشنایی دارند. اما وقتی فرد یا افرادی بخواهند بهصورت رسمی و سازمانیافته تشکیلاتی را تأسیس کنند که از افراد و اشخاص کمک بگیرند و کمکهای دریافتی را صرف نیازمندان کنند، قضیه چیز دیگری خواهد بود، زیرا در چنین مواردی امکان کلاهبرداری و سوءاستفاده از میراث خیر و رقت احساس مردم بسیار است. تا آنجا که بنده میدانم سازمان بهزیستی کشور متولی و مجری این قبیل امور است و اگر کسانی قصد برپایی سازمانهایی برای امور خیریه دارند باید مجوز خود را از این سازمان دریافت کنند.
کشاورز درباره لزوم مجوز برای فعالیت موسسات خیریه گفت: اگر قصد این باشد که این سازمانها به صورت موسسات غیرتجاری و غیرانتفاعی فعالیت کنند آنگاه باید در سازمان ثبت شرکتها و موسسات به ثبت برسند که این اقدام مقدماتی دارد، ازجمله اینکه اعضای هیأت امنا یا هیات مؤسس باید به وسیله سازمانهای نظارتی شناسایی شوند و صلاحیت آنها تأیید شود. در عین حال پس از شروع به فعالیت نیز باید سازمان بهزیستی عملیات آنها را تحتنظر داشته باشد و همچنین دادستانی کل کشور و دادستانهای شهرستانها و بهطورکلی نهاد دادسرا باید نظارت دایم بر اینگونه موسسات داشته باشد.
وی بر عدم وجود تبعیض روی این موسسات تأکید کرد و ادامه داد: شاید نهاد یا تشکیلات دیگری هم که بتواند مجوز اینگونه اقدامات را به صورت رسمی و سازمانیافته صادر کند وجود دارد اما مسلم این است که اختیار نظارت تشکیلات نظارتی بهویژه دادستانی در این مورد باید اعمال شود و البته بهطور یکسان و یکنواخت و بدون هیچگونه تفاوت و تبعیضی.
این وکیل پایه یک دادگستری با بیان اینکه با توجه به اینکه عدم وجود نظارت کافی بر موسسات خیریه باعث ایجاد معضلاتی در جامعه میشود، افزود: آنچه مسلم است بعضی از حرکات در صورتی که بهموقع تحت نظارت قرار نگیرند و اگر اشکالی وجود دارد، فوری کنترل نشوند بعدها به معضل تبدیل خواهند شد، مثل صندوقهای قرضالحسنه که گویا تعدادی از آنها که مجوز دارند نسبت به کل صندوقهای موجود عدد بسیار ناچیزی را تشکیل میدهند یا موسسات حقوقی که بدون حضور وکلا و مشاوران تشکیل میشوند و تعداد آنها نیز حذف مسموع به هزاران رسیده و مطمئنا اشکالات بسیار از وجود آنها ایجاد خواهد شد. ویژگی سازمانهای خیریه ثبتنشده و بدون مجوز این است که اگر مشخص شود در پس ظاهر آنها مثلا یک تشکیلات کلاهبرداری قرار دارد صرفنظر از اینکه پولهای مردم در این میان حیف و میل میشود، به اصطلاح «در خیر هم بسته میشود» و دیگر کسی به افراد یا موسسات خیر واقعی نیز اعتماد نمیکند. اگر نظارت دقیقی بر این موسسات وجود داشته باشد و هر ساله نام موسسات معتبر از طریق مراجع ذیربط برای عموم جامعه اعلام شود، مردم میتوانند به راحتی نذورات خیرخواهانه خود را صرف امور خیریه در این موسسات کنند و اعتماد آنها دوباره به سمت خیریهها جلب میشود. علاوه بر نظارت دقیق، وجود مرجعی واحد نیز میتواند هم به صدور مجوز با دقت بیشتری کمک کرده و هم از صدور مجوز به موسسات با عنوان کاری مشابه جلوگیری کند.
بعضی از خیریهها از مردم سودجویی میکنند
برخی از افراد جامعه اعتمادشان را نسبت به موسسات خیریه از دست دادهاند. هر روز در خبرها درباره کلاهبرداری و سوءاستفاده برخی موسسات خیریه نامعتبر میخوانیم، همین امر باعث شده تا بعضی افراد دیگر به موسسات خیریه که سالهاست با خوشنامی فعالیت میکنند نیز اعتماد نداشته باشند. اما با اینحال بسیاری از مردم نذوراتشان را به موسسات خیریه میسپارند. همچنین کسانی هم هستند که برای دفع بلا از زندگی و رفع مشکلاتشان صدقه پرداخت میکنند.
علیرضا شایانمهر، جامعهشناس و عضو هیأت علمی دانشگاه با بیان اینکه تعداد خیریهها هر روز بیشتر میشود به «شهروند» گفت: تعداد زیادی از این خیریهها پیش از اینکه خیریه باشند محل و مأوایی برای کلاهبرداری و سودجویی از مردم ساده شده و عوامفریبی بیش نیست.
شایانمهر درباره سوءاستفاده بعضی از این مؤسسات افزود: بسیاری از این موسسات از حسننیت مردم و علاقه آنها به مسائل مقدس و کمک به همنوعان سوءاستفاده میکنند و نحوه کار آنها مورد ارزیابی و نظارت دقیق و قانونمندی نیست. بخش اعظمی از آنها جهت منافع شخصی خاص مورد بهرهبرداری قرار میگیرند، اما نظارت دقیقی روی هیچکدام نیست.
وی از نظر جامعهشناسی افزایش تعداد خیریهها و کمک به آنها را تقدیرگرایی دانست و افزود: گرایش جامعه به تقدیرگرایی باعث افزایش این کمکها شده و زمینهای را به وجود آورده که تعداد این خیریهها زیاد شده است. این تقدیرگرایی در جوانان زیاد شده است و این موسسات خیریه مخاطبشان را جوانان قرار دادهاند و هدفگذاری میکنند تا از امکانات اقتصادی آنها استفاده کنند. همانطور که در چهاراههای شهر هر روز میبینیم که تعدادی از مستمندان برای دریافت اعانه جلوی افراد و خودروهایشان را میگیرند و جوانانی را میبینیم که بیشتر از میانسالان و سالمندان به آنها کمک میکنند.
وی درباره موسسات خیریه کشور در مقایسه با کشورهای توسعهیافته گفت: در جوامع توسعهیافته تأمین اجتماعی و رفاه اجتماعی کار خودشان را صحیح انجام میدهند، نهادهای مدنی شکل میگیرند و دولت و نهادها، کارشان را به درستی انجام میدهند. وقتی حقوق مدنی در دولتها تعریف میشوند کمکهای خیریه نیز قسمت بسیار محدود و کوچکی از خلأهای موجود را میتوانند پر کنند. البته در برخی از کشورهای توسعهیافته نیز هنرپیشگان سینما و افراد ثروتمندی وجود دارند که موسسات خیریه تأسیس میکنند که البته برخی از آنها از این موسسات برای تبلیغات و فعالیتهای سیاسی و فرارهای مالیاتی استفاده میکنند، همچنین با ایجاد خیریه هم وجهه خود را برای عموم خوب جلوه میدهند و هم به فعالیتهای دیگرشان میپردازند. اما در ایران موضوع فرار مالیاتی نیست. شایانمهر با اشاره به اینکه در هرکجای شهر صندوقهای صدقاتی وجود دارد، افزود: در سطح شهر و در خانهها و ادارات صندوقهای صدقات متفاوتی را میبینیم که رویشان نامهای مختلفی از خیریههای متفاوت نوشته شده است که هر کدام از این خیریهها اعانههای دریافتی را به منظورهای مختلفی دریافت میکنند. این جامعهشناس تنها راه برخورد با این موضوع را نظارت دقیق و صحیح از نظر اقتصادی و فرهنگی روی موسسات خیریه دانست که باید توسط دولت و سازمانهای ذیربط انجام شود.
مردم همچنان به موسسات خیریه کمک میکنند و درآمد موسسات خیریه نیز با توجه به تمام مسائل و مشکلاتی که روی نظارت و مجوز آنها وجود دارد، همچنان قابلتوجه است. اما نکته اینجاست که آیا این درآمدهای گاه کلانی که موسسات خیریه از مردم و خیرین دریافت میکنند، واقعا صرف همان اموری میشود که به مردم وعدهشان را میدهند؟
نظر شما